Memmed Said Ordubadî'nin romanları üzerine bir inceleme
A study on Memmed Said Ordubadi's novels
- Tez No: 848033
- Danışmanlar: PROF. DR. ALİ EROL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2023
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ege Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dünyası Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dünyası Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 1016
Özet
19. yüzyılda Azerbaycan edebiyatında başlayan yenileşme hareketleri sonucunda“İnkılapçı Demokratik”,“Maarifperver Realist”ve“Milli Romantik”adı altında üç ana akım ortaya çıkmıştır. Memmed Said Ordubad'i, önceleri“Maarifperver Realist”, sonrasında“İnkılapçı Demokratik”akım içerisinde yer almıştır. Bolşevik İhtilali'nden sonra Sovyetler Birliği'nin kurulması ve 1920 yılında Azerbaycan'ın bu birliğe dahil olması sonucunda Azerbaycan'da Sovyet hâkimiyeti başlamış, sanat ve edebiyatta ana çerçevesi Sovyet Yazarlar Birliği tarafından belirlenen sosyalist realizm akımı benimsenmiştir. Memmed Said Ordubadî, eserlerini bu akımın prensipleri doğrultusunda ortaya koymuştur. Edebiyat sahasına ilk olarak 1903 yılında yayımlanan“Şәrqi Rus Gazetinә”adlı şiiriyle çıkan Ordubadî, sonrasında birçok gazete ve dergide şiirler yayımlamış, bu şiirlerinde Müslüman Doğu ve Azerbaycan toplumunun geri kalmışlığını, bu geri kalmışlığın sebeplerini dile getirmiştir. Şiirlerinde modern eğitime önem vermeyi, dinî taassuptan kurtulmayı, akılcılığın ve bilimin yolundan gidilmesini çözüm yolu olarak sunmuştur. Bu anlayış doğrultusunda 1908 yılında ilk romanı“İki Çocuğun Avropaya Sәyahәti”ve 1914 yılında ikinci romanı“Bәdbәxt Milnyonçu Yaxud Rzaqulu Frәngimәab”adlı eserlerini yayımlamıştır. Bu romanlarında Azerbaycan'da ve İran'da yaşanan modernleşme hareketleri ele alınmış. Bu hareketlerin toplumdaki karşılıkları irdelenmiştir. İran sınırına oldukça yakın bir yer olan Nahçıvan'ın Ordubad şehrinde doğup büyüyen, sonrasında yine İran'la sınır konumundaki Culfa şehrine yerleşen Ordubadî, İran'da gerçekleşen İran Meşrutiyeti'ni yakından gözlemlemiş, Tebriz'deki Settar Han hareketine kendisi de iştirak etmiştir. 1933-1936-1938-1948 yıllarında dört cilt olarak yayımladığı“Dumanlı Tәbriz”romanında bu gözlemlerini aktarmış. Bolşeviklerin Tebriz'de meşrutiyet için vermiş olduğu mücadeleyi konu edinmiştir. Yazar, Çar rejimi tarafından tutuklanmış, 1914 yılında Volgograd'a (Tsaritsyn) gönderilmiştir. Burada da şiirler ve makaleler yazmaya devam etmiş, sonrasında Bolşeviklere katılmak için Astrahan'a gitmiştir. Sovyet ordusunun Bakü'ye girmesinden bir süre sonra Bakü'ye gelen Ordubadî, 1938 yılında yayımlamış olduğu“Döyüşәn Şәhәr”romanında 1918 yılında Bakülü Bolşeviklerin Osmanlı ordusu ve Menşeviklere karşı vermiş olduğu mücadeleyi anlatmıştır. 1940 yılında yayımlanan Gizli Bakı romanında bu sefer 20. yüzyılın başlarında Bakü'deki işçi hareketlerini, bu işçi hareketlerini yönlendiren ilk Bolşevik örgütlerin yürütmüş olduğu faaliyetleri ele almış, Bakü burjuvazisine karşı verilen mücadele dile getirilmiştir. Edebiyatın hemen hemen her türünde eserler veren Ordubadî, Türk ve İran edebiyatının önemli bir şahsiyeti olan Nizamî Gencevi'ye büyük bir önem vermiş, onun hayatını, eserlerini, yaşadığı dönemdeki toplumsal ve siyasi olayları geniş çaplı araştırmıştır. Bu araştırmalarının bir sonucu olarak birinci ve ikinci ciltleri 1946 ve 1948 yıllarında yayımlanan“Qılınc vә Qәlәm”adlı eserini oluşturmuştur. Romanda Nizamî devri Azerbaycan'ında yaşanan siyasi olaylara yer vermiştir. Nizamî'yi ve onun düşüncelerini romanın merkezine oturtan Ordubadî, 12. yüzyılda Atabeyler Azerbaycanında yaşanan