Anamas Yöresi Yörüklerinde ıklıkçılık geleneği ve müzikli anlatıları
The tradition of iklik and musical narratives in the nomads of the Anamas Region
- Tez No: 859709
- Danışmanlar: DOÇ. DR. SERDAR ERKAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Müzik, Music
- Anahtar Kelimeler: Anamas Yöresi, Yörük kültürü, ıklık, ıklıkçılık geleneği, boğaz çalma, müzikli anlatı, Anamas Region, yoruk culture, ıklık, ıklık tradition, throat playing, musical narratives
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: ANKARA MÜZİK VE GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ
- Enstitü: Müzik ve Güzel Sanatlar Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Müzikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Müzikoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 146
Özet
Anadolu'daki konar-göçer Yörük topluluklarının yaşadığı bölgelerden biri olan Anamas Yöresi, tarihsel kaynaklarda söz edilen“ıklık”çalgısının günümüzde halen icra edildiği, ıklıkçılık geleneği etrafında gelişen özgün bir müzik kültürüne sahiptir. Tarihsel olarak Türkmen boylarının Anadolu'ya göç ve yerleşimleri Beylikler Dönemi'nde başlamış, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Dönemleri'nde de devam etmiştir. Yakın geçmişten günümüze kadar, Konya, Isparta ve Antalya il sınırları ve çevresindeki kışlayan göçer Türkmenler olarak nitelendirilen“Yörükler”, yaylacılık faaliyetlerini sürdürmek için çoğunlukla Anamas Yöresi ve yaylalarını tercih etmişlerdir. Dolayısıyla bu bölgelerdeki çoğu Yörük oymağı tarafından yaylak olarak kullanılan Anamas, Yörüklerin sosyal yaşantıya dair kültür ve geleneklerinin yaşatılması ve aktarılmasında aktif rol oynayan ortak bir mekân olmuştur. Yaylalara gidilen güzergahların (göç yolları) çevresindeki köy ve yerleşimlerde yaşayanlar dahi, zaman içerisinde Yörük kültüründen etkilenmişler ve geleneklerini buna göre şekillendirmişlerdir. Anamas yöresi müzik kültürünü oluşturan vokal icralar ve çalgılar, bölgenin doğal yaşam koşulları ve çobanlık kültürü içerisinde şekillenmiştir. Yörüklerin yaşantısında doğadaki canlı-cansız varlıklarla ve özellikle çobancılıkla ilişkili olarak hayvanlarla kurulan bağın etkileri, müziğin vokal, ritmik ve ezgi yapısına, çalgıların biçim ve icrasına da yansımıştır. Bu koşullar altında müzik ve çalgılar, zaman ve mekân içerisinde farklılaşan işlevleriyle, toplum hafızasında yeni anlamlar kazanmıştır. Yörüklerde müzik; hayvan otlatırken zaman geçirmek, duyguları ifade etmek, karşı cinsle iletişim kurmak, hayvanları yönlendirmek, düğün ve toplantılarda eğlenmek ve eğlendirmek, sanatsal açıdan beğeni toplamak gibi çeşitli bireysel ve toplumsal işlevlere sahiptir. Bununla birlikte müzik, Yörüklerde keyif almaya ve eskileri anmaya yönelik kültürel bir araç olup, nadiren bir meslek türü olarak tercih edilmiştir. Iklık icracılarının hafızalarındaki ezgi, söz ve hikâye dağarcığında bulunan, Yörük kadınlarının boğazlarını bir çalgı gibi kullanarak icra ettikleri sözlü ve sözsüz boğaz havaları, Orta Asya'daki ozanlık geleneğinden Yörüklere aktarıldığı düşünülen destan-hikâye anlatıcılığı örnekleri ve bunların dışında oyuna yönelik havaların tümü, çalışmamızda“müzikli anlatılar”başlığı altında incelenmiştir. Yayla ve çoban kültürüne dair çeşitli unsurlar ve mitsel ögeleri de kapsayan müzikli anlatılar, toplum içerisinde kültürel bellek taşıyıcılığı rolünü üstlenen ıklıkçılar tarafından aktarılmış, bu durum bölgede“ıklıkçılık geleneği”nin oluşmasını sağlamıştır. Çalışmada, on yılı aşan alan deneyimleri ve derleme çalışmalarına dayanan etnografik yönteme (kültür analizi) ve“sözlü tarih/anlatı analizi”modeline başvurulmuştur. Bu araştırmalar neticesinde ıklık çalgısının daha çok Anamas Yöresi'ndeki yaylalara göçen Yörüklerde ve bu yaylalara ulaşan göç yolları çevresindeki yerleşim alanlarında icra edildiği görülmüştür. Geçmişte yaşamış önemli kaynak kişiler ve yaşayan ıklık icracıları tespit edilerek,“kişisel görüşmeler”gerçekleştirilmiş, ayrıca“gözlem”ve“katılımcı gözlem”yoluyla ıklık icracılığı ve ıklıkçılık geleneğine ilişkin veriler toplanmış, ses ve görüntü kayıtları alınmıştır. Bunların dışında“literatür taraması”yoluyla gerek tarihsel kaynaklar, gerekse yörede daha önce yapılan araştırma verileri incelenerek ıklık çalgısına dair kaynaklarda sözü edilen bilgilere ulaşılmıştır. Bu bilgiler ve yapılan gözlemler sonucunda Iklık çalgısı ile benzerlikleri bulunan, Orta Asya Türk kültürlerindeki yaylı çalgılarla ilgili literatür de taranmıştır. Çalgıbilim alanına ve etnografik çalışmalara yönelik verilerin yanı sıra, Anamas müzik kültürünün ezgi dağarcığını oluşturan eserlerin çeşitli kaynak kişilerden alınan ses kayıtları karşılaştırmalı olarak incelenmiş, derlenmiş ve notaya alınmıştır. Bu ezgiler, biçim, içerik, icra özellikleri açısından çözümlenerek sınıflandırılmıştır. Farklı yöntemlerle toplanan veriler,“içerik çözümlemesi”ve“karşılaştırmalı yöntem”kullanılarak analiz edilmiştir. Dolayısıyla, çalışmanın müzikoloji başta olmak üzere çalgıbilim, müzik etnografisi ve halk müziği repertuvarı gibi farklı alanlara yönelik yeni tespitler ve bulgular içermesi açısından alana özgün bir katkı sağlaması hedeflenmiştir.
