Türkçede ol- fiili
The verb ol- in Turkish
- Tez No: 768440
- Danışmanlar: PROF. DR. MUNA YÜCEOL ÖZEZEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Ol- fiili, biçim bilgisi, söz dizimi, söz kalıpları, edim bilim, yapılaşma, sözcük dil bilgisi, dilsel yaratıcılık, the verb ol, morphology, syntax, speech patterns, pragmatics, derivation / construction, word grammar, linguistic creativity
- Yıl: 2022
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çukurova Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 845
Özet
Bu çalışma, Türkçe ölçünlü dilinin yaklaşık son 60 yılını temsil eden farklı yazınsal türlere ait metinlerden yola çıkarak ol- fiilinin betimlenmesi amacını taşımaktadır. Bu amaç doğrultusunda taranan metinlerde ol- fiilli cümlelerin, öbek yapıların, söz kalıpların, sözlük birimlerin vb. yer aldığı bir bütünce ortaya çıkarılmıştır. Ol- fiilinin kullanımlarını yansıtan bütünce, toplamda yedi eserin taranmasıyla oluşturulmuştur. Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın konusu, amacı, önemi, sınırlılıkları hakkında bilgi verilmiş, çalışmadaki önemli görülen kimi kavramların tanımları yapılmıştır. İkinci bölümde çalışmanın çerçevesini oluşturan kuramlar açıklanmıştır. Üçüncü bölümde çalışmada izlenen yöntem anlatılmış ve çalışmanın evreni ve örneklemi hakkında bilgi verilmiştir. Dördüncü bölümde taranan eserlerden elde edilen bütünce bağlamında ol- fiilinin kullanım özellikleri betimlenmiştir. Bu betimleme, kendi içerisinde altı ana başlıktan oluşmaktadır. Bu başlıklarda ol- fiili, biçim bilgisel, söz dizimsel, biçim-söz dizimsel, anlam bilgisel, görünüş-kılınış-kip ve söz kalıpları özellikleri bakımından incelenmiştir. Biçim bilgisi bölümünde ol- fiilinin çekim ve yapım özelliklerine, sözcük türleri içindeki kullanımlarına, birleşik sözcüklerdeki yerine ve çatı özelliklerine değinilmiştir. Bu bölümde aynı zamanda ol- fiilinin ekleşip ekleşmediği tartışılmıştır. Söz dizimi bölümünde ol- fiilinin alabildiği durum ekli ve durum eksiz (zarf-fiil ekli) tamlayıcıları ile cümle öğesi özellikleri incelenmiştir. Biçim-söz diziminde ol- fiilinin i- ve +D°r ile koşutluğu ele alınmış ve dönüşümler yoluyla çeşitli birleşik cümleleri, basit cümleye çevirebilme özelliklerine yer verilmiştir. Anlam bilgisinde ol- fiilinin anlam alanı ve çok anlamlılığı ile sözlüksel alan ve yakın anlamlılığı ortaya konmuştur. Betimlemenin son bölümünde ise ol- fiilli söz kalıpları ele alınmıştır. Çalışmanın beşinci ve son bölümünde çalışmada elde edilen sonuçlar ile öneriler paylaşılmıştır. Çalışma, ol- fiilinin kullanım özelliklerini taşıyan örnekleme dayalı bütüncenin ve çalışmadaki kimi ilgili terimlerin Türkçe-İngilizce dizininin verilmesiyle tamamlanmıştır. Çalışmada ol- fiili, ses bilgisi dışındaki bütün dil bilgisel görünümleri bakımından incelenmiştir. Çalışma, Türkçenin 1960'lı yıllarından itibaren farklı yıllarda yazılan eserler odağında gerçekleştiği ve yazı dilinde ol- fiilinin değişik yazım biçimleriyle karşılaşılmadığı için fiille ilgili ses bilgisel inceleme yapılmamıştır. Bu görünümlerde ol- fiili, sözcük, sözcük öbeği, cümle, söz kalıpları bakımından betimlenmiştir. Çalışma boyunca yapılan betimlemeler, ol- fiilinin pek çok yönden diğer fiillerden farklı kullanım özellikleri sergilediği sonucunu ortaya çıkarmıştır. Türkçede ol- fiili gibi kullanım sıklığı yüksek pek çok sözcük devingen bir yapı içerisindedir. Bu sözcükler üzerine yapılacak ayrıntılı çalışmalarla Türkçenin dil bilgisinde daha çok yer kaplayan kurucu birimlerin hareket kabiliyetleri de ortaya çıkarılacaktır.