siyasi çekişmeleri ele almıştır. Romanlarında dönemin toplumsal yapısını, kültürel özelliklerini, Azerbaycan Türklerinin kullandığı atasözleri ve deyimleri ayrıntılı bir şekilde okuyucuya aktardığını görmek mümkündür. Sovyetler Birliği'nde Komünist Partinin baskısı sonucunda sosyalist realizme uygun eserler veren Memmed Said Ordubadî, özellikle Sovyet sonrası romanlarında her ne kadar Sovyet ideolojisinin propagandasını yapmış olsa da bu romanlarında Azerbaycan Türklerinin tarihî ve kültürel özelliklerine değinmiş, Azerbaycanlılık, vatanseverlik gibi konulara vurgu yapmıştır. Oluşumsal Yapısalcı Metot, yapısalcılıktan farklı olarak sadece romanı merkezine alıp onu toplumdan ve yazardan bağımsız bir unsur olarak ele almaz. Romanın oluşum sürecinde toplumdaki hâkim ideolojinin ve yazarın dünya görüşünün önemli bir etkisi olduğunu düşünür ve bu etkiyi tespit etmeye çalışır. Bu tespitleri yaparken hem romanın metin merkezli içi yapısını anlamlandırmaya hem de bu iç yapının oluşmasını sağlayan siyasi, tarihî, kültürel özellikleri açıklamaya çalışır. Romanın yazarın içinde bulunduğu toplumla olan bağını inceleyen Oluşumsal Yapısalcı İnceleme Metodu aracılığıyla Ordubadî'nin adı geçen romanları bu metodun değerlendirme ölçütleriyle incelenmiştir.
Özet (Çeviri)
As a result of the innovation movements that started in Azerbaijani literature in the 19th century, three main movements emerged under the names of“Revolutionary Democratic”,“Educational Realist”and“National Romantic”. Memmed Said Ordubadi was first in the“Educational Realist”movement and later in the“Revolutionary Democratic”movement. As a result of the establishment of the Soviet Union after the Bolshevik Revolution and the inclusion of Azerbaijan in this union in 1920, Soviet domination began in Azerbaijan, and the socialist realism movement, whose main framework was determined by the Soviet Writers Union, was adopted in art and literature. Memmed Said Ordubadi produced his works in line with the principles of this movement. Ordubadi, who first appeared in the field of literature with his poem titled“Şәrqi Rus Gazәtinә”published in 1903, later published poems in many newspapers and magazines, and in these poems, he expressed the underdevelopment of the Muslim Eastern and Azerbaijani society and the reasons for this underdevelopment. In his poems, he presented giving importance to modern education, getting rid of religious bigotry, and following the path of rationality and science as a solution. In line with this understanding, he published his first novel,“İki Çocuğun Avropaya Sәyahәti”in 1908, and his second novel,“Bәdbәxt Milnyonçu Yaxud Rzaqulu Frәngimәab”in 1914. In these novels, the modernization movements in Azerbaijan and Iran are discussed. The consequences of these movements in society have been examined. Ordubadi, who was born and raised in Ordubad city of Nakhchivan, which is very close to the Iranian border, and then settled in the city of Julfa, also on the border with Iran, closely observed the Iranian Constitutional Monarchy in Iran and participated in the Sattar Khan movement in Tabriz. He conveyed these observations in his novel“Dumanlı Tәbriz”, which he published in four volumes in 1933-1936-1938-1948. It is about the struggle of the Bolsheviks for constitutionalism in Tabriz. The writer was arrested by the Tsarist regime and sent to Volgograd (Tsaritsyn) in 1914. He continued to write poems and articles here, and then went to Astrakhan to join the Bolsheviks. Ordubadî, who came to Baku a while after the Soviet army entered Baku, included the struggle of the Baku Bolsheviks against the Ottoman army and