Yeniden işlevlendirilen gazhanelerin toplumsal bellek bağlamında değerlendirilmesi: İstanbul Hasanpaşa Gazhanesi örneği
Evaluation of re-functioned gasworks in the context of collective memory: The case of Hasanpasa Gaswork, İstanbul
- Tez No: 863528
- Danışmanlar: DOÇ. DR. GÜLDEN DEMET ORUÇ ERTEKİN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Şehircilik ve Bölge Planlama, Architecture, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Kentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kentsel Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 218
Özet
Endüstri Devrimi'nden sonra sayısı hızla artan ve zamanla kent merkezlerinde kalan fabrika alanları, sağlıksız yaşam koşulları ve çevre kirliliğini tetiklemesi nedeniyle ve teknolojik gelişmelerin etkisiyle kent çeperlerine gönderilmiştir. Böylelikle, kent içindeki sanayi yapıları fonksiyonel olarak işlevlerini yitirmiş ve çeşitli kentsel ve çevresel problemlere yol açan atıl alanlara dönüşmüştür. Kent içinde kullanılmayan ve atıl durumda kalmış bu alanlar, aslında kente ve kentliye kazandırılma potansiyeline sahip değerli alanlardır. Bu farkındalığın oluşması, 20. yüzyılın sonlarına doğru dünya genelinde endüstri mirası ve endüstri arkeolojisi gibi kavramların ortaya çıkmasıyla olmuştur. Ardından, uluslararası ve ulusal boyutta konu özelinde çalışmalar yürüten çeşitli kurumların faaliyete başlamasıyla birlikte bu yapıların olduğu gibi korunması ya da kente kazandırılması gündeme gelmiştir. Türkiye'de endüstrileşmenin geç gerçekleşmesine bağlı olarak endüstri mirası, endüstri arkeolojisi ve söz konusu bu yapı ve alanların korunması ya da yeniden işlevlendirilmesine bağlı yaklaşımlar, dünyada yaşanan sürece kıyasla daha geç gerçekleşmiştir. 2000'li yıllarda bu konuda faaliyete geçilen ülkemizde endüstri mirasının araştırılması, kayıt altına alınması ve korunması konularında uluslararası kuruluşların Türkiye komiteleri ilk adımları atmıştır. Bu kuruluşların yanı sıra sivil toplum kuruluşları, odalar, akademik çevreler ve bağımsız girişimler tarafından da çalışmalar yürütülmüştür. Böylelikle, endüstri mirası ve endüstri arkeolojisi konularında ülkemizde de farkındalık oluşmaya başlamıştır. Endüstri mirası, döneminin ekonomi ve sanayi kültürünün hafızasını taşıyan ve önemli birer kentsel kimlik ögesi olan sembolik ürünlerdir. Bu açıdan, bu yapı ve alanların korunması ya da yeniden işlevlendirilmesi aynı zamanda bir dönemin kültürel değerlerinin, ona özgü kimlik ögelerinin, toplumsal yaşama dair izlerinin de korunması ve geleceğe aktarılması anlamına gelmektedir. Kolektif bellek kavramını literatüre kazandıran Halbwachs'a göre kentsel bellek, bireysel anıların bir araya gelmesiyle oluşur, bireysel ve toplumsal deneyimlerin mekanla etkileşimi sonucu inşa edilir (2021). Çünkü kentsel mekanlar, kentlilerin fiziksel mekandaki davranışları ve mekanla bütünleşmeleri ile anlamsal boyuta erişmekte ve belirli tarihi dönemlerin izlerini geleceğe aktarmaktadır. Kentsel bellek, ortak bir hafıza ve kimliğin ürünüdür. Diğer bir deyişle, kentsel mekanın tanımlanmasında ve oluşmasında fiziksel niteliklerin yanı sıra sosyal etkileşimler de önemli rol oynamaktadır. Lefebvre'e göre mekan, sosyal bir üründür, sosyal deneyimler ve etkileşimler kentsel mekanı yaratır. Dolayısıyla, fiziksel çevrede gerçekleşen değişimler kentsel belleği etkilemektedir. Endüstri mirası içerisinde ele alınan gazhaneler, kentlerde ilk kez büyük ölçekli bir üretim sonucu aydınlanmayı sağlayan, dönemine ait teknolojik ve endüstriyel gelişimin fiziksel sembolü ve kimlik ögesi olan ve kent hafızasında yer edinmiş özel yapılardır. İstanbul, Türkiye'nin sanayileşme sürecinde fabrika kurulumu için tercih edilen bir bölge olması nedeniyle endüstri tarihine dair geniş bir kaynak sunarken aynı zamanda havagazı fabrikalarının da yoğunlaştığı bir kenttir. Özellikle son dönemlerde İstanbul'daki gazhanelerin yeniden işlevlendirilmesine önem verilmesi bu yapıları ön plana çıkarmıştır. Bu nedenle tez kapsamında İstanbul kentindeki gazhanelere odaklanılmıştır. İstanbul'da bulunan dört gazhaneden yalnızca Hasanpaşa Gazhanesi'nin yeniden işlevlendirme süreci alanın tümünde tamamlanarak Müze Gazhane olarak kullanıma açılmıştır. Yeniden işlevlendirme süreci tamamlanmış olan bir alanda, tez için belirlenen yöntemlerle daha verimli sonuçlar çıkarılacağından tez kapsamında Hasanpaşa Gazhanesi çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Bu çalışmada yapılan kapsamlı literatür taraması ile bellek, bellek ve mekan ilişkisi, endüstri mirası ve bellek ilişkisi üzerinden endüstri mirasının yeniden işlevlendirilmesi ile toplumsal bellek değişimine yönelik tespitler elde edilmiştir. Alanın eski ve yeni kullanıcılarının bireysel bellek aktarımlarından yola çıkarak toplumsal bellek değerlendirmesinin yapılması için mülakat ve anket çalışmaları yapılmıştır. Hasanpaşa Gazhanesi'nde çalışanlar, çalışanların çocukları ve fabrika aktif iken mahallede yaşayan kişiler ile mülakat çalışması, Müze Gazhane ziyaretçileri ile anket çalışması yapılmıştır. Mülakat ve anket çalışmalarına dair analizler değerlendirilerek çıkarımlar ve öneriler sunulmuştur. Tez sonucunda ortaya koyulan çıkarımlar ve önerilerin özellikle İstanbul kentinde henüz yeniden işlevlendirme süreci başlamamış olan gazhaneler için yol gösterici olması hedeflenmiştir. Ek olarak, çalışmanın endüstri mirasının yeniden işlevlendirme sürecinde dikkat edilecek unsurlar açısından literatüre katkı sağlaması ve gelecekte yapılacak akademik çalışmalara altlık oluşturması amaçlanmıştır.
