Anlam bilimsel açıdan Bedâyi'u'l-Vasat'ta benzetmeler
Meaning from a scientific perspective similarities in Bedâyi'u'l-Vasat
- Tez No: 847774
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ NURDAN BESLİ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Anlam bilim, gerçekçi benzetmeler, metaforik benzetmeler, Ali Şir Nevâyî, Bedâyi'u'l-Vasat, Semantics, literal similes, metaphorical similes, Ali Şir Nevâyî, Bedâyi'u'l-Vasat
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 193
Özet
Anlam bilim, dil bilimsel çerçevede sözcükleri anlam yönünden karşılaştırıp zaman içerisindeki değişim ve gelişimini göz önünde bulundurarak inceleyen bir bilim dalıdır. Bu yaklaşım dilin evrimini anlama konusunda büyük önem taşımaktadır. Özellikle zaman içinde sürekli bir değişim ve dönüşüm sürecine tabi olan geçmiş dönem dilini anlamak zor olabilir. Anlam bilim benzetmeler, ikilemeler, aktarmalar gibi birçok analitik inceleme kolu ile bu zorluğun aşılmasına yardımcı olur ve okuyucuya aktarılmak isteneni daha açık bir şekilde aktarımını sağlar. Bu amaç doğrultusunda anlaşılmaya muhtaç olan geçmiş dönem eserlerini anlam bilimsel çerçeveden incelemek gerekmektedir. Dolayısıyla araştırmada, Ali Şir Nevâyî'yi okuyucuya tanıtabilmek ve onun dünyaya bakış açısını anlayabilmek adına divanı Bedâyi'u'l-Vasat anlam bilimsel açıdan ele alınmıştır. Anlam bilimin konularından biri olan benzetmeler, yazar ve şairlerin birikimlerini ve hayal dünyalarını yansıtan incelemelerden biridir. Ali Şir Nevâyî'nin Bedâyi'u'l-Vasat isimli eseri bu başlık açısından ayrıntıyla ele alınmıştır. Anlam bilimsel açıdan benzetmeler kişiden kişiye değişmeyen gerçekçi benzetmeler ve kişilere has kullanımlardan doğan hayal ürünleriyle kurgulanmış metaforik benzetmeler olarak değerlendirilmektedir. Bedâyi'u'l-Vasat'ta, gerçekçi benzetmeler, benzetilenin kişi veya zamir olması bakımından iki ana başlık altında incelenmiştir. Şair, kişilerle yapılan benzetmelerde genellikle sevgili ve âşık kavramlarına odaklanmıştır. Nevâyî'nin sıklıkla sevgiliyi Leyla karakterine ve türlü nitelikleri ile peygamberlere benzettiği görülmüştür. Âşık ise çoğunlukla diğer ünlü âşıklarla (Mecnun, Vâmık, Ferhat) ilişkilendirilerek benzetme konusu olmuştur. Ali Şir Nevâyî'nin sıklıkla kendi adını da âşıklar arasında zikretmesi onu diğer yazar ve şairlerden ayıran yönlerinden biridir. Aynı şekilde bu kullanımlar Bedâyi'u'l-Vasat'ta da dikkat çekicidir. Zamirler ile yapılan benzetmeler ise bir durumun veya bir kişinin örneklendirilmesi şeklinde sınıflandırılarak ele alınmıştır. Bu benzetmelerin hepsi de şairin tecrübelerine dayanan somut benzetmelerdir. Kişiden kişeye göre değişebilen ve genellikle hayal ürünü olan metaforik benzetmeler, özgünlük açısından kalıplaşmış, olağan ve orijinal benzetmeler olarak değerlendirilmektedir. Kalıplaşmış benzetmeler topluma mâl olmuş ve herkes tarafından bilinen kolaylıkla anlaşılan yapılardır. Bedâyi'u'l-Vasat'ta sevgilinin kalıplaşmış şekilde, daha ziyade periye, aya, huriye ve Leyla'ya benzetildiği görülmüştür. Bunun yanında hemen herkes tarafından bilinen kirpiğin oka, boyun elife, kaşın yaya benzetildiği örnekler de beyitlerde karşılaşılan kalıplaşmış yapılardır. Eserde yazar ve şairlerin sıklıkla kullandığı ve yaygınlık açısından olağan olarak değerlendirilen benzetme türünün de pek çok örneği bulunmaktadır. Sevgilinin güle, güneşe, çocuğa, kekliğe benzetilmesi bu türün örneklerini oluşturmaktadır. Nevâyî'yi diğer şairlerden ayıran daha ziyade özgün benzetme türü olan orijinal benzetmeler ise eserde yatağın yanağa, ateşin âha, ayın yanağa, okun kirpiğe benzetilmesi gibi farklı kullanımları örneklendirmektedir. Metaforlar ve benzetmeler arasındaki ayrımı ortaya koyan benzetme edatlarından yola çıkılarak hazırlanan bu çalışmada Ali Şir Nevâyî'nin sıklıkla bazı edat yapılarını kullandığı görülmektedir. Buna göre Nevâyî en çok dik, kibi ve veş edat yapılarına başvurmuştur. Menşeileri itibariyle Nevâyî'nin beslendiği kaynaklara işaret eden bu kullanımları yalnızca anlam bilim açısından ele alınmıştır. Anlamı itibariyle orta yaşın güzellikleri olarak adlandırılan çalışmada benzetmelerden hareketle Nevâyî'nin bu güzellikleri maddi ve manevi aşk olarak değerlendirdiğini söylemek mümkündür. Nevâyî çalışmasında sıklıkla ilahi aşk konusunu dünyadaki somut unsurlar olan âşıklar üzerinden verme yolunu tercih etmiştir.
