Salutojenik model ve psikolojik dayanıklılık kuramları çerçevesinde bir inceleme: Sağlıkla ilgili yaşam kalitesinde bütünlük duygusu, psikolojik dayanıklılık ve bilişsel sosyal sermayenin rolü
A review within the framework of salutogenic model and psychological resilience theories: The role of sense of coherence, psychological resilience and cognitive social capital in health-related quality of life
- Tez No: 847922
- Danışmanlar: PROF. DR. HANİFE ÖZLEM SERTEL BERK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Psikoloji, Psychology
- Anahtar Kelimeler: Salutojenik model, bütünlük duygusu, psikolojik dayanıklılık, bilişsel sosyal sermaye, sağlıkla ilgili yaşam kalitesi, sağlığın geliştirilmesi, Salutogenic model, sense of coherence, psychological resilience, cognitive social capital, health related quality of life, health promotion
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 270
Özet
Hastalıklara ve risk etkenlerine odaklanan biyomedikal yaklaşım sağlığın psikososyal boyutlarını, sağlık ve iyi oluş için gerekli beceri ve kaynakları göz ardı ettiği için profesyonel hizmete bağımlı bir işlev görmesine rağmen günümüz sağlık yaklaşımında baskınlığı sürmektedir. Sağlığı biyolojik, psikolojik ve sosyal etkenlerle etkileşim halinde dinamik bir süreç olarak tanımlayan biyopsikososyal yaklaşım ile filizlenen sağlığın geliştirilmesi alanı ise insanların sağlıkları ve yaşam kaliteleri üzerindeki kontrollerini artırmalarını hedeflemekte; ancak rehberlik edecek kuramsal bir çerçevenin eksikliği nedeniyle olgunlaşmaya açık bir disiplin olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmada sağlığın geliştirilmesi alanına çatı olarak sağlığın kaynaklarını inceleyen salutojenik model ile zorluklara uyum gösterme sürecini inceleyen psikolojik dayanıklılık kuramlarına başvurulmuş olup salutojenik modelin başat kavramı olan ve bireyin deneyimlerini anlaşılabilir, yönetilebilir ve anlamlı bulmasına ilişkin bir yaşam yönelimini ifade eden bütünlük duygusu ile karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. İkisinin de değişiminde sosyal çevrenin önemli bir kaynak veya koruyucu faktör olduğu önerilmesine rağmen bireyin sosyal ağlarında hissettiği güven, aidiyet ve paylaşılan değerler algısını yansıtan bilişsel sosyal sermaye kavramı oldukça yeni çalışılmaya başlanmış; sağlık sonuçları açısından rolü ve etki mekanizması yeterince aydınlatılmamıştır. Bu bağlamda mevcut çalışmanın temel amacı sağlığı zihinsel ve fiziksel boyutlarıyla kapsamlı bir şekilde ele alan sağlıkla ilgili yaşam kalitesi ile arasındaki ilişkileri salutojenik model ve psikolojik dayanıklılık kuramları doğrultusunda önerilen bir model içerisinde incelemektir. Katılımcılara araştırmaya ilişkin anket formunu içeren bağlantının sosyal medya araçlarıyla paylaşılmasıyla çevrimiçi olarak ulaşılmıştır. Çalışmanın içleme kriterleri 18 ile 70 yaşları arasında olmak ve Türkiye'de yaşamak olarak belirlenmiştir. Uygulama aşamasına geçmeden önce gerekli etik izinler alınmış; veriler 2021 Mart ve Mayıs ayları arasında toplanmıştır. Kesitsel araştırma deseni kullanılan bu çalışmada veri toplama araçları olarak Bütünlük Duygusu Ölçeği-13, Connor-Davidson Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği, Kısa Form- 36 ve Sosyal Sermaye Ölçeği, Bayliss Komorbidite Özbildirim Anketi, COVID-19'a ilişkin olumsuz duygu yoğunluğunu ölçen COVID-19 Önleyici Davranışları için Korunma Güdüsü Kuramı Ölçeği- Olumsuz Duygu alt boyutu ve Sosyodemografik Bilgi Formu kullanılmıştır. Örneklemin %64,4'ünü kadın, %35,6'sını erkek katılımcılar (N= 374) oluşturmaktadır. Bulgular araştırma değişkenlerinin hastalık yükü ve COVID-19'a ilişkin olumsuz duygu şiddetiyle ilişkili olduğunu gösterdiği için aracılık modellerinde kontrol değişkenleri olarak kullanılmıştır. Paralel çoklu aracı modeli analizleri sonucunda araştırmanın temel değişkenleri arasındaki ilişkilere dair önerilen modeller doğrulanmıştır. Araştırmanın birinci modelinin analiz sonuçları bilişsel sosyal sermayenin zihinsel sağlıkla ilgili yaşam kalitesini bütünlük duygusu ve psikolojik dayanıklılık aracılığıyla; fiziksel sağlıkla ilgili yaşam kalitesini ise sadece bütünlük duygusu aracılığıyla yordadığını göstermiştir. Salutojenik modelin öngörüleri desteklenmiştir. Bulgular alanyazın ışığında tartışılmış ve gelecek çalışmalar için önerilerde bulunulmuştur. Bulguların sağlığın geliştirilmesi yaklaşımıyla sosyal sermaye ve sağlığın sosyal belirleyicileri ile ilgili gelecekteki araştırmaların içeriği ve yönü, politika oluşturma ve sağlık hizmeti uygulamaları açısından yol gösterici olacağı düşünülmektedir.