Özet (Çeviri)
The rapid industrialization process began to occur in cities after the Industrial Revolution. However, in recent years, due to unhealthy living conditions and environmental pollution, and development of technology, industrial areas have been located on the city periphery, and industrial buildings within the city have lost their functions. The number of these idle areas in the city, which caused various urban and environmental problems over time due to their dysfunction, began to increase gradually in the mid-20th century. These unused and idle areas in the city are actually valuable areas that have the potential to be added to the city and its citizens. This awareness was created with the emergence of concepts such as industrial heritage and industrial archeology around the world towards the end of the 20th century. Subsequently, various institutions carrying out international and national studies on the subject started to operate. Thus, it has become important to preserve these structures as they are or integrate them into the city. Industrial heritage, industrial archeology and approaches related to the preservation or re-functioning of these structures and areas were realized later than the process experienced in the world due to the late industrialization in Turkey. Turkish committees of international organizations took the first steps in researching, recording and protecting the industrial heritage in our country, where activities began in the 2000s. In addition to these organizations, studies were also carried out by non-governmental organizations, chambers, academic circles and independent initiatives. Thus, awareness has begun to arise in our country regarding industrial heritage and industrial archaeology. Industrial heritage buildings or areas are symbolic products that have the memory of the economic and industrial culture of their period and are important elements of urban identity. In this respect, preserving or re-functioning these structures and areas also means preserving the cultural values of a period, its unique identity elements, and traces of social life and transferring them to the future. According to Halbwachs, who introduced the concept of collective memory to the literature, urban memory is formed by the combination of individual memories and is constructed as a result of the interaction of individual and social experiences with space (2021). Because urban spaces reach a semantic dimension with the behavior of urban residents in physical space and their integration with the space, and transfer the traces of certain historical periods to the future. Urban memory is the product of a common memory and identity. In other words, social interactions as well as physical qualities play an important role in defining and forming urban space. According to Lefebvre, social space is a social product, social experiences and interactions create urban space. Therefore, changes in the physical environment affect urban memory. Gasworks, which are considered within the industrial heritage, are special structures that provide enlightenment as a result of large-scale production in cities for the first time, are the physical symbol and identity element of the technological and industrial development of the period, and have a place in the city memory. Street lighting with coal gas was firstly used on a street in London at the beginning of the 19th century, then in the city of Baltimore in America, and then in Paris. The first coal gas plant in Turkey was the Dolmabahçe Gasworks, which was built during the Ottoman Period to lighten the Dolmabahçe Palace. Then, Kuzguncuk Gasworks, Yedikule Gasworks and Hasanpaşa Gasworks were established. Istanbul offers an extensive source of industrial history as it was a preferred region for factory establishment during Turkey's industrialization process. It is also a city where gasworks are concentrated. For this reason, the thesis focuses on the gas works in Istanbul. In addition, the importance given to the re-functioning of gasworks in Istanbul, especially in recent times, is a factor in the selection of gasworks in both the city of Istanbul. Within the scope of the thesis, it is aimed to investigate the importance of industrial heritage in the context of collective memory, to examine the