Çeper kuşak alanlarının gelişiminde ve dönüşümünde mülkiyet perspektifi: İstanbul incelemesi
A perspective on property relations in the development and transformation of fringe belt areas: The case of Istanbul
- Tez No: 828726
- Danışmanlar: PROF. DR. AYŞE SEMA KUBAT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 359
Özet
Kentsel morfoloji literatüründe kendine, kentin çeperlerinde, merkezde yer almayan farklı arazi kullanımları ve görece daha az yoğunluklu yapılı çevrelerden oluşan, ve zamanla büyüyen kentin içinde gömülü kalan alanlar olarak yer bulan çeper kuşak konsepti, kentteki değişimleri izlemek için önemli bir araçtır. Arazi kullanımı kurumsal alanları, endüstriyel alanları, açık alanları ve rekreasyonel alanları içeren çeper kuşakların genellikle bir kentte iç çeper kuşak, orta orta çeper kuşak ve dış çeper kuşak olmak üzere üç ayrı şekilde oluştuğu görüşmüştür. Kentlerdeki kaçınılmaz değişimle beraber çeper kuşak alanları da farklı biçimlerde dönüşmektedir. Daha önce mekânsal, ekonomik, sosyal, ekolojik ve planlama odaklı perspektiflerde incelenen çeper kuşak çeper kuşak konsepti, bu tez çalışmasında kentsel mülkiyet perspektifinden ele alınmıştır. Çalışma, çeper kuşak alanlarının, bir megakent hâline gelen İstanbul'daki oluşumlarını ve dönüşümlerini farklı ölçeklerde araştırarak çeper kuşaklardaki mülkiyet ilişkilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Tezin kavramsal çerçevesinde ilk olarak çeper kuşak konsepti, 1930'lu yılların başından 2020'li yıllara, yapılan araştırmalar sonucundaki özellikleri ile aktarılmıştır. Çeper kuşakların özellikleri, oluşum evreleri ve dönüşüm türleri üzerinde durulmuştur. Çeper kuşak literatürü, kabul görmüş teorik yapısı yanı sıra geçmişten günümüze bir dizi çalışmanın farklı yaklaşımlarla ele alınışına göre ayrı ayrı incelenerek özetlenmiştir. Ardından, çeper kuşak oluşumunda etkisi araştırılan mülkiyet ilişkilerini irdelemek üzere mülkiyet kavramı, mülkiyet hakkı, kentsel mülkiyete planlama, uygulama araçları ve özelleştirmelerle gerçekleştirilen müdahaleler genel hatları ile ele alınmıştır. Mülkiyet ilişkileri, kamu-özel ikililiği yanı sıra mülkiyetin nesnesi olarak parsele ve mülkiyetin öznesi olarak aktörlere dair kuramsal bir çerçevede incelenmiştir. Bu tez çalışmasında, çeper kuşakların merkezden büyüyen kentlerden farklı olarak, gelişmekte olan bir ülkenin çok merkezli bir megakenti olan İstanbul örneğinde incelenerek, hem kentin çeper kuşaklarına dair durumun ortaya çıkartılması; hem çeper kuşakların genel özellikleri ile kıyaslanması; hem de süreci etkileyen mülkiyet ilişkileri ve yapı adası ölçekli değişimlerin görselleştirilmesi hedeflenmiştir. Çeper kuşak analizleri üç farklı ölçekte yürütülmüştür: Ana ölçekte, İstanbul kentinin bütünü, kentin morfolojik dönemlerine göre arazi kullanım bilgileri ışığında iç, orta ve dış çeper kuşakları ile tanımlanmıştır. Ara ölçekte, kentin orta çeper kuşağında yer alan ve alt merkezlerinden olan Kartal'ın çeper kuşak gelişimi ortaya koyulmuştur. Alt ölçekte parsel detayına inilmiş, çeper kuşak özellikleri, konfigürasyonel özellikler ve mülkiyet ilişkilerini ortaya koyacak bir dizi niteliğe göre İstanbul'un farklı yerlerinden 28 vaka alanı seçilerek oluşum, gelişim ve dönüşüm süreçleri incelenmiştir. İncelemeler bir gözlem tablosunda bir araya getirilmiştir. Ardından mülkiyet ilişkilerini daha kapsamlıca irdeleyebilmek için bir tipolojik analiz gerçekleştirilmiştir. Tipolojik analiz için gözlem tablosunda yer alan vakaların başlangıç ve sonuç nitelikleri arasındaki geçişler ve belirli özellikler kodlar hâlinde tanımlanmış, daha sonra bu kodların bir araya gelmesi ile oluşan bir tipoloji modeline göre her bir vakanın tipi çıkarılmıştır. Tiplerin ifade ettiği nitelikler değerlendirilirken tekrar ettiği tespit edilen ve dönüşümü açısından kritik bulunan dört vaka, mülkiyet ilişkilerinin daha spesifik bir analizi için ayrıca mercek altına alınmıştır. Kamu mülkiyetindeki çeper kuşak parsellerinin özel mülkiyete geçerek yabancılaştığı örnekler olan; Zeytinburnu'ndaki eski et ve balık kombinasının Yedi Mavi'ye, Sarıyer'deki askeri orman alanının Maslak1453'e, Şişli'deki Ali Sami Yen Stadı'nın Torun Center'a, ve Karayolları 17. Bölge Müdürlüğü'nün Zorlu Center'a dönüşümü, bu vakaların parsel gelişim aşamalarının incelenmesi ve dönüşüm sürecinde etkin aktörlerin rolleri ve ilişki ağlarının tanımlanması ile devam etmiştir. Çalışmanın sonunda İstanbul'un çeper kuşak alanlarına dair özgün bulgular haritalar, özet tablolar, açıklamalar ve şemalar hâlinde sunulmuş, çeper kuşak parsellerindeki mülkiyet ilişkilerinin izlenme yöntemine dair değerlendirmeler yapılmış ve İstanbul kentsel gelişimi ve planlama süreçlerine dair değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışma çeper kuşak alanlarının yeniden planlanmasına dair kentsel dayanıklılık ve kent hakkı bağlamlarında öneriler ve bu çalışmadan hareketle yeni çalışma alanlarını oluşturacak sorularla tamamlanmıştır. Bu tez çalışmasının literatüre sağlayacağı önemli katkıların şu beş biçimde olacağı söylenebilir: Birincisi bu çalışma, büyük bir kentte çeper kuşak analizlerinin nasıl yapılabileceğine dair İstanbul megakenti üzerinden bir yöntem sunar. İkincisi, kentsel mülkiyet meselesine, mülkiyet ilişkileri kapsamında kentsel morfoloji literatüründe bir yer kazandırmaya çalışır. Üçüncüsü, son yıllarda ülkemizde kentsel morfoloji çalışmaları artış gösterse de oldukça sınırlı sayıdaki çeper kuşak çalışmalarına İstanbul özelinde bir katkı sağlar. Dördüncüsü, İstanbul çeper kuşak alanlarına dair incelmelerle kentin planlama, büyüme ve dönüşüm dinamiklerini tartışma olanağı sağlar. Sonuncu olarak, kentsel morfoloji ve çeper kuşak literatüründeki bazı terimlere dair Türkçe öneriler getirir.