Özet (Çeviri)
This study aims to describe the verb ol- based on texts of different literary genres representing the last 60 years of the Turkish standard language. For this purpose, in the scanned texts, a corpus of sentences, phrases, lexical units, etc. containing the verb ol- has been created. Representing the usages of the verb ol-, the corpus has been created by scanning seven works of literature. The study consists of five chapters. In the introduction, information is provided about the subject, purpose, importance, and limitations of the study, and definitions of some important concepts in the study are presented. In the second chapter, the theories forming the framework of the study are explained. In the third chapter, the method followed in the study is explained and information about the population and sample of the study is given. In the fourth chapter, the usage characteristics of the verb ol- are described in the context of the corpus obtained from the scanned works. This description consists of six main sections. In these sections, the verb ol- is examined in terms of morphological, syntactic, morpho-syntactic, semantic, aspect-act of manner-mode and speech pattern characteristics. In the morphology section, the conjugation and morphological derivations of the verb ol-, its use in parts of speech, its place in compound words, and its voice features are investigated. In this chapter, it is also discussed whether the verb ol- transforms into affixes or not. In the syntax part, the clauses with and without the case suffixes (adverb-verb suffixes) and the sentence element properties of the verb ol- are examined. The parallelism of the verb ol- with i- and +D°r in morphology-syntax is discussed and its features of converting various compound sentences into simple sentences through transformations are presented. In the semantics section, the semantic field and polysemy of the verb ol- and its lexical field and near-synonymity are examined. In the last section of the description, speech patterns with the verb ol- are discussed. In the fifth and final chapter of the study, the results obtained in the study and recommendations are presented. The study concludes by presenting the sample-based corpus which contains the usage characteristics of the verb ol- and the Turkish-English index of the related terms in the study. In the study, the verb ol- is examined in terms of all its grammatical aspects except phonetics. Since the study is focused on works written in different years since the 1960s in Turkish and different spelling forms of the verb ol- are not encountered in the written language, a phonetic analysis of the verb is not carried out. As such, the verb ol- is described in terms of words, phrases, sentences, and speech patterns. The descriptions made throughout the study reveal that the verb ol- exhibits different usage characteristics from other verbs in many respects. Many words with a high frequency of use, such as the verb ol- in Turkish, has a dynamic structure. With detailed studies on these words, the mobility of the constituent units which take up more space in Turkish grammar will also be revealed.
Benzer Tezler
- Özbek Türkçesinin leksikolojisi
Başlık çevirisi yok
SELAHİTTİN TOLKUN
Yüksek Lisans
Türkçe
1994
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiEski Türk Dili Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURİ YÜCE
- Eski Türkçede er- fiili -fonksiyonel ve semantik bir inceleme-
Er- verb in old Turkic -a functional and semantic study-
SELİN BAYRAK
Doktora
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERRUH AĞCA
- Mikyasu'l-Lisan Kıstasu'l-Beyan (Özet-metin-terimler indeksi-ekler indeksi)
Başlık çevirisi yok
İLHAN ERDEM
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
Türk Dili ve Edebiyatıİnönü ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEKİ KAYMAZ
- Türkçede katkısız eylem yapıları
Light verb constructions in Turkish
MERVE KARGALI
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. PAŞA YAVUZARSLAN
- Türkiye Türkçesinde orta hece düşmesi
Syncope in Turkish
LAN-YA TSENG
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAMZA ZÜLFİKAR