Toplumsal bellek çerçevesinde Bomonti Bira Fabrikası
Bomonti Brewery in the framework of social memory
- Tez No: 850189
- Danışmanlar: DOÇ. DR. NİSBET GAMZE TOKSOY
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Antropoloji, Sosyoloji, Tarih, Anthropology, Sociology, History
- Anahtar Kelimeler: toplumsal bellek, Bomonti Bira Fabrikası, endüstriyel miras, kolektif emek, kültürel miras, anımsatıcı topluluk, social memory, Bomonti Brewery, industrial heritage, collective labour, cultural heritage, mnemonic community
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sosyoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Genel Sosyoloji ve Metadoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 500
Özet
Bu tezde, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e uzanan, endüstriyel ve kültürel miras değeri taşıyan Bomonti Bira Fabrikası toplumsal bellek çerçevesinden inceleniyor. Geçmişte var olan bir üretim mekânı olan fabrika ile tüketim fonksiyonu içeren bir kültür merkezine dönüştürülen Bomontiada arasındaki anlamsal farklılaşma ve ayrışma toplumsal tarih, çalışma kültürü ve gündelik hayat kavramlarıyla ele alınıyor. Araştırmada, emeğin özneleri olan fabrika çalışanları ve fabrikanın varlığına tanıklık edenlerin hafızalarına başvurarak sermaye eliyle yeniden inşa edilme süreçlerinde yer almayan yaşanmışlıklar mekânsal, kültürel, tarihsel ve politik boyutlarıyla yeniden tartışmaya açılıyor. Toplumsal belleğin içsel dinamikleri ve doğasını kavramsallaştıran kuramsal arka plana yaslanarak fabrika odağında bugüne kadar sesine kulak verilmemiş, varlığı duyumsanmamış olan emeğin kendine özgü belleğinin ortaya çıkarılması hedefleniyor. Çalışma kapsamında yaratıcı ve yenilikçi bir okuma ve kavrayış sağlayan sözlü tarih ve etnografik gözlem ve inceleme yöntemleri kullanılıyor. Fabrikanın varlığı sözlü tarih yöntemiyle fabrika çalışanlarının hayat hikâyesi anlatıları aracılığıyla ortaya çıkıyor. Bomontiada'nın işleyişi ve yeni çalışma kültürü, etnografik gözlem ve incelemeyle, güncel işletmelerde çalışanlarla yapılan görüşmeler sayesinde inceleniyor. Sosyal medya diyalogları, geziler, cenazeler, kutlamalar yoluyla topluluğun buluşmasını sağlayan iletişim ortamları da araştırma alanına dahil ediliyor. Ayrıca arşivler, bit pazarları, mezatlar, koleksiyonerler de başvuru kaynakları arasında yer alıyor. Geçmişte kooperatif çalışmaları, sendikal mücadele, sosyal hak ve güvence mekanizmaları, spor faaliyetleri gibi fabrika çatısı altında gerçekleşen deneyimler bugünün çalışma kültüründe var olmayan, mirasın kayıp değerleri olarak belirginleşiyor. Fabrikanın sermaye ve emek, varsıllık ve yoksulluk, haysiyet ve suistimal arasında eleştirelliğe olanak tanıyan zamansallığı ile yeni mekânsallığı arasındaki bağlantılar keşfediliyor. Öznelerin ve özneler sayesinde yaşam bulan üretim mekânlarının görünmez kılındığı süreçler, Tekel bünyesindeki başka fabrikalarda da yaşanmakta. Kendine özgü bir deneyim olmasına rağmen Bomonti Bira Fabrikası'nın kaderi makro politikalarla çizildiğinden, emeğin belleğini taşıyan bu fabrikalar da araştırma kapsamında yer buluyor. Bugün Bira Fabrikası çalışanları topluluk bilinciyle bir arada hareket edebilme becerisini gösteren bir hafıza topluluğudur. Bu araştırmada yer alan anlatılar vesilesiyle topluluğun kolektif neşe, örgütlenme ve dayanışma pratikleri, direniş ve mücadele dinamikleri, yaratıcı çalışma taktikleri konusundaki deneyimleri, geçmişte ve bireysel hafızalarda gizli kalmaktan kurtuluyor. Açığa çıkan bu mirasın, müşterekler, kent ve bellek hakkı, haysiyet, cinsiyet, nostalji gibi kavramlarla da yolu kesişiyor ve bu kavramlar, kuşaklararası aktarımın ve kültürel akışkanlığın malzemesi olarak geçmiş ile şimdiyi birbirine tutturuyor. Bu araştırma, toplumsal belleğin doğası itibariyle trajedi/travma odaklı çalışmaların daha yaygın olduğu sosyal bilimler alanına, gündelik hayatın neşeli üretkenliğini, emek eksenli yaratıcı olasılıkları, boş zaman kültürünü, bir çalışma mekânını yuvaya dönüştüren mekânsal potansiyelleri değerlendiren bir içerikle bellek çalışmaları alanına katkı sunuyor. Aynı zamanda öznelliği araştırma sürecinin dışında tutmayarak aktivist bir araştırmacının hayali bir bira işçisine dönüşmesinin serüvenini anlatıyor.