Özet (Çeviri)
The Anamas Region, one of the areas where nomadic Yoruk communities in Anatolia reside, has a unique musical culture developed around the tradition of“ıklık,”a musical instrument mentioned in historical sources. Historically, the migration and settlement of Turkmen tribes in Anatolia began during the Beylik Period and continued during the Anatolian Seljuk and Ottoman Periods. From the recent past to the present, the Yoruks, commonly referred to as nomadic Turkmen in the provinces of Konya, Isparta, and Antalya and their surroundings, have mostly chosen the Anamas Region and its plateaus to continue their seasonal migration activities. Therefore, Anamas, predominantly used as summer pastures by many Yoruk tribes in these regions, has become a common space actively involved in preserving and transmitting the culture and traditions of Yoruks' social life. The vocal performances and instruments that constitute the music culture of the Anamas region have been shaped within the natural living conditions and shepherding culture of the area. The effects of the connection established with animals, both living and inanimate beings in nature, and especially related to shepherding, have been reflected in the vocal, rhythmic, and melodic structure of music, as well as the form and performance of instruments. Under these conditions, music and instruments have acquired new meanings in society's memory over time and space, with different functions. In Yoruk life, music serves various individual and social functions, such as passing time while herding animals, expressing emotions, communicating with the opposite sex, directing animals, and enjoying and entertaining at weddings and gatherings. Additionally, music is a cultural tool for enjoyment and reminiscence among the Yoruks, rarely chosen as a profession. The tunes, lyrics, and stories in the memories of ıklık performers, the oral and instrumental boğaz havaları (throat melodies) performed by Yoruk women using their throats like an instrument, examples of epic-storytelling thought to be transferred from Central Asian poetic traditions to the Yoruks, and all tunes related to dance have been examined under the title of“musical narratives”in this study. Musical narratives, including various elements and mythical components related to the highland and shepherd culture, have been transmitted by ıklık players who play a role in carrying the cultural memory, resulting in the formation of the“ıklık tradition”in the region. The study employs an ethnographic method (cultural analysis) based on over ten years of field experience and compilation studies and a model of“oral history/narrative analysis.”As a result of this research, it has been observed that the ıklık instrument is performed mostly by Yoruks migrating to the plateaus in the Anamas Region and the settlement areas around the migration routes. Important figures from the past and current ıklık performers were identified, and“personal interviews”were conducted. In addition, data on ıklık playing and the ıklık tradition were collected through“observation”and“participant observation,”and audio and video recordings were made. Furthermore, a“literature review”was conducted to access information mentioned in historical sources and previous research data on the ıklık instrument. In addition to this, literature related to bowed instruments in Central Asian Turkic cultures with similarities to the ıklık instrument was also reviewed. In addition to data related to musicology and ethnographic studies, the study compares and analyzes recordings of works that constitute the repertoire of Anamas music culture, obtained from various sources. These melodies were classified by analyzing their form, content, and performance characteristics. The collected data, obtained through different methods, were analyzed using“content analysis”and“comparative method.”Therefore, the study aims to contribute to various fields such as musicology, organology, music ethnography, and folk music repertoire by providing new findings and insights specific to the field.
Benzer Tezler
- Anamas yöresi halk hekimliği
Anamas region folk medicine
MUHAMMED ESAD ÖZKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Halk Bilimi (Folklor)Süleyman Demirel ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HALİL ALTAY GÖDE
- Türkiye'de kırsal yoksulluk ve Anamas yöresi örneği
Rural poverty in Turkey and Anamas region case study
İSMAİL GÖKDAYI
- Beyşehir Gölü ve çevresinin fiziki coğrafyası ve doğal çevre sorunları
Physical geography and naturel environmental problems of Beyşehir lake and its surroundings
SANİYE AYSUN AKANSEL
- Rosa damascena Mill.'nın Türkiye'deki yayılışı, karakterizasyonu ve Isparta koşullarında verim analizi
Distribution of Rosa damascena Mill. in Türkiye, characterization and yield analyses in Isparta conditions
BEKİR YILDIRIM
- Malatya Battalgazi yöresi ekolojik koşullarında plastik sera yetiştiriciliğinde yeni bazı çilek çeşitlerinin adaptasyonu
Adaptation of some new strawberry varieties in plastic greenhouse growing under ecological conditions in Malatya Battalgazi̇ region
FEHİME TOPRAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
ZiraatMalatya Turgut Özal ÜniversitesiBahçe Bitkileri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KAZİM GÜNDÜZ