Emlak Bankası: A formative actor in Turkish housing history
Türkiye konut tarihinde belirleyici bir aktör olarak Emlak Bankası
- Tez No: 788212
- Danışmanlar: PROF. DR. MEHMET MURAT GÜL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 106
Özet
Konut sorunu 20. yüzyılın en kritik mimarlık tartışmalarından biridir. Modern insanın barınma ihtiyaçlarının belirlenmesi ve buna yönelik yeni konutlar üretilmesi hem pratik olarak aşılması gereken bir sorun hem de bir tasarım problemidir. 19. yüzyılda yaşanan endüstriyel gelişmelerle beraber büyük göçler alan şehirlerde yeni gelen nüfusun barınması kritik bir mesele olmuştur. Şehirdeki konut stoğunun yetersiz olması ve yeni göçmenlerin maddi yetersizlik sebebiyle bu konutlarda barınamaması, kent çeperlerinde plansız yapılaşmaya neden olmuştur. Yetersiz hijyen koşulları ve kalabalık yaşam alanları buralarda barınanlar için ciddi sorunlar yaratmıştır. Konut sorunuyla ilgili ilk girişimler, özel sektörün, fabrika sahiplerinin ve varlıklı hayırseverlerin çabalarıyla gerçekleştirilmiştir. Bu müdahalelerin göçmenleri barındırmakta yetersiz kalması sebebiyle sorunun daha büyük bir otorite tarafından müdahaleye muhtaç olduğu anlaşılmıştır. Devletin konut sorununa ilk müdahaleleri, 19. yüzyılda sağlık koşullarını iyileştirmek adına çıkardığı kanunlarla başlamıştır. Konut üretiminden sorumlu merkezi ve yerel kurumların kurulması ise 20. yüzyıl başlarında gerçekleşmiştir. Türkiye'de ise konut sorununun ortaya çıkışı, Avrupa'daki gibi endüstrileşmeyle değil, ağırlıklı olarak göçlerle tetkilenmiştir. 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun kaybettiği topraklardan diğer bölgelerine yaşanan göç, birçok şehirde konut ve altyapı sorunlarına yol açmıştır. Özellikle İstanbul'u etkileyen bu sorunun çözülebilmesi için 19. Yüzyıl boyunca konut üretimi için çeşitli girişimler gerçekleştirilmiş ancak bu girişimler yetersiz kalarak organize bir konut politikası çerçevesinde gelişememiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra ise konut sorununun merkezi değişerek Ankara olmuştur. 1923 yılında başkent ilan edilen Ankara, devlet bianları ve elçiliklerin buraya taşınmasıyla büyük bir göç almış ve ciddi bir konut eksikliğiyle karşı karşıya kalmıştır. 1930'lardan itibaren konut üretimiyle ilgili girişimler doğrudan Ankara'ya yönlendirilmiş ve şehrin her bakımdan imarı için özel çaba harcanmıştır. Ancak bu dönemde de organize bir konut politikası olşturulamamış ve başkentteki çabalar yalnızca devlet memurlarının barındırılması için yapılan projelerle sınırlı kalmıştır. Devletin konut sorununa yaptığı ilk kapsamlı müdahale 1960'lı yıllarda planlı bir gelişim metodu benimsendikten sonra yaşanmıştır. Konut sorunu ilk defa kalkınma planlarına dahil edilmiş ve devlet tarafından yapılan düzenlemeler doğrultusunda ilerleyen bir politika ile belirlenmiştir. Bu dönemde gerçekleşen Halk Konutları Standartlarının tespit edilmesi ve konuta ayrılan bütçelerin belirlenmesi gibi önemli gelişmeler, barınma meselesinin ilk defa regüle edildiğine işaret etmektedir. Bu döneme kadar konutla ilgilenen çeşitli kurumların varlığına rağmen bunlardan hiçbiri devlet tarafından organize konut üretimi yapmakla görevlendirilmemiştir. 1926 yılında Emlak ve Eytam Bankası adıyla kurulan ve 1946 yılında kimlik değiştiren Emlak ve Kredi Bankası, devlet tarafından konut üretmekle görevlendirilen ilk kurumdur. Emlak Bankası Türkiye tarihinde devlet tarafından konut üretim görevi verilen ilk kurum olmuştur. 75 yıllık üretim hayatı boyunca banka, Türkiye'nin konut üretim tarihinde birçok farklı alanda önemli roller oynamış ve şekillendirici bir aktör olmuştur. Banka yalnızca konut finansmanında öncü bir kurum olmakla kalmamış, aynı zamanda yeni konut biçimlerinin sunulması, konut standartlarının belirlenmesi ve konut üretiminde yeni gelişmelerin önünü açmasıyla çok yönlü bir kurum kimliğine bürünmüştür. Bankanın sahip olduğu bu çok yönlü kimlik, bankayı Türkiye'nin konut tarihinde ilginç bir yere konumlandırır. Bu çalışma Emlak Bankası'nın yıllar içinde ürettiği farklı konut tiplerini bankanın kurumsal tarihi, Türkiye'deki konut standartları ve politik, ekonomik ve kültürel gelişmelerle ilişkilendirerek analiz etmeyi hedefler. Banka'nın düşük yoğunluklu yapı gruplarından villalara, çok katlı apartman bloklarından