sustainability of collective memory in the re-functioning industrial heritage, and to produce outputs regarding the changes that occur. This study emphasizes the importance of preserving not only physical features but also social and cultural values in the re-functioning process of the industrial heritage. In this context, it is planned to conduct a collective memory evaluation through Muze Gazhane. Of the four gasworks in Istanbul, only Hasanpaşa Gasworks' re-functioning process was completed throughout the area and opened for public use as a Muze Gazhane. Hasanpaşa Gasworks has been determined as the case study within the scope of the thesis, as more efficient results will be obtained with the methods of the thesis in an area where the refunctional process has been completed. The memory, the relationship between memory and space, industrial heritage and memory are mentioned in the comprehensive literature review conducted in this study. Then, industrial heritage-oriented approaches and refunctioning methods were examined in detail with examples from both the world and our country. The gasworks were discussed in the context of collective memory in order to establish the connection between memory and Hasanpaşa Gasworks, which is the study area. Afterwards, the gasworks in Istanbul, the historical process of gasworks, and examples of gasworks in the world are explained in detail. Interviews and surveys were determined as methods to evaluate social memory and urban memory based on the individual memory transfers of old and new users in the area. An in-depth interview was conducted with the old users of Hasanpaşa Gasworks and a survey was conducted with the new users of Müze Gazhane. In the last part of the thesis, the evaluation and outputs of in-depth interviews and surveys are presented. This study emphasizes the importance of re-functioning the idle industrial heritage and adding it to the city in terms of both collective memory sustainability and meeting social and urban needs. It has been revealed that the refunctioning process must be considered with different dimensions, including environmental, social and economic, and with a participatory approach. As a result of this study, the focus was on the re-functioning of an industrial heritage, gaining a new identity and the layering of collective memory. At this point, it is stated that the sustainability of collective memory will be ensured by preserving and transferring social and cultural values as well as architectural preservation. With these aspects, it is aimed that the thesis will contribute to the literature in terms of the factors to be considered in the re-functioning process of industrial heritage and provide a basis for future academic studies. The inferences and suggestions presented as a result of the thesis are aimed to be a guide, especially for the gas works in Istanbul, whose re-functional process has not started yet. In addition, it is thought that the inferences and suggestions in the thesis will be integrated into the approaches adopted in the refunctioning processes and offer different perspectives.
Benzer Tezler
- Yeniden işlevlendirilen tarihi yapıların iç mekânsal tasarımlarının müze örnekleri üzerinden değerlendirilmesi
Evaluation of interior designs of re-functioned historical buildings on museum examples
YELİZ AKYÜREK
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
MimarlıkKapadokya ÜniversitesiKent, Çevre ve Yerel Yönetimler Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RUŞEN KELEŞ
- Yeniden işlevlendirilen İstanbul medreselerinde işlev-mekan ilişkisinin irdelenmesi
Examination of function-space relationship in refunctioning of Istanbul madrassas
FATMA YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
İç Mimari ve DekorasyonBeykent Üniversitesiİç Mimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. BİLGE YILDIRIM GÖNÜL
- Yeniden işlevlendirilen yapıların tasarım sürecinde eski-yeni arakesitlerinin biçimlenişine diyalektik yaklaşım
A dialectical approach to formation of the old-new intersections in the design process of refunctioning of buildings
FÜSUN TERZİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
İç Mimari ve DekorasyonMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesiİç Mimarlık Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. ŞENAY BODUROĞLU
- Yeniden işlevlendirilen endüstri mirası yapılarında heyecan ve memnuniyet faktörleri: Cibali Tütün ve Sigara Fabrikası örneği
Excitement and satisfaction factors in re-use of industrial heritage structures: Example of Cibali Tobacco and Cigarette Factory
ELİF KILIÇ
- Yeniden işlevlendirilen endüstri mirasının değerlendirilmesi için bir model önerisi
A model proposal for evaluation of the refunctioned industrial heritage
BÜŞRA BULUT
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
MimarlıkEskişehir Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ BETÜL GELENGÜL EKİMCİ