The effects of the geopolitical risks on stocks: An assessment from finance, industry and it sectors in Turkey and BRİCS countries
Jeopolitik risklerin hisse senedi piyasaları üzerine etkisi: Türkiye ve BRICS ülkelerinde finans, sanayi ve bilgi teknolojileri sektörlerinden bir değerlendirme
- Tez No: 783858
- Danışmanlar: DOÇ. DR. KAYA TOKMAKÇIOĞLU
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Maliye, Finance
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İşletme Mühendisliği Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İşletme Mühendisliği Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 113
Özet
Ülkelerin birbirleriyle olan politik, ekonomik, coğrafi ve kültürel etkileşimlerini tetikleyici olaylar finansal piyasaların oynaklığını artırıcı etkiye neden olmaktadır. Geçmişten günümüze gelen Brexit, ikiz kulelelere saldırı, İran-Irak Savaşı gibi siyasi, ekonomik kaynaklı çeşitli olaylar piyasaların yönünü, durumunu etkilemektedir. Yaşanan olayların küresel ölçekteki etkisi artıkça bu gibi terör, gerilim, tehdit unsuru oluşturan eylemler piyasaların hareketliliğine neden olmaktadır. Gallup araştırma şirketinin 2017 yılında 1000 yatırımcı üzerinde yaptığı çalışmanın sonuçlarına göre, yatımıcıların %75'inin risk algısının kişiler üzerindeki korku ve kaygıdan beslendiği sonucuna varılmıştır. Bunun yanı sıra literatür risk açsıından yatırımcıları risk veven ve riskten kaçınan olmak üzere iki kategoriye ayırmıştır. Kaygı, panik ile birlikte gelen kaos ortamları artan volatilite ile kişilerin risk algısını artırmaktadır. Risk potansiyel kayıp anlamına gelmektedir ve sistematik olan ve sistematik olmayan olmak üzere 2 kategoride incelemktedir. Ülkelerin birbirleriyle olan coğrafi, siyasi ve kültürel ilişkilerini kapsayan riskler jeopolitik risk adı altında literatürde incelenmektedir. Jeopolitik riskler, tahmin edilemez ve azaltılamaz riskler olduğundan dolayı sistematik risk grubuna girmektedir ve bilim insanları tarafından çeşitli kategorilerde incelenmektedir. Jeopolitik riskler salgın hastalıklar, terör, savaş, ekonomik krizler gibi başlıklar adı altında incelenmektedir. Jeopolitik riskler, her yıl yaşanan olaylara göre yeniden değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda 2022 yılında açıklanan jeopolitik riskler Covid-19'un yarattığı etkilerin yanı sıra tedarik zinciri süreçlerindeki aksaklık ve bozulmalar, ülkeler arasındaki ticaret dengeleri, stratejik konumların, doğal kaynakların yarattığı riskler, iklim krizi artan enerji maliyetleri gibi faktörler çerçevesinde şekillenmektedir. Küresel bazdaki bu riskler jeopolitik risklerin önemi üzerinde artırıcı etki yapmaktadır. Bu konuyla ilgili geçmişte yapılan çalışmalara bakıldığında ise 2016'da yapılan bir araştırmada jeopolitik risk en önemli ilk 5 riskin içerisinde değerlendirilmiş ve siber risk faktörünün önüne geçmiştir. Bu risklerin yarattığı belirsizlikleri incelemek için Caldara ve Iacoviello 2018 yılında 39 farklı ülkeyi kapsayan çalışmalarıyla jeopolitik risk endeksi kavramını literatüre kazandırmışlardır. Bu endeksi oluşturmak için uluslararası alanda geçerliliği kanıtlanmış 11 farklı derginin aylık verilerinden yararlanarak savaş, tehdit, terör gibi kelimelerin analizi yapılmış, riskleri 6 farklı kategoride inceleyerek, oluşturulan endeks ile bu riskleri ölçümlenebilir kılmışlardır. Jeopolitik risk endeksi, mevcut durumdaki jeopolitik riskler karşısında öngörülebilirliği artırmak ve bilgi vermek amacıyla oluşturulmuştur. Bu endeks Caldara ve Iacoviello'nun internet sitesinde aylık olarak güncellenmektedir. Temelde, savaş, tehdit, nükleer gibi çeşitli risk kavramını içeren anahtar kelimelerin Dünya'da güvenilirliği kanıtlanmış, uluslararası tanınırlıkları olan gazetelerin içerisinde geçme sayısı ile orantılı olarak 100 üzerinden değerlendirmektedir. 