Özet (Çeviri)
The fringe belt concept, which finds its place in the urban morphology literature as areas embedded in the growing city over time, consists of different land uses and relatively less densely built environments in the city's periphery, not in the center, and is an important tool to monitor the changes in the city. Fringe belt areas, which include land uses such as institutional areas, industrial areas, open areas, and recreational areas, are generally considered to be formed in three different ways: inner, middle, and outer fringe belts. And these fringe belt areas are observed to be transformed by alienation, reduction, migration, and land use change. Both the development and transformation processes of the fringe belt areas should be discussed in line with the research area of property concept as well as urban morphology. So, this study aims to reveal the property relations in the fringe belts by investigating the development and transformations of the fringe belt areas in Istanbul, which has become a megacity, at different scales. The research is held in the city of Istanbul since the case of Istanbul provides a good laboratory to examine the transformations in the context of the fringe belt concept. Moreover, some sub-cases were selected in Istanbul for detailed analyses. The main research question of this thesis is“how fringe belt developments are affected by property relations?”Following this, also three sub-questions are asked in terms of the research structure: Where are the fringe belt areas within the current administrative borders of the city of Istanbul and how have these areas developed within the historical development of the city? How can the transformation of fringe belt plots be defined in terms of property relations? What do the fringe belt transformations in Istanbul reveal in terms of urban planning and urban development? A set of principles are determined to test the research questions. These are as follows: Designing a method that will examine the fringe belt development through the concept of property relations (i), applying fringe belt analysis in the whole city of Istanbul and at least one sub-center (ii), creating a typological analysis to examine Istanbul's fringe belt plots which are recently formed, which have transformed, which have the potential to transform or which remain the same (iii), investigating the original qualities of fringe belt plots in Istanbul that are typologically analyzed within the axis of fringe belt characteristics, configurational changes and sub-fractions of property relations (iv). The first chapter of the thesis provides an introduction by covering the general structure of the research, such as the aim, the motivation, the research questions, the hypotheses, the principles to test the research questions, and the case, as stated in the previous paragraph. The second chapter addresses the theoretical framework of the thesis. It contains two main sections: The concept of fringe belt and the perspective of property relations. The chapter starts with a brief introduction to urban morphology and Conzenian tradition. Then, in the first section, the concept of the fringe belt is explained in detail from evolution phases to transformation forms. A number of studies in the literature from the past to the present is reviewed with spatial, economic, social, and planning perspectives which are identified by Ünlü in 2013 and additionally with the ecological perspective. Besides revealing many qualities on fringe belts, it is recognized that the concept of property has not been included in any study yet. Subsequently, the property relations are reviewed in the second section. The concepts of property, property right, and interventions to the urban property by planning, implementation tools, and privatizations are discussed in general terms. Property relations, as well as public-private duality, have been examined within the framework of theoretical studies on the plot as the object of property and the morphological actors as the subject of property. The third chapter, namely the methodological framework, basically presents the methodology of the thesis. First, the main approaches, then the method design which is shaped by the theoretical framework and depends on the testing principles are clarified in this chapter. The fourth chapter contains the analyses. It consists of two main parts: the fringe belt analysis of Istanbul and the