Urfa tarihi camilerinde taş süsleme programı
Stone ornamentation of Urfa historical mosques
- Tez No: 866255
- Danışmanlar: DOÇ. DR. GÜL GÜLER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Urfa Tarihi Camiler, Cami Süsleme, Renkli Taş Süslemesi, Mimari Süslemeler, Camiler, Historical Mosques of Urfa, Mosque Ornamentation, Colored Stone Ornament, Architectural Ornaments, Mosques
- Yıl: 2021
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Harran Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk İslam Sanatları Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 394
Özet
Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi Orta Fırat Bölümü'nde yer alan Urfa, tarihte birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. M.Ö.11500 yıl öncesi Neolitik döneme uzanan bir yerleşim alanı olduğunu kazılardan öğrendiğimiz Urfa'nın tarih öncesi ve sonrası çok önemli bir kültürel mirasa sahip olduğu bilinmektedir. Bu tarihi ve kültürel mirasın en önemli unsurlarından biri de dini mimari yapıları olan camilerdir. Urfa tarihi camilerinde taş süsleme programının tespiti ve değerlendirilmesi bu tezin amacıdır. Çalışmamızı, Urfa şehrinin merkezinde yer alan tarihi nitelikte olan camilerle sınırlandırdık. Şehir merkezinde tespit ettiğimiz otuz üç adet tarihi nitelikte caminin taş süslemesi, çalışmamızda incelenmiş, katalogları hazırlanmış ve değerlendirilmiştir. Urfa'daki dini yapılardan olan camilerin taş süslemesinin genel özelliklerini incelediğimizde; Yapılarda süsleme en çok iç mekân olarak mihrap, minber, kubbe, harim duvarlarında, dış mekân olarak, harim taç kapısı, son cemaat yeri, minare, avlu duvarı, avlu taç kapısında görülmektedir. Bu mimari elemanlarda en çok görülen süsleme türü, geometrik ve bitkisel süslemelerdir. Nadiren de olsa figürlü süsleme de görülmektedir. Süslemeler daha çok XII. yüzyıl ile XIX. yüzyılları arasında Zengî, Eyyubi ve Osmanlı dönemlerinde görülmüştür. Bu dönemlerde yapıların iç mekân ve dış mekân mimari elemanlarında süsleme yoğun olarak görülmektedir. Urfa tarihi camilerindeki taş süsleme programı XII. yüzyıldan itibaren Eyyubiler, Zengîler dönemlerinde yapılan süslemelerin daha az nitelikli, ikinci sınıf işçilikli ve süslemelerin uygulandığı mimari elemanların sınırlı tutulduğu gözlemlenmiştir. XV. ve XIX. yüzyıllarda Osmanlı döneminde yapılan süslemelerin daha nitelikli ve süslemelerde farklı motif ve kompozisyonların görülmeye başlandığı, bu dönemlerde süslemenin daha zengin olduğu tespit edilmiştir. Süslemelerin en yoğun yapıldığı dönemdir. Zengî, Eyyubi ve özellikle Osmanlı dönemlerinde süslemelerin çeşitliliği, motif ve kompozisyonların yapılışındaki nitelik ve farklı türde süslemelerin bir arada yapılmış olması süslemenin yapılardaki zenginliğini göstermektedir. Süslemelerde malzeme olarak kireç-kalker taşı, bazalt taşı ve mermer kullanılmıştır. Kireç-kalker taşı ya da nahit taşı olarak da bilinen bu taş Urfa çevresindeki taş ocaklarından getirilmiştir. Urfa tarihi camilerinde görülen taş süsleme anlayışında yapılarda bir süsleme programının olduğu tespit edilmiştir. Bu süsleme programının özellikleri, komşu kültür çevreleri ve çağdaşı olan yapılarla mukayese edilerek benzerlikler, farklılıklar ortaya konmuş ve bir değerlendirme ile sonuca ulaşılmıştır.
Özet (Çeviri)
Urfa is situated in the Middle Euphrates River Valley of Turkey's Southeastern Anatolia and hosted many civilizations throughout both prehistoric and historical periods. Its unique location provided cultural interactions with near cultural and geographical zones. As we know thanks to archaeological excavations and field surveys conducted in Urfa province, the city dated back Neolithic Period. One of the most important elements of this historical and cultural heritage of Urfa City is a religious architectural remains, especially mosques during the Islamic periods. The main goal of my projected study-MA Thesis- is to determine and evaluate of stone ornamentation process of historical mosques of Urfa City. Our study was restrained with historical mosques in Urfa downtown. In the city center of Urfa, stone ornaments of thirty-three mosques were determined and cataloged and evaluated. When we considered the general features of stone ornamentations of the mosques: Ornamentations mostly were observed at the interior part of mosques such as, mihrab, minbar, dome and harim wall. At the exterior part of the mosques, ornamentations were observed harim wall, narthex, minaret, courtyard wall and portal. The most common type of ornamentations of these architectural elements are both geometric and herbal types. Stone ornamentations were mostly observed between the 12th-19th centuries during the Zengi, Ayyubids and Ottoman periods. During the above-mentioned periods stone ornamentations mostly observed interior and exterior part of the architectural elements. Along with the beginning of 12.th century, especially during the Zengi and Ayyubid periods, it was observed that ornamentations were relatively under qualified, secondary class and ornamentations were employed limited in the architectural context. During the Ottoman period, between the 15th-19th centuries, ornamentations were more qualified and in rich and different kind of figures and compositions were employed. The variety of the ornamentations and the quality of motifs and compositions and the use of the different types of ornaments during the Zengi, Ayyubid and especially the Ottoman periods, indicate the richness of the ornamentations in the architectural context in above-mentioned periods. Limestone, basalt and marble were used as raw materials for stone ornamentations. Limestone often called as“nahit taşı or Urfa taşı”were obtained and transferred from the local quarries near the Urfa city. It has been determined that there was an ornamentation process at historical mosques at Urfa. An evaluation was made by comparing the features of this ornamentation process with near cultural zones and contemporary structures considering similarities and differences.
Benzer Tezler
- Şanlıurfa İslam mimarisinde taş süsleme (2 cilt)
The Ornament of stone in Islamic architecture of Şanlıurfa
CİHAT KÜRKÇÜOĞLU
Doktora
Türkçe
1998
El SanatlarıSelçuk ÜniversitesiArkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. YAŞAR ERDEMİR
- Tarihi Urfa camii minberleri
Historical Urfa mosque pulpits
ŞEBNEM ÖZEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Sanat TarihiHarran Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜL GÜLER
- Tarihi Urfa Ulu Cami minaresinin çevresel titreşim yöntemiyle dinamik özelliklerinin belirlenmesi
Structural dynamic identification of historical Urfa Ulu Mosque minaret using ambient vibration test
ŞEVİN EKMEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
İnşaat MühendisliğiHarran Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. RECEP KADİR PEKGÖKGÖZ
- Urfa ve yöresinde yaygın din eğitimi (imamların mesleki imkanları ve problemleri ile ilgili alan araştırması)
Religious education for adults in Şanlıurfa and its surroindings (an emprical concerning the professional and problems of imams)
ŞÜKRÜ KEYİFLİ