1985'ten bu yana, jeopolitik risk endeksi, ülkelerin jeopolitik riski konusunda bilgi vermektedir. Yapılan araştırmalar (örneğin Balcilar, Calda ve Iacovillo) jeopolitik risk düzeyindeki artışın ülkelerin reel aktivitelerindeki düşüşe neden olduğunu vurgulamışlardır. Bununla birlikte riskin yüksek olduğu piyasalardaki yatırımcılar, riski daha az olan emtialara doğru yatırımlsrını kaydırmışlardır. Bu çalışmada Türkiye ve BRICS ülkelerinde jeopolitik risk endeksi üzerindeki değişimlerin, finans, endüstri ve teknoloji sektörleri üzerindeki etkisi incelenmiştir. Bulaşıcı hastalıklar, pandeminin getirdiği belirsizlikler, savaş, terör kaynaklı ve eknomik kaynaklı uluslararası gerilimlerle birlikte artan belirsizlikler, BRICS ülkelerinin stratejik önemi, Dünya nüfusunun %40'ından fazlasını oluşturması bunun yanı sıra sermaye piyasalarının alıcı ve satıcılar arasında adil bir ortam oluşturmayı hedeflemesi jeopolitik risklerin etkileri açısından kapsam belirlenmesinde rol oynamıştır. BRICS ve Türkiye gibi stratejik rol oynayan ülkelerde jeopolitik risklerin getirdiği belirsizliklerin incelenmesi alınacak aksiyonların daha sağlıklı olabilmesi için piyasalara, devletlere ve yatırımcılara yol gösterici olacaktır. Literatürde yapılan araştırmalara göre 2050 yılına kadar G7 ülkeleri seviyesine geleceği yönündeki çalışmalar örneklemin Türkiye ve BRICS ülkeleri olarak seçilmesinde ana faktörleridir. Bunun yanı sıra Türkiye, 2022 yılında Time Dergisi içerisinde yer alan jeopolitik risk faktörlerinin arasında yer almaktadır. Dolar kuru, yüksek enflasyon, salgın hastalıklar gibi belirsizlikler göz önünde bulundurularak araştırma örneklemini oluşturmuştur. Finansal piyasalar kendi içerisinde pek çok aracı bulundurmaktadır. Bununla birlikte hisse senetleri sermaye piyasalarının likiditesi yüksek araçlarından biridir, bu sebeple değişimlerin etkisinin hızlı yansıması sebebiyle aradaki ilişkinin varlığını anlamak ve doğru argümanlarda yorumlamak açısından anlamlı olacaktır. Çalışmada finans, endüstri ve sağlık sektörleri açısından ele alınmıştır. Son zamanlarda Dünya genelinde yaşanan pandemi etkisi, firmaların dijitalleştirme süreçlerini hızlandırmaları ve artan güçleri, devletler arasındaki ticaret savaşları, artan riskler ile birlikte piyasa oynaklığındaki hızlı değişimler ve artışların ülkelerde yarattığı etkileri göz önünüde bulundurulduğunda jeopolitik risk etkisini bu sektörler üzerinde incelenmesindeki motivasyonu oluşturmuştur. Ülkelerin para politikaları, finans ve sanayi sektörlerinin nasıl yönetildiği, yatırımcıların bu sektörlere olan bakış açısını jeopolitik risk faktörü etkisiyle incelemek yatırımlarının daha sağlıklı ve öngörülebilir olmasını sağlayacaktır. Çalışma verileri için Türkiye, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika bir diğer ismiyle BRICS ülkelerini kapsayacak şekilde Reuters veri tabanını kullanılmıştır. Bu ülkeler için veri tabanında oluşturulmuş sağlık, teknoloji ve sanayi endeksleri aracılığıyla 2002- 2022 yılları arası değerlendirilmiştir. Bu endekslerin kullanılmasının sebebi para birimlerinden kaynaklanan değişkenlikleri azaltarak daha sağlıklı sonuçlar elde etmek, ülkeleri sektörel olarak değerlendirmek ve bunu zamansal olarak incelemektir. Çalışmada vurgulanan hipotezler genel kapsamda jeopolitik risklerdeki değişimin ilgili sektörler üzerinde ne derecede değişime sebep olacağıdır. Çalışmanın yöntemi olarak Toda-Yamamoto nedensellik testi uygulanmıştır. Toda-Yamamoto nedensellik testi çift taraflı nedensellik testi uygulamasıyla değişkenleri karşılıklı olarak analiz edebilme imkanı vermektedir. Yani