typological analysis of the fringe belt plots in terms of property relations. The first part starts with the macro-scale fringe belt analysis in which the whole city of Istanbul is examined, and continues with the mezzo-scale fringe belt analysis in which the fringe belt of one of the sub-centers of the city, namely Kartal is examined. And this part is completed by the micro-scale fringe belt analysis, in which 28 cases from different parts of Istanbul are investigated by plots. The cases are selected by a set of criteria, from the inner, middle, and outer fringe belts of the city. Formation phases and transformation dynamics are explored, and the observed qualities are visualized by an observation table. In the second part of the analysis, which is described as the typological analysis, the transformations of the cases are classified. These selected fringe belt plots are coded from the initial phase to the present form by using the data from the observation table and regarding the three main axes: fringe belt characteristics, property relations, and configurational features. Then a typology model is designed considering the emerged codes and the types for each case are identified according to the created typology model. Among these types, four recurrent and critical cases are elaborated by considering the active morphological actors in the plot development phases, and specifically in the transformation phase. In this part, the transformation of the old meat and fish factory in Zeytinburnu into the Yedi Mavi project, the transformation of the military forest area in Sarıyer into the Maslak1453 project, the transformation of the Ali Sami Yen Stadium in Şişli into the Torun Center, and the transformation of the 17th Regional Directorate of Highways into the Zorlu Center are the focused cases. These cases are recognized as critical transformations since they represent a sample of the fringe belt alienation of public properties, they are sold and turned into private properties, and they are re-functioning as commercial-based residents with configurational changes in urban block elements. The analyses are completed by examining the parcel development stages and focusing on active actor roles and relationship networks among the morphological actors in the transformation processes. For the analyses, website and newspaper news scanning and the court case files obtained from the TMOBB Chamber of City Planners Istanbul Branch are used as primary sources. Finally, in the fifth, and last, chapter, the conclusion, proposals, and suggestions are delivered. The results of the thesis research are provided based on the research questions and related hypotheses of the study. Then in terms of urban resilience and right to the city, some ideas on re-functioning the transforming fringe belt areas are proposed. Also, some further research topics are put forth. In the study, original findings on the fringe belt areas of Istanbul are presented in the form of maps, summary tables, explanations, and diagrams. The evaluations are made with the method of monitoring the property relations in the fringe belt plots, and some interpretations are provided on the urban development and planning processes of Istanbul. The knowledge contribution of this thesis can be summarized in five points: Firstly, this study presents a method on how fringe belt analysis can be applied in mega-cities, like Istanbul. Secondly, the study tries to fill the gap in the literature on urban morphology about urban property within the context of property relations. Thirdly, although there is an increasing trend in urban morphology studies in our country in recent years, only a limited number of fringe belt studies are found, and this study appears as one of them. As the fourth contribution, this research provides the opportunity to discuss urban planning, urban growth, and the transformation dynamics of the cities through examinations of the fringe belt areas of Istanbul. Finally, this thesis offers Turkish translations for some terms in urban morphology and the fringe belt literature.
Benzer Tezler
- Tarihi bir kentin morfolojik gelişiminde plan kararlarının etkisi: 1938-2015 döneminde Gaziantep örneği
The effects of planning decisions on the morphological development of a historical city: The case of Gaziantep in the period of 1938-2015
FATOŞ MERVE HIDIROĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Şehircilik ve Bölge PlanlamaMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EBRU FİRİDİN ÖZGÜR
- Çeper kuşak analizinin sistematize edilmesi: Şanlıurfa örneği
Systematizing the fringe belt analysis: The case of Şanliurfa
MUZAFFER ALİ ARAT
Doktora
Türkçe
2023
Şehircilik ve Bölge PlanlamaKonya Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET TOPÇU
- Dağlık alanların iklim üzerine etkisine bir örnek: Samanlı dağları
A Sample on the effect of mountainous areas on climate: Samanlı mountains
ESRA YAZGAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
CoğrafyaAnkara ÜniversitesiFiziki Coğrafya Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NECLA TÜRKOĞLU