Özet (Çeviri)
In this dissertation, Bomonti Brewery, which extends from the Ottoman Empire to the Turkish Republic era with industrial and cultural heritage value, is examined within the framework of social memory. The semantic differentiation and contrast between the factory, which was a production space that existed in the past, and Bomontiada, which transformed into a culture centre that involves consumption functionality, is discussed in terms of social history, labour culture and daily life. In the research, by referring to the memories of factory workers, i.e. subjects of collective labour and those who had witnessed the existence of the factory, the experiences that were not included in the processes of reconstruction of memory by capital are re-introduced into discussion with their spatial, cultural, historical and political aspects. Leaning on a theoretical background that conceptualizes the internal dynamics and nature of social memory, it is aimed to reveal the unique memory of labour, whose voice has not been listened to and whose existence has not been felt so far, within a focus at the brewery. In the research, oral history and ethnographic observation and analysis methods are used, which provide creative and innovative means of interpretation and comprehension. The existence of the brewery is revealed through the life story narratives of the employees through the oral history method. The functioning of Bomontiada and its new working culture are examined through ethnographic observation and analysis as well as interviews with employees in the current enterprises. Communication environments that enable the community to interact through social media dialogues, trips, funerals, and celebrations are included in the research area. Archives, flea markets, auctions and collectors are also among the sources of reference. Past experiences such as cooperative work, trade union related struggle, social rights and security mechanisms, and sports activities that took place under the roof of the factory become evident as lost values of legacy that do not exist in today's working culture. The connections between the temporality of the factory and its new spatiality are explored, which allows for a critical analysis between capital and labour, wealth and poverty, dignity and abuse. The processes through which the subjects and the production spaces that come to life thanks to the subjects are rendered invisible are also experienced in other factories within the body of Tekel (Turkish State Monopoly). Although it is a unique experience, as the fate of Bomonti Brewery has been drawn by macro policies, these other factories which also carry the memory of labour, find a place within the scope of this research. Today, the employees of the Brewery are a mnemonic community that demonstrate the ability to act together with a sense of community. By means of the narratives that take place in this research, the community's experiences in collective joy, practices of organization and solidarity, dynamics of resistance and struggle and creative working strategies are now freed from being buried in the past and in individual memories. This revealed legacy also crosses paths with concepts such as the commutual, the right to the city and memory, dignity, gender, and nostalgia and these concepts bind the past and the present as materials of intergenerational transmission and cultural fluidity. This study contributes to the field of memory studies within social sciences where tragedy/trauma-oriented works are more common due to the nature of social memory with a content that evaluates the joyful productivity of daily life, the creative possibilities aligned with collective labour, leisure culture, and the spatial potentials that transform working space into home. On the other hand, it does not reject subjectivity from the research process and relates the adventures of an activist researcher transforming into an imaginary beer brewery worker.
Benzer Tezler
- Unutkanlık coğrafyasında bellek yörüngelerinin mekânsal anlatısı: Bomonti'nin gündelik hayatına etnografik bakış
Spatial narrative of memory trajectories in urban amnesia: An etnographic view of everyday life of Bomonti
TUĞÇE GÜRLEYEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET OCAKÇI
- Toplumsal bellek çerçevesinde Türk arkeoloji belgesellerinde insan-mekan ilişkisi
Human and place relationship on Turkish archeological documentaries from the viewpoint of collective memory
SİNEM TUNA
Doktora
Türkçe
2012
Radyo-Televizyonİstanbul ÜniversitesiRadyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEŞE KARS
- Sosyal medyada bellek inşalarının izini sürmek: @trtarsiv ınstagram hesabı örneği
Tracking memory constructions on social media: @trtarsiv instagram account example
NURGÜL TOMBUL
- Zülfü Livaneli'nin 'Serenad' ve Tanja Dückers'in 'Hımmelskörper' adlı tarihsel romanlarında toplumsal bellek
Social memory literature in the novels of 'Serenad' by Zülfü Livaneli and 'Himmelskörper' by Tanja Dückers
FİLİZ KAYALAR
Doktora
Türkçe
2017
Alman Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiAlman Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET UĞUR NALCIOĞLU
- Yeni medyada bir kültürel bellek örneği olarak TRT arşiv web sitesi (www.trtarsiv.com)
TRT archive website as an example of cultural memory in new media (www.trtarsiv.com)
MUHAMMET ALİ AYDOĞDU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
GazetecilikAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiGazetecilik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET CAN DOĞAN