Gazete haber başlıkları üzerine bir dil incelemesi (1918 -1932)
Linguistic analysis of newspaper headlines (1918-1932)
- Tez No: 819900
- Danışmanlar: PROF. DR. HATİCE TÖREN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 788
Özet
Kitle iletişim araçlarından biri olan gazetelerde haber başlıklarının haberi özetleme, haberin konusu ve temel iletisi hakkında okuyucuya bilgi verme, okuyucuda ilgi ve merak uyandırma, dikkat çekerek okuyucuyu haber metnine yöneltme gibi çeşitli temel işlevleri vardır. Bu çalışmada 1918-1932 yılları arasında İstanbul'da basılan dönemin popüler ve çok okunan gazetelerinden İkdam, Ati, Vakit, Tanin, Sabah, Tercüman-ı Hakikat, Hadisat, İleri, Tevhid-i Efkâr, Akşam, Tanin, Cumhuriyet, Milliyet, Son Saat'in ilk sayfaları 1918-1932 yılları arasında dörder yıl arayla taranmış, tespit edilen 4486 başlık söz dizimi, anlam bilimi, gösterge bilimi çerçevesinde incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Böylece altı yüz yıllık geçmişe sahip Osmanlı Devleti'nin son yılından yeni bir rejimle ve gerçekleştirdiği devrimlerle yeni bir ülke olma yolunda ilerleyen Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarına kadarki süreçte gazete haber başlıklarında Türkçenin nasıl kullanıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Başlıkların söz dizimine art zamanlı bir yaklaşımla bakıldığında 1918 yılında kelime grubu formunda oluşturulan başlıkların cümle formunda oluşturulan başlıklara nazaran daha fazla orana sahip olduğu görülmüştür. 1923'ten 1932'ye kadarki süreçte ise başlıkların cümle formunda oluşturulma oranının arttığı görülmüştür. Kelime grubu formunda oluşturulan başlıkların oranına bakıldığında tüm yıllarda sırasıyla belirtili isim tamlaması, sıfat tamlaması, belirtisiz isim tamlaması ve bulunma grubu formunda başlık oluşturma eğilimi ağır basmıştır. Cümle formunda oluşturulan başlıklarda ise öge dizilişi bakımından özne ve yüklemden oluşan başlıkların oranı diğerlerine göre oldukça yüksektir. Mondros Ateşkes Antlaşması, Sevr Barış Anlaşması, Lozan Antlaşması, cumhuriyet rejiminin kabulü, Harf Devrimi gibi Türkiye'nin kaderinin değiştiği ve tüm toplumu yakından ilgilendiren olay ve durumların yaşandığı süreçlerde gazete başlıklarının belirgin bir şekilde uzadığı, başlıkların habere dair önemli ayrıntıları içerdiği ve birinci dereceden bilgilendirme işleviyle okuyucuya sunulduğu görülmüştür. Bilgilendiricilik işlevinin çeşitli sebeplerle yüksek olmasından kaynaklı olarak başlıklar genellikle düz anlam katında oluşturulmuş, eğretilme ve düzdeğişmece gibi anlam olaylarına çok fazla başvurulmamıştır. Okuyucuyu haber metnine yönlendirmek ve habere dair merak uyandırmak için daha çok soru ve ünlem ifadesiyle başlık oluşturulmuştur. Ele alınan yıllarda başlıklarda vurgu yapılmak istendiğinde vurgulanmak istenen olay ve durumlar karşısında yazı puntosunu büyültme, başlığın altını çizme, farklı yazı şekilleri kullanma gibi belli başlı göstergeler kullanıldığı, bu göstergelerin dışına çok nadir çıkıldığı tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
Being one of the mass media text types, newspapers have basic functions to inform the readers about the topic and message of the news, give a brief summary, and engage the readers with the news by being catchy with their headlines. In this study, the language the news-writers use and the way they form the headlines are examined in relation to syntax, semantics, and semiotics. The data comes from the headlines of the most famous and widely-read newspapers in Istanbul between 1918 and 1932 in every four years. The purpose of the study is to analyze the language used and reflected in the headlines within the timeline of the last years of Ottoman Empire, having a 600 years history, transforming into The Turkish Republic, a country in the process of becoming a new one with new regimes and regulations. When the syntax of the headlines is analyzed diachronically, it is realized that headlines in the form of phrases have a bigger ratio in comparison to the ones in the form of sentences in 1918. The use of the headlines in the form of sentences increased between 1923 and 1932. When the phrase headlines are further analyzed, it is seen that throughout these years, definite noun phrases, adjective clauses, indefinite noun phrases, and noun phrases with a locative marker were more frequently used consecutively. When it comes to the headlines in the form of sentences, the headlines with only a subject and a verb were higher in proportion compared to other possible variations of item sequence within the sentences. It is revealed that the headlines got quite long, involved significant details about the news, and were presented to the audience as a primary source of information in times of events that changed the course of Turkish history and were of a particular interest to the community such as the Armistice of Mudros, Treaty of Sevres, Treaty of Lausanne, the transition to a republican regime, the Alphabet Reform. Since the function of informing in the headlines outweighed the others for various reasons, the headlines were formed at the level of denotation whereas rhetorical devices such as metonymy and metaphors of figurative meaning were not used. Additionally, it is seen that the news-writer used lots of questions and exclamation marks in their headlines to induce curiosity about the news and draw attention to the news text. Moreover, to emphasize certain news, various indicators were used such as big font sizes, underlining, different font types, etc., and these signs were rarely abandoned.
Benzer Tezler
- Tasvir-i Efkâr Gazetesi üzerine bir inceleme(Yıl: 1920 / Sayı: 2945-3028)
A satudy on Tasvir-i Efkâr Newspaper (Year: 1920/ İssue: 2945-3028)
DUYGU YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiYeni Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. RAMİS KARABULUT
- COVID-19 sürecinde sağlık haberciliği üzerine bir inceleme
An analysis of health journalism during the COVID-19 pandemic
ŞERİBAN ÖZÇAKMAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
GazetecilikKastamonu ÜniversitesiGazetecilik Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İLKNUR KILINÇ
- Yazma eğitiminde basın dilinden yararlanma
Using press language in writing education
SEVTAP BUZLUKLUOĞLU ARSLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Eğitim ve ÖğretimGaziosmanpaşa ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SAMİ BASKIN
- Local context based linear text segmentation
Yerel içerik tabanlı konusal metin bölümlendirme
HAYRETTİN ERDEM
Yüksek Lisans
İngilizce
2014
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrolİhsan Doğramacı Bilkent ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FAZLI CAN
- Yazılı basında Türk spor gazeteciliği tarihi (Cumhuriyet Dönemi)
History of Turkish sports journalism in mass communication (Republic Period)
MELİH AVNİ ERİŞKİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
GazetecilikMuğla ÜniversitesiBeden Eğitimi ve Spor Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HÜSEYİN ÖZKAN