Özet (Çeviri)
Biomedical approach which focuses on diseases and risk factors and ignores the psychosocial dimensions of health and the skills and resources required for health and well-being remains dominant in today's health approach despite its dependence on professional services. On the other hand, the field of health promotion, which sprouted with the biopsychosocial approach that defines health as a dynamic process in interaction with biological, psychological and social factors, aims to increase people's control over their health and quality of life is considered as a discipline open to development due to the lack of a theoretical framework to guide it. In this study, the salutogenic model which examines the sources of health and the psychological resilience (PR) theories which examine the process of adapting to adversities were suggested as frameworks for the field of health promotion. Resilience and salutogenic model's main concept sense of coherence (SoC) which expresses a life orientation related to finding one's life understandable, manageable and meaningful were reviewed comparatively. Although it has been suggested that the social environment is an important source or protective factor in the change of both, the concept of cognitive social capital (CSC), which reflects feelings of trust, belonging and perceptions of shared values that the individual experiences in his/her social networks, has started to be studied quite recently. Its role and mechanism of action in terms of health outcomes have not been sufficiently elucidated. In this context, the main purpose of this study is to examine the relationships between CSC and health-related quality of life (HRQoL), which addresses health comprehensively through mental and physical functioning and well-being, within a model proposed in line with the predictions of the salutogenic model and PR theories. Participants were reached online by sharing the research link through social media tools. The inclusion criteria for the study were being between the ages of 18 and 70 and living in Turkey. Before the implementation phase, the necessary ethical permissions were obtained and the data were collected between March and May 2021. In this cross-sectional study, data collection tools used for main variables were Sense of Coherence Scale-13, Connor-Davidson Resilience Scale, Short Form-36 and Social Capital Scale. In order to control for possible confounding effects, Bayliss Comorbidity Self-Report Questionnaire which assesses disease burden, Protection Motivation Theory Scale for COVID-19 Preventive Behaviors- Negative Emotion sub-dimension and Sociodemographic Information Form were also used. The sample consisted of 64.4% female participants and 35.6% male participants (N= 374). Parallel multiple mediator model analyses were conducted to test the hypotheses of the study. Since the findings showed that the research variables were associated with illness burden and severity of negative emotions related to COVID-19, they were used as control variables in the mediation models. Results of the analyses confirmed the proposed models of the relationships between CSC, SoC, PR and HRQOL. The first model's analysis showed that the effect of CSC on the mental health component measured by SF-36 was not direct but mediated through SoC and PR while the second model's analysis showed that the effect CSC on the physical health component was only through SoC. The predictions of the salutogenic model were supported. The findings were discussed in the light of the literature and suggestions were made for future studies. It is thought that the findings will guide the content and direction of future research on social capital and social determinants of health, health service practices and policy making from a health promotion perspective.
Benzer Tezler
- Şizofreni tanılı bireylerde salutojenik yaklaşım temelli görüşmenin bütünlük duygusu ve psikolojik dayanıklılığa etkisi
The effect of salutogenic approach based interview on sense of coherence and psychological resistance in individuals with schizophrenia
ÖZGÜR SEMA ACI
Doktora
Türkçe
2020
Hemşirelikİstanbul Üniversitesi-CerrahpaşaRuh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA YASEMİN KUTLU
- Ruh sağlığı okuryazarlığı psiko-eğitim programının ergenlerin ruh sağlığı okuryazarlığı üzerindeki etkisi
The effect of mental health literacy psycho-education program on mental health literacy of adolescents
ZEYNEP TÜRKOĞLU MUTLU
Doktora
Türkçe
2023
Eğitim ve ÖğretimGazi ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GALİP YÜKSEL
- Sağlıklı olmayı desteklemeye yönelik eğitim programının yaşlıların yaşam kalitesi, bütünlük duygusu ve psikolojik sağlamlıkları üzerine etkisi
The effect of the training program for supporting healthy living on the quality of life, sense of coherence and psychological resilience of the elderly
DENİZ EREN
Doktora
Türkçe
2018
GeriatriEge ÜniversitesiHalk Sağlığı Hemşireliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYNUR UYSAL TORAMAN
- 0-6 yaş çocuğu olan ebeveynlerde ebeveyn stresi ve uyku kalitesi arasındaki ilişkide bireysel bütünlük duygusu ve aile bütünlük duygusunun aracı rolünün incelenmesi
The mediating role of sense of coherence and family sense of coherence in the relationship between parental stress and sleep quality on parents with child aged 0-6
GÜNSU KURUKÜTÜK
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
PsikolojiIşık ÜniversitesiKlinik Psikoloji Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ BUKET ÜNVER
DR. ÖĞR. ÜYESİ PELİN ÖZGÜR POLAT
- Salutogenez model temelli kırılganlığı önleme programının 55 yaş ve üstü kadınlarda kırılganlık gelişimi ve bütünlük duygusuna etkisi
The effect of salutogenic model based frailty prevention program on development of frailty and sense of coherence in women aged 55 years and over
MERVE ALTINER YAŞ
Doktora
Türkçe
2022
Halk Sağlığıİstanbul Üniversitesi-CerrahpaşaHalk Sağlığı Hemşireliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SELDA SEÇGİNLİ