the Mensheviks in 1918 in his novel“Döyüşәn Şәhәr”, which he published in 1938. In his novel“Gizli Bakı”, published in 1940, he discussed the workers' movements in Baku in the early 20th century, the activities carried out by the first Bolshevik organizations that directed these workers' movements, and the struggle against the Baku bourgeoisie was expressed. Ordubadi, who produced works in almost every genre of literature, gave great importance to Nizami Ganjavi, an important figure of Turkish and Iranian literature, and extensively researched his life, works, and social and political events of his period. As a result of these researches, he created his work titled“Qılınc vә Qәlәm”, the first and second volumes of which were published in 1946 and 1948. In the novel, he included the political events that took place in Azerbaijan during the Nizami period. Ordubadi, who placed Nizami and his thoughts at the center of the novel, discussed the political conflicts in Atabeyler Azerbaijan in the 12th century. It is possible to see that in his novels, he conveys to the reader in detail the social structure of the period, cultural characteristics, proverbs and idioms used by Azerbaijani Turks. Memmed Said Ordubadi, who produced works in line with socialist realism as a result of the pressure of the Communist Party in the Soviet Union, even though he propagandized the Soviet ideology, especially in his post-Soviet novels, he touched on the historical and cultural characteristics of Azerbaijani Turks and emphasized issues such as Azerbaijanism and patriotism in these novels. The Genetic-structuralistic method, unlike structuralism, does not only focus on the novel and treat it as an element independent of society and the author, but also considers that the dominant ideology in society and the author's worldview have an important effect on the formation process of the novel and tries to detect this effect. While making these determinations, it tries to both make sense of the text-centered internal structure of the novel and explain the political, historical and cultural features that enable this internal structure to form. Ordubadi's mentioned novels were examined with the evaluation criteria of this method through the Genetic-structuralistic method, which examines the bond of the novel with the society in which the author lives.
Benzer Tezler
- XX. Asrın ilk yarısında Azerbaycan drama edebiyatında sosyalist realizmin etkisi
The effects of socialist realism on Azerbaijan literature on the first half of the 20.th century.
HASİBE COŞKUN ORHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ERDOĞAN UYGUR
- Çağdaş Azerbaycan şiiri'nde Türkiye
Türkiye in contemporary Azerbaijan poetry
LALAZAR SARKHANOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıEge ÜniversitesiTürk Dünyası Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ EROL
- Mehmed Said Pertev Paşa Divanı (Transkripsiyon ve Tahlil)
Mehmed Said Pertev Pasha Divani (Translated and Analysis )
MUHAMMED ŞERİF AZARKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıDicle Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDURRAHMAN ACAR
- Mehmed Said'in Gülistan tercümesi ( giriş-inceleme-metin-sözlük-tıokıbasım)
The translation of Mehmed Said's Gulistan (introduction-text analysis-glossary-terminology-original edition)
DUDU EMEKLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Türk Dili ve EdebiyatıFatih ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET GÜMÜŞKILIÇ
- Şark çıbanı hastalarında serum protein elektroforez bulguları
Serum protein electrophoresis finding in patients with cutaneous leishmania
MEHMED SAİD NUTKU