sitelere uzanan çok çeşitli konut üretim tarihinde bazı ortaklıklar ve farklılıklar gözlemlenebilir. Bu ilişkiler, bankanın 75 yıllık tarihi gelişimi boyunca şekillenen ve bankanın mimari tasarım yöntemleri, inşaat teknolojileri ve konut biçimlerinin kültürel olarak yeniden biçimlenmesiyle ortaya çıkmış değişimlerin ürünleridir. Emlak Bankası tarafından inşa edilmiş konutların yıllar içerisindeki mimari gelişiminin takip edilmesi aynı zamanda Türkiye'nin sosyal konut tarihiyle ilgili de kritik bir perspektif sunmaktadır. Bankanın şekillendirici rolünü değerlendirirken göz önünde bulundurulması gereken kritik noktalar vardır. Öncelikle Emlak Bankası devlet tarafından verilmiş konut yapım görevlerinin yanısıra kar elde etmekle yükümlü bir finansal kurumdur. Bankanın konut üretimine devam edebilmek amacıyla sermaye elde etmesi bir zorunluluk olduğundan mevcut konut talebi doğrultusunda farklı tiplerde konutlar inşa etme yoluna başvurmuştur. Yaygın sosyal konut biçimlerinden farklılıklar gösteren bu konutlar, bankanın çokça eleştirilmesine neden olmuştur. Banka konutlarındaki çeşitliliği etkileyen bir diğer faktör de sosyal konut olgusunun Türkiye'deki belirsizliğidir. Bankanın yoğun olarak faaliyet göstermeye başladığı yıllar olan 1950'ler, bu kavramın henüz yerleşmemiş ve değişken olduğu yıllardır. Banka tarafından inşa edilen konutlar bu belirsizlikte, konut standartları açısından örnek teşkil ederek bankanın bu anlamda da öncü olmasına imkan tanımıştır. Bankanın ve Batı'daki konut modellerinin yorumlanarak farklı formlara bürünebildiği bir dönemdir. Dolayısıyla banka konutları standart bir konut modeli olmadan ortaya çıkmış ve bankanın yıllar içinde değişen üretim metotları, projelerin mimari oluşum süreci ve birçok kültürel faktörden etkilenerek oluşmuştur. Türkiye'nin ekonomik, kültürel, siyasi ve kentsel koşulları ile bankanın konut sektöründeki konumu arasındaki ilişkiye bakarak bu konutların ortaya çıkışının izini sürmek mümkündür. Çalışmanın ilk kısmında sosyal konut kavramının ortaya çıkışı, sosyal konut üretiminden sorumlu kurumlar ve konut standartlarının oluşumu ele alınmıştır. Bu kısımda İngiltere, Fransa ve Almanya örneklerinde 19. yüzyıldan II. Dünya Savaşı'na kadar yaşanan gelişmeler, devletin konut sorununa yaptığı ilk yasal ve kurumsal müdahaleler ve bu ülkelerde ortaya çıkan konut üretim metodları incelenmiştir. Daha sonra ise sosyal konut standartlarının ortaya çıkmasında etkili olan faktörler, bu konuda yapılan ilk teorik çalışmalar ve örnekler ele alınmıştır. Avrupa'da 20. yüzyıl boyunca inşa edilen farklı sosyal konut tipleri incelenerek bu kavramın farklı bağlamlardaki çeşitli gelişim şekilleri ortaya konmuştur. İkinci kısımda ise konut sorununun Türkiye özelinde gelişimi incelenmiştir. Geç Osmanlı döneminden Erken Cumhuriyet'e uzanan bir zaman aralığında konut sorununun ortaya çıkmasına sebep olan faktörler, bu anlamda gerçekleştirilen yasal düzenlemeler ve ilk girişimler ele alınmıştır. İstanbul ve Ankara başta olmak üzere Türkiye'de sosyal konut üretiminin öncülü sayılabilecek örneklerin meydana gelme süreçleri incelenmiş ve ülkenin konut politikasının gelişimi irdelenmiştir. Bu kısımda Türkiye'de konut meselesine yaklaşımın arka planına değinilerek bankanın kuruluşunun, işleyişinin ve mimari üretimlerinin biçimlenmesine dair sebeplerin açıkça anlaşılması hedeflenmiştir. Son kısımda ise Emlak Bankası'nın 75 yıllık konut üretim geçmişi Türkiye'nin tarihi, politik, kültürel, ekonomik ve sosyal bağlamda aktarılmıştır. Çalışma bankayı dört döneme ayırarak inceler. Bu dönemler Emlak ve Eytam Bankası dönemi (1926-1946), Emlak ve Kredi Bankası'nın ilk yılları (1946-1964), Emlak ve Kredi Bankası'nın sonraki yılları (1964-1984) ve Emlak Bankası dönemi (1984-2001) olarak sıralanabilir. Her bölümde önce Türkiye'de konut üretimini etkileyen politik ve ekonomik bağlam aktarılmış ve bunun ardından bankanın kurumsal gelişiminin bu değişimlerden nasıl etkilendiği anlatılmıştır. Daha sonra bankanın mimari gelişmini etkileyen çeşitli faktörler irdelenmiş ve bunların bankanın İstanbul, Ankara ve İzmir şehirlerinde yaptığı toplu konut projelerinde nasıl ortaya çıktığı analiz edilmiştir. Çalışmada en çok kullanılan materyaller bankanın kendi yayınları, faaliyet raporları, satış broşürleri, mimari çizimler ve