Özet (Çeviri)
Semantics is a branch of science that compares words in terms of meaning within a linguistic framework and examines them by taking into account their change and development over time. This approach is of great importance in understanding the evolution of language. It can be difficult to understand the language of the past, especially as it is subject to a constant process of change and transformation over time. Semantics helps to overcome this difficulty with many branches of analytical analysis such as analogies, reduplications, and transfers, and enables the reader to convey what is intended to be conveyed more clearly. For this purpose, it is necessary to examine the works of the past period, which need to be understood, from a semantic framework. Therefore, in the research, his divan Bedayi'u'l-Vasat was discussed from a semantic perspective in order to introduce Ali Şir Nevâyî to the reader and to understand his perspective on the world. Analogies, one of the subjects of semantics, are one of the studies that reflect the knowledge and imagination of writers and poets. Ali Şir Nevâyî's work named Bedayi'u'l Vasat has been discussed in detail in terms of this title. From a semantic perspective, similes are evaluated as realistic similes that do not change from person to person and metaphorical similes constructed with imaginary products arising from personal uses. In Bedayi'u'l-Vasat, realistic similes are examined under two main headings, depending on whether the person being likened is a person or a pronoun. The poet generally focuses on the concepts of lover and lover in comparisons made with people. It has been seen that Nevâyî often likens the lover to the character of Leyla and to the prophets with their various qualities. As for the minstrel, it has often been associated with other famous minstrels (Mecnun, Vâmık, Ferhat) and become a subject of comparison. The fact that Ali Şir Nevâyî frequently mentions his own name among the minstrels is one of the aspects that distinguish him from other writers and poets. Likewise, these uses are also striking in Bedayi'u'l-Vasat. Similes made with pronouns are classified as exemplifying a situation or a person. All of these similes are concrete similes based on the poet's experiences. Metaphorical analogies, which can vary from person to person and are generally imaginary, are considered as stereotyped, ordinary and original analogies in terms of originality. Stereotypes are structures that have become part of society and are known and easily understood by everyone. It has been seen that in Bedayi'u'l-Vasat, the lover is stereotypically compared to a fairy, the moon, Huriye and Leyla. In addition, examples known by almost everyone in which an eyelash is likened to an arrow, a neck like an elif, and an eyebrow like a bow are stereotyped structures encountered in couplets. In the work, there are many examples of the type of simile that is frequently used by writers and poets and is considered normal in terms of prevalence. Comparing the lover to a rose, the sun, a child, or a partridge are examples of this genre. Original similes, which are rather original types of similes that distinguish Nevâyî from other poets, exemplify different uses in the work, such as comparing the bed to the cheek, the fire to the cheek, the moon to the cheek, and the arrow to the eyelash. In this study, which was prepared based on the simile prepositions that reveal the distinction between metaphors and similes, it is seen that Ali Şir Nevâyî frequently uses some preposition structures. Accordingly, Nevâyî mostly used the preposition structures dik, kibi and veş. These uses, which point to the sources from which Nevâyî draws, have been discussed only in terms of semantics. Based on the analogies in the work, which is literally called the beauties of middle age, it is possible to say that Nevâyî evaluates these beauties as material and spiritual love. In his work, Nevâyî often preferred to present the subject of divine love through lovers, who are concrete elements in the world.
Benzer Tezler
- Özbek Türkçesinde kiplik belirteçleri ve fonksiyonları
In Uzbek Turkish modal adverbs and functions
DÖNDÜ SÜVEYDA YAMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HABİBE YAZICI ERSOY
- Türkçenin hikemî yönü: Türkiye Türkçesinin felsefî söz varlığının incelenmesi
The wisdom aspect of Turkish: Examination of the philosophical vocabulary of Turkey Turkish
MUHAMMET VOLKAN ÖZKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
FelsefeMarmara ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHDİ GENCELİ
- Suriyeli mülteci çocukların Türkçe ifade edici dil becerilerinin dil bilimsel açıdan incelenmesi
Linguistic analysis of Turkish expressive language skills of Syrian refugee children
BÜŞRA NUR GANİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimDokuz Eylül ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLMİRA KURUOĞLU
- Anlambilim açısından eski Uygurca şiirler
Old Uighur poems in terms of semantics
NURDAN BESLİ
Doktora
Türkçe
2019
DilbilimAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FUNDA TOPRAK
- Türkçeden Gürcüceye geçen kelimeler üzerine bir anlam bilimi çalışması
A semantic study on Turkish words in Georgian
TAMAR TOLORAIA
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Türk Dili ve EdebiyatıSelçuk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. UFUK DENİZ AŞCI