Kazak yazı dilinin kuruluşu (1870-1926)
The foundation of Kazakh written language (1870-1926)
- Tez No: 791375
- Danışmanlar: PROF. DR. AYŞEHAN DENİZ ABİK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Çağatayca, Kazakça, Kazak Yazı Dilinin kuruluşu, Arap Harfli Kazakça Metinler, Kazakh language, foundation of Kazakh language, Kazakh texts with Arabic Alphabet
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çukurova Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 635
Özet
Kazaklar on beşinci yüzyılın ikinci yarısında Altın Orda Hanlığının yıkılmasıyla beraber Cengiz Han'ın oğlu Cüci Han'ın ulusuna bağlı olarak tarih sahnesine çıkmıştır. Hanlığın ilk kurulduğu dönemde müstakil bir yazı dili olan Kazakçadan söz etmek mümkün değildir. Kazaklar yirminci yüzyılın başlarına değin o dönemin müşterek yazı dili olan Çağatayca ile resmi yazışmalarını ve yazılı edebiyat faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Yirminci yüzyılın başlarından itibaren Orta Asya Türk halkları yerel lehçelerin yazı dili olarak kullanmaya başlamıştır. Kazak yazı dili de bu dönemde ortaya çıkmış yazı dillerinden biridir. Bu çalışmanın amacı Çağatay yazı dilinden ayrılarak kullanılmaya başlanan Kazak yazı dilinin ilk dönem metinlerinin gramer özelliklerinin belirlenmesidir. Ortaya çıkan bulguların 1870-1926 yılları arasında ortak bir yazı diline işaret edip etmediğinin saptanmasıdır. Metinler incelenirken öncelikle çeviri yazıları yapılmıştır. Sonrasında metinlerin gramatikal dizini çıkarılmış, ses ve şekil bilgisi özellikleri incelenmiştir. Gramer özellikleri Çağatayca ve modern Kazakça ile karşılaştırılmıştır. Sonuç kısmında ise elde edilen bulgulardan bahsedilmiştir. Bu bulgulardan hareket ederek metinlerin dilinin ortak bir yazı diline işaret edip etmediği, Çağatay yazı dili ile günümüz Kazak yazı dili arasında geçiş döneminin olup olmadığı tartışılmıştır. Çalışmanın malzemesi 1870-1926 yılları arasındaki metinleri kapsamaktadır. Eserler olabildiğince farklı konularda seçilmiştir. İncelenen metinlerin ilki Wilhelm Radloff'un hazırladığı Proben (1870) adlı eserden alınan parçadır. Kiril harfleriyle yazılmıştır. Kırgızkiy Tekst Beket Batır (1897), Ebyāt-ı Qazaqįye (1908), Ayqap (1912-1913), Tarih-i Kırgıziya (1913), Çolpan (1913) ve Caŋa Mektep (1925-1926) adlı eserlerden alınan parçalar ise Arap harfleriyle yazılmıştır.
Özet (Çeviri)
Kazakhs appeared on the stage of history in the second half of the fifteenth century with the collapse of the Golden Horde Khanate under the nation of Genghis Khan's son, Cüci Khan. Kazakh was not independent written language in the period when the Khanate was first established. Kazakhs continued their official correspondence and written literary activities in Chagatai as Chagatai was common written language of that period. But in early twentieth century Turkic peoples of Central Asia began to use their local dialects as written languages. Kazakh written language is one of the written languages that emerged in this period. The aim of this study is to determine the grammatical features of Kazakh written language, which was separated from the Chagatai written language. It is to determine whether the findings indicate a common written language between 1870-1926. The material of the study covers the texts between 1870-1926. The reason of using more than one text is to obtain more information about the language of that period. The first text which is analyzed is the part taken from Proben (1870) prepared by Wilhelm Radloff. It is written in Cyrillic alphabet. The fragments taken from the works titled Kyrgyzkiy Tekst Beket Batır (1897), Ebyāt-ı Qazaqįye (1908), Ayqap (1912-1913), Tarih-i Kyrgyziya (1913), Çolpan (1913) and Caŋa Mektep (1925-1926) are written in Arabic alphabet. While analyzing the texts, first of all, transcript were made. Afterwards, the grammatical index of the texts was prepared and their phonological and morphological features were analyzed. After that the grammatical features were compared with Chagatai and modern Kazakh. In the conclusion part, the findings obtained are mentioned. Based on these findings, it is discussed whether the language of the texts indicates a common written language.
Benzer Tezler
- Tatar şair ve yazarı Abdullah Tukay'ın eserlerinden seçmeler ve bunlardaki dil özellikleri
The Selections from Tatar poet and writen Abdullah Tukay and their language specialities
MUSTAFA AKBAŞ
- Berdibek Sokpakbayev'in 'Meniñ Atım Koja' adlı eseri üzerinde dil incelemesi (Metin-aktarma-inceleme-dizin)
Berdibek Sokpakbayev's 'Meniñ Atim Koja' book on grammatical study (Text-translation-analysis-index)
TUĞBA AKTAŞ ÖZKAN
Doktora
Türkçe
2017
DilbilimSelçuk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA TOKER
- Mir Yakup Duwlatof'un Oyan Kazak isimli eserinin kelime hazinesi bakımından incelenmesi
This is analysis about word richness the book named as Oyan Kazak which was written by Mir Yakup Duwlatof
SEVİLAY ARSLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. FERHAT TAMİR
- Dala vilayatınıñ gazeti'nin Kazak Türklerinin modernleşmesindeki rolü
Role of 'Dala vilayatiniñ gazeti' in modernization of Kazakh Turks
RIDVAN CHITILOV
Doktora
Türkçe
2013
GazetecilikEge ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YAVUZ AKPINAR
- 'Dala vilayetinin gazeti' üzerine bir araştırma
A research on the newspaper of 'Dala vilayetinin gazeti'
RIDVAN CHITILOV