reklamlardır. Bankanın yayın organı olan ve 1967-1988 yılları arasında yayınlanan Evimiz dergisi, bankanın konut projeleri, çeşitli diğer faaliyetleri ve sosyal sorumluluk projeleri hakkında bilgi edinmek için kullanılan önemli bir kaynaktır. Aynı şekilde 1931-1980 yılları arasında yayınlanan süreli mimarlık dergisi Arkitekt, bankanın birçok konut projesine dair ayrıntılı açıklamalar, planlar ve çizimler barındırması sebebiyle bir diğer önemli kaynaktır. Dönem gazetelerindeki haberler, kamuoyunun ve basının banka konutları ve konut piyasasıyla ilgili görüşlerine dair değerli veriler sunmaktadır. Bankada çalışmış mimarlarla yapılan kişisel görüşmeler de tasarım sürecini anlamak ve mimari büronun çalışma prensiplerini öğrenmek adına faydalı olmuşlardır.
Özet (Çeviri)
Housing provision is one of the key architectural topics of the 20th century. Following the rapid industrialization, many European cities saw massive migrations from the rural areas which resulted in a significant housing shortage in the newly urbanized areas. Construction of social housing for the new immigrants were realized by many different actors such as the private sector and philanthropists, however, the issue needed a more organized intervention by the state. The emergence of housing institutions not only addressed the practical issue for housing provision but also influenced the differing standards in many countries. Emlak Bankası is the first institution in Turkey with the state-given responsibility of financing and building social housing in Turkey. The Bank's 75 yearlong activities in the field of housing places the institution in a pivotal position in many aspects. Emlak Bankası played a shaping role in the housing history of Turkey with its distinct practices in both design principles and financial methods. However, the Bank cannot be considered as an institution solely responsible for housing and has a unique background regarding the political and economic characteristics and development of housing standards in Turkey. In order to identify the place of Emlak Bankası in Turkey's housing history, this study aims to examine the various housing activities of the Bank within the framework of its institutional history and urban, political and economic context of housing in Turkey. The Bank has built various types of housing throughout its years. These diverse dwellings were the results of the change in design principles and architectural processes of the Bank, constructional technologies and various cultural and social norms. Analyzing the changes in different periods, reveals a clear perspective on the Bank as a multi-layered actor in builder, financial regulator and a pioneer in setting the standards for social housing in Turkey.
Benzer Tezler
- Mevcut konut stokunda yenileştirme yaklaşımları: 1930-1970 dönemi modern konut yerleşmelerine yönelik bir model önerisi
Housing regeneration approaches in existing housing stock: A model for 1930-1970 period modern housing settlements in Turkey
HATİCE SADIKOĞLU
Doktora
Türkçe
2016
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA AHSEN ÖZSOY
- Plânlı konut yerleşimlerinde açık mekân kurgusu ile ilişkili yaşantı potansiyellerinin incelenmesi: Ataköy örneği
The research on the life potentials related to open space organization in planned housing settlements: The case of Atakoy
BURAK MANGUT
Doktora
Türkçe
2021
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA AHSEN ÖZSOY
- Ataşehir Uydukent projesi Baytur İnşaat Firması proje yönetimi
Başlık çevirisi yok
MURAT ÖZATALAY
Yüksek Lisans
Türkçe
1995
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FÜSUN SEZEN
- Toplu konut alan düzenlemelerinde sert zemin ve yeşil alan oranlarının saptanmasında yardımcı yardımcı bir araştırma. Ataşehir örneği
Başlık çevirisi yok
H.ÇAĞATAY PERSENTİLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
1998
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. A. CENGİZ YILDIZCI
- Use of public lands for mass housing projects in the privatization process-İzmir case
Özelleştirme sürecinde kamu arazilerinin toplu konut amaçlı kullanımı-İzmir örneği
NERİMAN YÖRÜR
Yüksek Lisans
İngilizce
1999
Şehircilik ve Bölge Planlamaİzmir Yüksek Teknoloji EnstitüsüŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ.DR. SEMAHAT ÖZDEMİR