Geri Dön

Memlūk Döneminde yazılan Bedreddin el-Aynī'nin ʽIḳdü'l-Cumān fī Tārīḫi Ehli'z-Zamān adlı tarih kitabında Türkçe unsurlar

The Turkish elements in the book of ʽIkdu'l-Cumān fī Tārīḫi Ehli'z-Zamān written by Bedreddin el-ʽAynī in the Mamluk period

  1. Tez No: 787643
  2. Yazar: ENGY ELSAWAH
  3. Danışmanlar: PROF. DR. ÇETİN PEKACAR
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2023
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Gazi Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 783

Özet

Kısaca Tārīḫu'l-ʽAynī veya ʽIkdü'l-Cumān adı ile bilinen ve insanlık tarihinde inci dizisi anlamına gelen ʽIkdü'l-Cumān fī Tārīḫi Ehli'z-Zamān; Hanefî fakihi, tarihçi, hadis ve dil âlimi Türk asıllı Bedreddin el-ʽAynī (ö. 855/1451) tarafından umumî tarih niteliğinde Memlūk döneminde Arapça yazılmış geniş hacimli bir tarih kitabıdır. Bu çalışmanın amacı ʽIḳdü'l-Cumān kitabında geçen Türkçe unsurların tespit edilmesi, sınıflandırılması, dil özellikleri açısından incelenmesi; bu yolla Türkçenin söz varlığına ve aynı zamanda Türk tarihine ve kültürüne katkıda bulunulmasıdır. Bu çalışmada; farklı yerlede dağınık hâlde bulunan nüshaları olan bu eserin müelifinin ölümünden yaklaşık 45 sene sonra istinsah edilen, İstanbul'da bulunan, 23 cilt hacminde olan Veliyyüddin nüshası esas alınmıştır. Bu çalışmanın amacı doğrultusunda eserde geçen Türkçe unsurları tespit edebilmek için eserin tamamı taranmıştır. Taramanın sonucunda kişi adları, yer adları, kavim adları ve diğer Türkçe unsurlar olmak üzere 4 ana grupta toplanmış 817 Türkçe unsur tespit edilmiştir. Bu Türkçe unsurlar arasında Moğolca, Çince ve Farsça gibi yabancı dillerden geçerek Türkçeye mal olmuş kelimeler de yer almaktadır. İnceleme bölümünde ilgili sözcüğün eserde geçtiği cilt, sayfa ve satır numaraları ile cümlenin orijinal yazısı, çeviri yazısı ve Türkçe çevirisi verilmiştir. İncelenen sözcüklerin izleri tarihî Türk yazı dillerinde takip edilmiştir. ʽIkdü'l-Cumān'da geçen Türkçe unsurların 591'i kişi adları, 123'ü yer adlarından ibarettir. Bu adlar, ilk olarak tarihî Türk yazı dillerinde biçimi ve anlamları bakımından araştırılmış, sonra leksik-semantik ve yapısal bakımlardan incelenmiştir. Kişi adları; leksik-semantik bakımından 29 grupta, yapı bakımından ise basit, türemiş ve kelime grubu yapısındaki kişi adları olmak üzere 3 grupta toplanmıştır. Bu incelemeden elde edilen verilere istinaden bu dönemde Türklerin en çok kuvvet gösteren hayvan ve maden adları ile ilgili kişi adları, ayrıca unvan grubu ve birleşik isim grubu yapılarındaki kişi adlarını tercih ettikleri sonucuna varılmıştır. Yer adları ise leksik-semantik bakımdan 16 grupta, yapı bakımından -kişi adlarında olduğu gibi- 3 grupta toplanmıştır. Yer adları incelenmesinin sonucunda bugünkü Türkiye Cumhuriyeti sınırlarının içinde bulunan yerlerin büyük bir kısmı yabancı adları taşırken Türkiye'nin dışında Türkçe adları taşıyan yerlerin bulunduğu görülmüştür. Eserin barındırdığı Türkçe unsurların ses özelliklerine bakıldığında karışık dilli eserlerin özelliklerini taşıdığı anlaşılmaktadır.

