Sibirya sahası Türk destanlarında Şamanizm'in izleri
Traces of Shamanism in Turkish epics of Siberia
- Tez No: 760943
- Danışmanlar: PROF. DR. ŞAHİN KÖKTÜRK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ondokuz Mayıs Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 794
Özet
Destanlar, insanlık tarihinde mitlerden sonra gelen en eski şifahî verimlerden biri olarak arkaik dönemlerden beri anlatılagelmektedir. Destanlar, sözlü anlatının yapısı itibariyle kültürel unsurların bir aktarım aracı olarak kullanıldığı yazı öncesi dönemlerde ortaya çıkmıştır. Destanlar, toplum hayatındaki kültürel ve sosyal unsurların zengin bir şekilde görüldüğü anlatılardır. Araştırmalardan hareketle, arkaik destanların yerleştiği tarihi daireler ele alındığında, bu dönemlerin aynı zamanda çok tanrıcı Şamanizm'in bir dinsel sistem olarak görüldüğü dönemlere tesadüf ettiği görülmektedir. Toplumların yaşadıkları çevreyi, dünyayı ve evreni anlamaya çalıştığı arkaik dönemler, Şamanizm'in içtimai hayatın başat etkeni olduğu dönemlerdir. Bu durum, özellikle Şamanizm'in ortaya çıktığı Kuzey Asya yani Sibirya Türklerinde görülmektedir. Bu dönemlerden başlayarak anlatılagelen destanlar, sözlü geleneğin tabiatı gereği, toplum hayatındaki bütün unsurların örneklerini barındırdıklarından, Şamanizm'e ait dinî uygulama ve anlayışları da ihtiva etmelidir. O halde, Proto-Türklerden başlayarak avcılık-toplayıcılık dönemlerinde ortaya çıkmış olan Şamanizm'in, arkaik dönemlerin sözlü anlatıları olan destanlarda yer almaması düşünülemez. Bu çalışma,“destan devri”nin, milletlerin tarihindeki en eski dönemlerden olması sebebiyle, insanlık tarihinin en eski dönemlerini kapsayan Şamanizm dönemiyle örtüştüğü-aynı zamanlara denk geldiği; bu sebeple, destanların Şamanizm ile ilgili unsurları gizli veya açık bir şekilde bünyesinde barındırması gerektiği hipotezinin ispatı çabasından hareketle hazırlanmıştır. Bunun yanı sıra, Sibirya Sahası Türk destanlarının topyekûn ele alınmasıyla, Şamanizm'in bu destanlardaki karakteristiği ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Sözlü destan yaşayan bir yapıda olduğu ve toplumdaki değişikliklerin etkisiyle dönüşümlere uğradığı için, arkaik dönemlerde ortaya çıkan Türk destanlarının, yazıya geçirildiği tarihe kadar pek çok değişim yaşadığı görmezden gelinemez. Bu durumda, yukarıda ifade edilen hipotezin ispatı için, bahsi geçen destanların anlam katmanları derinlemesine incelenmeye çalışılacak ve böylelikle, tarih içerisinde arkaik kültür unsurlarının erozyona uğrayarak anlatıda silikleşen unsurları da ortaya çıkarılmaya gayret gösterilecektir. Bu çalışmada, Sibirya Türklerinin destanları, ihtiva ettikleri Şamanistik izler bağlamında incelenecektir. Çalışma için“Altay, Hakas, Şor, Tuva, Saha (Yakut)”Türklerine ait yetmiş destan metni incelenmiş olup bu anlatılardaki yüzeysel ve derin katmanlarındaki Şamanizm ile ilgili hususlar ele alınmıştır.
Özet (Çeviri)
Epics have been told since archaic times in the history of humanity as one of the most ancient oral narrative traditions that came after myths. Epics appeared in the prewriting periods when cultural elements were used as a means of transmission due to the structure of the oral narrative. Epics are narratives in which cultural and social elements in public life are seen in a rich way. Based on research, considering the historical circles in which archaic epics settled, it seems that these periods also coincided with the periods when polytheistic Shamanism was considered a religious system. The archaic periods, when societies tried to understand the environment, the world, and the universe in which they lived, are the periods when Shamanism is the main factor of inner life. This situation is especially observed in the Turks of North Asia, that is, Siberia, where Shamanism originated. Epics that can be told starting from these periods should also contain religious practices and understandings related to Shamanism, since they contain examples of all elements of public life, according to the nature of oral tradition. Therefore, it is inconceivable that Shamanism, which emerged during the hunting and gathering periods starting from the Proto-Turks, would not be included in the epics, which are oral narratives of archaic periods. This study was prepared in order to prove the hypothesis that the“epic age”coincides with the Shamanism period covering the oldest periods of human history. Therefore, epics should contain elements related to Shamanism in a hidden or explicit way. In addition, with the all-out consideration of the Siberian and Turkish epics, the characteristic of Shamanism in these epics will be tried to reveal. Since the oral epic is in a living structure and has undergone transformations under the influence of changes in society, it cannot be ignored that the Turkish epics that appeared in the archaic periods experienced many changes until the date they were written down. In this case, in order to prove the hypothesis expressed above, the layers of meaning of the epics mentioned will be studied in depth, and thus, the elements of archaic culture in history will be eroded and efforts will be made to reveal the elements that become silicified in the narrative. In this study, the epics of the Siberian Turks will be examined in the context of the Shamanistic traces they contain. For the study, seventy epic texts belonging to the“Altay, Khakas, Shor, Tuva, Sakha (Yakut)”Turks were examined and the issues related to Shamanism in its superficial and deep layers in these narratives were discussed.
Benzer Tezler
- Sibirya sahası Türk destanlarında kutsal varlıklar ve nesneler
Siberian field in The Turkish epics of the sacred assets and objects
GÜLTEN BAL
- Sibirya Türk destanlarında şiddet
Violence in Siberian Turkish epics
ZİYA ÖKSÜZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve EdebiyatıÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ALİ YOLCU
- Sibirya sahası Türk destanlarında aile
Family in turkish epics of the Siberia region
MUHAMMET ATASEVER
Doktora
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İBRAHİM DİLEK
- Sibirya Sahası Türk Destanlarında hayvanlar
Animals in Turkic Epics of Siberian Region
EVREN ÇİFCİ
Doktora
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İBRAHİM DİLEK
- Sibirya sahası Türk destanlarında ay
Moon in Turkish epics of Siberia area
MEHTAP MÜÇÜK
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İBRAHİM DİLEK