Çağatay Türkçesinde zıt anlamlılık (Nevâyî'nin Bedâyi'u'l-Vasat eseri örneği)
Opposite meaningfulness in Chagatay Turkish (The example of Nevayî's Bedayi'u'l-Vasat work)
- Tez No: 951825
- Danışmanlar: PROF. DR. HABİBE YAZICI ERSOY
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 407
Özet
Türk edebiyatının önemli isimlerinden Ali Şîr Nevâyî'nin Bedâyi'u'l-Vasat (BV) adlı eserinin anlam bilimsel açıdan incelendiği bu çalışmada, eserdeki zıt anlamlılık unsurları üzerinde durulmuştur. Çağatay Türkçesinin klasikleşmesinde büyük rol oynayan Nevâyî'nin olgunluk dönemine ait bu divan hem içerik hem de biçim açısından dönemin dil, kültür ve düşünce dünyasını yansıtan zengin bir metindir. Çalışmada Nevâyî'nin Bedâyi'u'l-Vasat eserinde yer alan 748 şiir taranmış; zıt anlam oluşturan kelime çiftleri belirlenmiş ve Cruse'un (1986) zıtlık tipolojisi temel alınarak sınıflandırılmıştır. Cruse'un bütünleyici, yön gösteren ve derecelenebilen (antonimler) zıtlık türlerine dayanan sınıflandırmasına ek olarak katışık ve ilişkisel zıtlık türleri bu çalışmada onun sistematiğinden farklı olarak ayrı başlıklar altında ele alınmış ve böylece yeni bir sınıflandırma önerilmiştir. Bu bağlamda her zıtlık türü, divandaki örneklerle desteklenerek açıklanmıştır. Zıtlıkların tespitinde yalnızca kavramsal olanlar değil, aynı zamanda şairin anlam dünyasında kurguladığı edebî zıtlıklar da dikkate alınmıştır. Örneğin, ateş ve su gibi doğal zıtlıkların yanı sıra, ateş ve kül gibi kavramsal olarak doğrudan zıt olmayan ama beyit içi bağlamda zıtlık üreten kelime çiftleri de çalışmaya dâhil edilmiştir. Divanda (BV) toplam 748 şiir içerisinde yer alan 886 beyit analiz edilmiş ve bu beyitler üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır. Elde edilen bulgular, en sık karşılaşılan zıtlık türünün bütünleyici zıtlık olduğunu ortaya koymuştur. Bu doğrultuda Bedâyi'u'l-Vasat'ta zıtlıkların yalnızca anlam üretme aracı olarak değil, aynı zamanda şairin düşünsel estetiğini ve dönemin kültürel kodlarını yansıtan yapılar olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Özet (Çeviri)
This study focuses on the semantic analysis of oppositional elements in Bedâyi'u'l-Vasat (BV), a divan by one of the prominent figures of Turkish literature, Ali Şîr Nevâyî. This work, belonging to the mature period of Nevâyî -who played a significant role in the formation of Classical Chagatay Turkish- is a rich work that offers insight into the linguistic, cultural, and intellectual landscape of its era. In this study, 748 poems from Nevâyî's work Bedâyi'u'l-Vasat were examined; word pairs that form antonymy were identified and classified based on Cruse's (1986) typology of oppositeness. In addition to Cruse's categories of complematarity, directionality and antonyms, the types of relational and impure oppositions were also treated under separate headings, diverging from Cruse's original system, thereby proposing a new classification. Each type of opposition is explained and exemplified with instances from the divan. The identification of opposites included not only conceptual opposites but also poetic oppositions constructed within the poet's semantic world. For example, in addition to natural opposites such as fire and water, pairs that are not inherently oppositional, such as fire and ash -when used in context- were also included in the analysis for their oppositional function within couplets. In total, 886 couplets from 748 poems were analyzed, and evaluations were made based on these. The findings revealed that the most frequently encountered type of opposition was complementary opposition. In this direction, it has been concluded that the contrasts in Bedâyi'u'l-Vasat are not only a means of producing meaning, but also structures that reflect the poet's intellectual aesthetics and the cultural codes of the period.
Benzer Tezler
- Özbek ve Türkiye Türkçesinde iyelik ve hal ekleri
Possessive and annexes in the Uzbek -Turkish and Turkish languages
KISMET KOÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıOrdu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İSMAİL DOĞAN
- Çağatay Türkçesinde anlam ve fonksiyon açısından fiilde çatı
Voices in verbs in terms of meaning and function in Chagatai Turkish
SERPİL SOYDAN
Doktora
Türkçe
2016
DilbilimYıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FUNDA TOPRAK
- Çağatay Türkçesinde organ adları
Organ names in Chagatai Turkish
DERYA DOĞAN
Doktora
Türkçe
2025
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MURAT ELMALI
- Çağatay Türkçesinde geçen Arapça kelimeler (yazım, ses ve anlam)
The words in Çhagatai Turkish that comes from Arabic (spelling, sound and meaning)
HUSSAM HUSSEİN ALİ AL-AMERİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiYeni Türk Dili Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÜMİT TOKATLI
- Çağatay Türkçesinde isim
The noun in Chagatai Turkish
FİLİZ MELTEM ERDEM UÇAR
Doktora
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÇETİN PEKACAR