bir değişken diğerinin sonuyken, aynı zamanda ters taraflı da nedensellik ölçümüne imkan sağlamaktadır. Literatürde ilk nedensellik testi olarak karşımıza çıkan Granger nedensellik testinin aksine Toda- Yamamoto değişkenleri mevcut seviyelerinden analize dahil ederek uzun vadede veri kayıplarının önüne geçmektedir. Toda-Yamamoto nedensellik testinde verilerin güvenilirliğini test etmek için otokorelasyon, normal dağılım, AR kökleri, değişen varyans, katsayılar arasında kararlılık olup olmadığı incelenmektedir. Toda Yamamoto nedensellik testi, değişlenleri gecikme uzunluğu pmax ve d denilen bilgi kriterlerine göre baz alarak modele dahil etmektedir. Toda Yamamoto testi için modelde VAR modeli uygulanmıştır. Borsa ve jeopolitik risk endeksi serileri doğası gereği trendler içerdiğinden her iki değişkenin ln logaritması alınarak modele dahil edilmiştir.Toda Yamamoto analizinde Walt testi ile nedensellik ölçülmüştür. Bu testlerin yapılmasının nedeni, veri setine en uygun olarak şekilde modelin kurulmasıdır. Araştırma hiptezlerini H0 ve H1 olmak üzere kategorize edilmiştir. H0 değişkenler arasında anlamlı bir ilişki yoktur, H1 ise değişlenler arasında anlamlı bir ilişki vardır şeklinde model kurulumu sağlanmıştır. Çalışma bulgularına göre, Türkiye'de endüstri sektörü ile jeopolitik risk endeksi arasında çift yönlü nedensellik olduğu sonucu çıkarılmıştır. Finans sektöründe ise jeopolitik risklerdeki değişimin Borsa İstanbul'u etkilediği sonucuna varılmıştır. BİST bilgi teknoloji endeksini etkilerken, BİST bilgi teknolojileri endeksindeki artış Türkiye'deki jeopolitik riskleri etkilemektedir. Buradan çıkarılacak sonuç, jeopolitik risklerdeki değişimin Türkiye üzerinde etkisi olduğudur. BRICS ve Türkiye'de incelenen 3 sektör de bütünsel olarak göz önünde burlundurulduğunda en fazla etkilenen sektörün bilgi teknolojileri olduğu görülmüştür. BRICS ülkelerinde finans ve sanayi sektöründe doğrudan bir nedensellik görülmemiştir. BRICS ülkelerindeki sektörel bazlı çıkarılan sonuçlar göre bu ülkelerde jeopolitik risk endeksinin doğrudan bir etkisi olmadığı doğrulanmıştır. Bununla birlikte Rusya'da ve Hindistan'da bilgi teknolojileri alanında nedensellik olduğu sonucuna varılmıştır. Özellikle son zamanlarda Rusya Ukrayna savaşı ile birlikte piyasalarda artan gerilim ve glolabal firmaların Rusya'dan teknolojik servislerini çekmesi bu sektör üzerinde etki yapmış olabileceği yorumu yapılabilir. Çalışma genel değerlendirmesine göre, Türkiye'nin örneklemdeki ülkeler arasında daha fazla kırılgan olduğu sonucuna varılabilir. Bununla birlikte artan dijitalleşme, bu sektörlerdeki hızlı değişimleri jeopolitik risklerden etkileniyor bir duruma getiriyor yorumu yapılabilir. Gelecek araştırmalara ışık tutması açısından bu çalışmanın devamı olarak, her bir jeopolitik riskin ülkeler üzerindeki etkisi incelenebilir. Yine Türkiye'deki diğer sektörler ile jeopolitik risklerin ilişkisi incelenebilir. Genel olarak bilgi teknolojileri sektöründeki hızlı değişim ve çaluışma sonuçlarına göre nedenselliğin en fazla olduğu alan olarak göz önünde bululndurulduğunda, bilgi tekonolojileri sektörü ve jeopolitik risk arasındaki nedensellik, OPEC, G20 veya gelişmemiş ülkler gibi farklı topluluklarda incelenebilir. Bu sayede tekonolojinin getirdiği belirsizliklerin jeopolitik riskler çerçevesinde küreselliği incelenebilir. Çalışma sonuçlarına istinaden her bir ülke grubu için jeopolitik risklerin farklındalığı artırılabilir ve öngörülemeyen riskler karşısında ne yapılabilir noktasında yol haritaları hazırlanabilir. Bu çalışmada örneklem olarak 3 sektör seçilmiştir, yenilenebilir enerji gibi kategorisel olarak diğer sektörler de dahil edilerek ilerideki çalışmalar zenginleştirilebilir.
