Kıpçak grubu Türk dillerinde -GAn ekiyle oluşturulan yan cümleler
Non-finite clauses with the -GAn suffix in Kipchak Turkic
- Tez No: 774086
- Danışmanlar: PROF. DR. NURETTİN DEMİR
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 146
Özet
Bağımlı bir biçimbirim olan -GAn, Eski Türkçe döneminde az sayıda örnekte görülmekle birlikte sonraki dönemlerde farklı sözdizimsel çevrelerde kullanılabilen çok işlevli bir ek haline gelmiştir. Günümüzde ekin kullanımı açısından Türk dillerinin iki gruba ayrıldığı görülmektedir. Kıpçak dillerinin de yer aldığı ilk grup, eki birden fazla alanda sıklıkla kullanmaktadır. Kıpçak dillerine bakıldığında ilk işlevi temel cümle işaretleyicisi olarak kullanılmasıdır. Aynı zamanda sınırlı olmakla birlikte yeni sözcüklerin türetiminde kullanıldığı görülmektedir. Türkçede bir üst cümleye sözdizimsel açıdan bağımlı olan cümleler belirli ekler aracılığı ile kodlanır ve -GAn eki bunlardan biridir. Yan cümlelerin üç türünde, niteleme, tümleç ve zarf yan cümlelerinde kullanılmaktadır. Bu cümleler uyum işaretlemesi, öge sıralaması ve öge yönetimi gibi belirli iç sözdizimsel özelliklere, üst cümlede edindikleri sözdizimsel işlevler açısından dış sözdizimsel özelliklere sahiplerdir. Aynı zamanda belirli anlamsal özellikleri barındırırlar. Bu özellikler yan cümle türleri arasında farklılık göstermektedir. Çalışmanın ilk amacı eş zamanlı bir bakış açısıyla Kıpçak dillerinde -GAn ekiyle oluşturulan yan cümlelerin bu özelliklerini betimlemektir. Çalışma kapsamında Kıpçak dillerinden Kazakça, Karakalpakça, Nogayca, Kırgızca, Karayca, Karaçayca-Balkarca, Kumukça, Tatarca ve Başkurtça incelemeye dahil edilmiştir. Öte yandan Türkiye Türkçesinin yer aldığı diğer grup eki sınırlı bir alanda, niteleme yan cümlelerinde kullanmaktadır. Bu grupta -GAn ekinin diğer alanlardaki kullanımları için farklı işlevsel karşılıklar bulunmaktadır. Niteleme yapılarında ek seçime bağlı olarak –(y)An ve -DXK olmak üzere farklı karşılıklar bulunurken tümleç yan cümlelerinde olgusallık bağlamında -DXK ekinin yanında -mA eki ile kullanılabildiği görülmektedir. Zarf yan cümlelerinde ise kodladığı anlamsal ilişkiye göre farklı karşılıklar edinir. Kıpçak dilleri ve Türkiye Türkçesinde yukarıda sıraladığımız işlevsel karşılıkların biçim-sözdizimsel ve anlamsal özellikler açısından karşılaştırmalı bir yöntemle ele alınması çalışmamızın diğer bir yönünü oluşturur. Böylelikle iki grup arasındaki yapısal benzerlik ve farklılıkların tespit edilmesi amaçlanmıştır.
Özet (Çeviri)
The Turkic -GAn suffix is seen in a few examples in the Old Turkic period. It has become a multifunctional suffix that can be used in different syntactic environments in later periods. Modern Turkic languages are divided into two groups in terms of the use of suffixes. The first group uses the suffix in more than one syntactic environment. In the Kipchak Turkic, the -GAn suffix functions as a tense-aspect marker. It also functions as a derivational suffix. Its primary function, which is the subject of our study, is to be used as a subordinate clause marker. In Turkic languages, clauses that are syntactically dependent on a matrix clause are coded with certain suffixes. They have internal and external syntactic features. They also have certain semantic features. The study's first aim is to describe these features of the subordinate clauses formed with the suffix -GAn in Kipchak languages synchronically. Within the scope of the study, Kazakh, Karakalpak, Nogai, Kyrgyz, Karay, Karachay-Balkarian, Kumyk, Tatar, and Bashkir is included in the study. On the other hand, the other group, which includes Turkish, uses the suffix in a limited area. This group has different functional equivalents for the suffix. Therefore, the second aspect of our study is to compare the functional equivalents in Kipchak languages and Turkish with morpho-syntactic and semantic features. Thus, we aim to determine the two groups' structural and semantic similarities and differences.
Benzer Tezler
- Kırgız Türkçesinde isim yapma
Кыргыз тилиндеги атоочтун жасалышы
TATYANA NURİAHMETOVA
Doktora
Kırgızca
2012
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA S. KAÇALİN
DOÇ. DR. MEVLÜT GÜLTEKİN
- Kıpçak grubu Türk dillerinde olumsuzluk
Negation in Kıpchak group of Turkic languages
SİMGE YARBA
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DilbilimHacettepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEVLÜT ERDEM
- Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî esasında Memlük-Kıpçak sahasında yazılan sözlüklerdeki söz varlığı üzerine inceleme
The examination on the vocabulary in the dictionaries written in the Mamluk-Kipchak period basis on Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî
FATMA MOHAMED AHMED ELTAMIMI ELSHERBINI
Doktora
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜLYA KASAPOĞLU ÇENGEL
- Kıpçak grubu Türk dillerinin karşılaştırmalı ses bilgisi
The Comparative phonology of the Turkic languages in Kipchak group
SÜER EKER
Doktora
Türkçe
1998
DilbilimHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TALAT TEKİN
- Kuzey-Batı (Kıpçak) grubu Türk lehçelerinde çokluk şekilleri
North-West (Kipchak) Turkish dialects plural forms
İLKER AVCIOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıOrdu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SALİM KÜÇÜK
- Oğuz-Kıpçak dil etkileşimi: Türkiye Nogaycası örneği (Ses ve biçim bilgisi)
Oghuz-Kipchak language contact: A case study of Noghay language spoken in Turkey (Phonology and morphology)
NUR SENA TAŞÇI
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DilbilimHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NESRİN BAYRAKTAR ERTEN