Özet (Çeviri)

ʽIkdü'l-Cumān fī Tārīḫi Ehli'z-Zamān known as Tārīḫu'l-ʽAynī“The History Book of el-Ayni”or ʽIkdü'l-Cumān“The Pearl Nicklace”; is a large-volume history book written in Arabic during the Memluk period by Hanafi jurist, historian, scholar of hadith and language, Turkish origin Bedreddin el-ʽAynī (d. 855/1451). The aim of this study is to determine, classify and examine the Turkish elements in the book ʽIḳdü'l-Cumān in terms of language features; in this way, it contributes to the vocabulary of Turkish, as well as to Turkish history and culture. This work has scattered copies in different places. This study bases on the 23-volume Veliyyüddin copy found in Istanbul, which was copied 45 years after the death of its author. In line with the purpose of this study, the whole of the work was scanned in order to detect the Turkish elements in it. As a result of the scanning, 817 Turkish elements were determined, which were divided into 4 main groups, including personal names, place names, tribe names and other Turkish elements. Among these Turkish elements, there are also words from foreign languages such as Mongolian, Chinese and Persian that have been borrowed to Turkish. The volume, page and line numbers of the related word, the original text of the sentence, its transcript and its Turkish translation are mentioned in the chapter of the analysis. The traces of the examined words were followed in historical Turkish written languages. 591 of the Turkish elements in the book ʽIkdü'l-Cumān consist of personal names and 123 are place names. These names were first examined in terms of their form and meanings in historical Turkish written languages, and then examined in terms of lexical-semantic and structural. Personal names; are divided into 29 groups in terms of lexical-semantic, and into 3 groups as simple, derived and compound nouns in terms of structure. Based on the data obtained from this study, it concluded that in this period, Turks preferred the names of animals and metals, which showed the strength, and the compound personal names. The names of places are divided into 16 groups in terms of lexical-semantics and in 3 groups in terms of structure. As a result of the examination of place names, it has been noticed that while most of the places within the borders of the present Republic of Turkey have foreign names, there are places with Turkish names outside of Turkey. When the phonetic features of the Turkish elements located in this work are examined, it is understood that it has the same characteristics of the works with mixed languages.

Benzer Tezler

  1. Memlükler Dönemi hadis tartışmalarında Bedreddin ez-Zerkeşî'nin yeri

    The place of Zarkashī in the ḥadīth debates of Mamluk Period

    FATİH ÇİMEN

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    DinYalova Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ MUHAMMET BEYLER

  2. Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî esasında Memlük-Kıpçak sahasında yazılan sözlüklerdeki söz varlığı üzerine inceleme

    The examination on the vocabulary in the dictionaries written in the Mamluk-Kipchak period basis on Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî

    FATMA MOHAMED AHMED ELTAMIMI ELSHERBINI

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Türk Dili ve EdebiyatıGazi Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. HÜLYA KASAPOĞLU ÇENGEL

  3. Kıpçak Türkçesinde askerlikle ilgili söz varlığı

    The vocabulary related to soldiery at Kipchak Turkish

    YASEMİN TAŞ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    Türk Dili ve EdebiyatıErciyes Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. GALİP GÜNER

  4. محمد بن قرقماس وتفسيره 'نثر الجمان من فتح الرحمن' (سورة البقرة) تحقيقًا وتحليلاً

    Muhammed b. Korkmaz'ın 'Nesrü'l-Cümân min Fethi'r-Rahmân' adlı eserinin tahkiki ve incelenmesi (Bakara Sûresi) / Analysis and investigation of Muhammad b. Korkmaz's 'Nesr al-Jumān min Fathi al-Rahman'(surah al-baqarah)

    AIBIBULA MAIMAITIMING

    Yüksek Lisans

    Arapça

    Arapça

    2023

    Dinİstanbul Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. ZIYAD RAVAŞDEH

  5. Memluk-Kıpçak sahası ile Türkmen ve Azerbaycan Türkçelerinin tarihî karşılaştırmalı gramer ve sözlük denemesi

    Historical comparative grammar and dictionary essay of Mamluk-Kipchak area and Turkmen and Azerbaijan Turkish

    SÜMEYRA HARMANDA

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    DilbilimAnkara Hacı Bayram Veli Üniversitesi

    Çağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MEHMET FATİH KİRİŞÇİOĞLU