Özet (Çeviri)
At time present time, while risk factors are determinant of the financial markets, they are generally expressed as potential losses in the literature. Geopolitical risk, which is count as one of the risk factors, pay much attention with the increasing chaoses, economic tensions and threats in the world. Before, geopolitical risk is perceived posed by geopolitical location; in today it's including risks also derive from social, political, economic and geographical location. From the view of the recent studies, geopolitical risk is in the top of the five critical risks worldwide and preceded cyber risk. Caldara and Iacoviello have created the geopolitical risk index to make sense of geopolitical risks in 2018. They divided risks into 6 sub-categories such as war, threat, terror and tension. In accordance with their results, higher geopolitical risk causes decreasing on the real activity of the economies and capital movements shifted to developed economies.(Caldara& Iacoviello,2018) Caldara and Iacoviello have raised awareness about geopolitical risks with their work and touched upon the effects of major geopolitical events. Geopolitical risks and the effects of uncertainties arising from these risks awareness will provide insights to investors and policy makers. The leading geopolitical risks announced in 2022 are as follows; covid-19, the power of technology companies, increasing wars and tensions, permanent inflation after covid, disruptions in production and supply problems. Based on these conditions, the scope of this study was determined as finance, technology and industrial companies. In the industry, finance and information technology sectors, the effects of changes in geopolitical risk and changes in stock markets in BRICS and Turkey countries have been examined comparatively. The strategic importance of the BRICS countries, the evidence in the literature that they are among the rapidly developing countries, the first emergence of Covid in China and the countries where the variants are most frequently seen are countries such as Brazil and South Africa, at the same time, BRICS geographical location and consist of the 40% of the world population. These factors have motivated to explore the relationship of geopolitical risk impacts on specific sectors in the BRICS countries. In addition, Turkey was among the 2022 geopolitical risk lists announced by the Times magazines. Toda Yamamoto causality test was used in the analysis of the study. Although the Granger test is the first causality test to enter the literature, Toda Yamamoto, unlike the Granger test, includes the variables in the analysis at their own level. This ensures that information loss is avoided in the long run, and both-sided causality testing can be done thanks to Toda Yamamoto. Therefore, examining the relationship with Toda Yamamoto will be meaningful in this respect. The VAR model was used for the Toda Yamamoto test. Based on the conclusions drawn from the VAR model results, it proceeded with appropriate unit tests such as OLS. According to the results of the study, it was concluded that there is no direct sector-based causality in the BRICS countries. For example, the increase in the geopolitical risk index in the information technology sector in Russia affects the change in information technology share prices. This could be related to the Russia-Ukraine war and the technological constraints imposed on Russia worldwide. While there is no direct causality between the stock markets in the BRICS countries and the geopolitical risk index in the examined sectors, it has been concluded that there is a bilateral causality relationship in almost every sector in Turkey.
Benzer Tezler
- Reform ve kurumsal değişimlere yatırımcı tepkileri: Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa piyasalarında işlem gören tahviller üzerine ampirik bir inceleme
Investor reactions to reform and institutional change: An empirical investigation on bonds traded in the Ottoman Empire and European markets
GİZEM CANSU GÜMRÜKCÜ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
EkonometriSakarya ÜniversitesiEkonometri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AVNİ ÖNDER HANEDAR
DOÇ. DR. ELMAS YALDIZ HANEDAR
- Doğrudan yabancı yatırımların belirleyicilerine ilişkin ekonometrik bir analiz: Türkiye örneği
An empirical analysis concerning determinants of foreign direct investments: Evidence from Turkey
ERCAN CANER AYTEN
- Effect of global geopolitical risk on big five
Global jeopolitik riskin büyük beşlideki etkisi
ONUR KEMAL ŞANLI
Yüksek Lisans
İngilizce
2020
Ekonomiİstanbul Bilgi ÜniversitesiFinansal Ekonomi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SERDA SELİN ÖZTÜRK
- Impact of capital structure on corporate performance during financial crisis: Evidence from shariah compliant companies
Sermaye yapısının finansal kriz döneminde işletme karlılığına etkisi: Şeriate uyumlu işletmelerden kanıtlar
NOR KHADIJAH MOHD AZHARI
Doktora
İngilizce
2020
MaliyeEskişehir Osmangazi Üniversitesiİşletme Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BİROL YILDIZ
- Hisse senetlerine yatırım ve Türkiye'de hisse senedi fiyatlarını etkileyen faktörler
Investment to share certificates and the factors effecting the prices of share certificates in Turkey
MELİH DİRİL