Geri Dön

Gender bias of artificial intelligence

Yapay zekânın toplumsal cinsiyet ön yargısı

PDF İndir

  1. Tez No: 876523
  2. Yazar: ÖZNUR HANCI
  3. Danışmanlar: PROF. DR. GÜLRİZ UYGUR
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Felsefe, Hukuk, Sosyoloji, Philosophy, Law, Sociology
  6. Anahtar Kelimeler: Yapay Zekâ Etiği, Feminist Yapay Zekâ, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği, Epistemik Adaletsizlik, Toplumsal Adaletsizlik, Ethics of Artificial Intelligence, Feminist Artificial Intelligence, Gender Inequality, Epistemic Injustice, Structural Injustice
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: İngilizce
  9. Üniversite: Ankara Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
  13. Sayfa Sayısı: 126

Özet

Çalışma, yapay zekânın cinsiyet ön yargısını ele almaktadır. Yapay zekâdaki son gelişmeler ve bu teknolojinin artan kullanımı, özellikle toplumsal cinsiyeti ilgilendiren etik sorunlar yaratmaktadır. Toplumun genelini etkileyen bu konuyu ele almak için cinsiyet ön yargıları, yapay zekânın nasıl çalıştığı ve veriye ne kadar bağımlı olduğu konularında bir anlayışa sahip olmak önemlidir. Bu nedenle, bu çalışmanın ilk bölümü, teknolojideki ön yargıların ortaya çıkışını ve farklı tezahürlerini tartışırken toplumsal cinsiyet sorununu ele almaya odaklanmaktadır. İkinci bölüm, yapay zekânın ekonomik ve sosyolojik açılardan sonuçlarını ortaya koymakta ve mevcut hukuki düzenlemeler içindeki soruları tartışmaktadır. Böylece, yapay zekâdaki cinsiyet ön yargısının nasıl oluştuğunu, yapay zekâya nasıl nüfuz ettiğini ve yapay zekânın cinsiyet ön yargısının ortaya çıkardığı karmaşık sorunların farklı paydaşların iş birliğiyle karmaşık çözümler gerektirdiğini keşfetmek ve analiz etmek amaçlanmıştır. Çalışmanın ilk bölümü kuramsal çerçevede genel olarak yapay zekâdaki cinsiyet ön yargısının ortaya koyulmasına odaklanmış, cinsiyet ön yargısının geniş şekilde ele alınması ve teknolojide ön yargıların ortaya çıkışı üzerinde şekillenmiştir. Öncelikle, epistemik adaletsizlikten yola çıkılarak ön yargı ve toplumsal cinsiyet kavramları üzerinden mevcut sorun anlamlandırmaya çalışılmıştır. Kişilerin bilen özne olma kapasitesine yönelik adaletsizlik, ön yargıları görünmez kılmakta ve ön yargılara tabi tutulan grupların bunu bilmesini engelleyerek bir iktidar meselesi olmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitsizliğine dair ön yargıların küresel ölçekte varlığı, yapay zekâya da tezahür etmekte ve yetersiz temsil edilen farklı gruplar arasında kadınlar üzerindeki ön yargıların yaygınlığı ile ön plana çıkmaktadır. Fakat, ön yargı ve toplumsal cinsiyet ekseninde bir değerlendirme yapabilmek için yapay zekânın genel çalışma prensiplerinin de anlaşılması gereklidir. Yapay zekâ sistemleri temel olarak veri toplayan, verileri işleyen ve algoritmalar kullanarak belirli karar verme mekanizmalarını öğrenen sistemlerdir. Bu tanım doğrultusunda ön yargılarının varlığının verilerle, verilerin işlenme amaç ve biçimleriyle ve nihai olarak da algoritmaların belirlenmesinde rol oynayan bilim insanları ve sektörel paydaşlarla ilişkili olduğu açıktır. Yapay zekânın bir alt dalı olan makine öğrenmesi ise sistemlerin belirli görevleri yerine getirmek için analiz yapmasına, deneyim yoluyla öğrenmesine dayalı bir sistemdir; dolayısıyla makine öğrenmesi etrafında şekillenen çeşitli tartışma noktalarının da yapay zekânın cinsiyet ön yargısına etkisinin değerlendirilmesi yapılmıştır. Bu bağlamda konuya dair oluşmuş mutabakat ve teşhis sorunu, sorunların çözümü bakımından hukuki korumaların yetersizliği ve bilimsel alanlarda ön yargı veya ayrımcılık olmayacağı yönündeki yaygın toplumsal inanış ele alınmış; yapay zekânın cinsiyet ayrımcılığı sorununun derinliğinin ortaya koyulması amaçlanmıştır. İlk bölümün devamında yapay zekânın teknoloji sektörünün ayrılmaz bir parçası olduğundan yola çıkılarak teknoloji sektörünün genel sorunlarının ön plana çıkarılmasına odaklanılmıştır. Elbette cinsiyete dair ön yargılar kadınları dezavantajlı konuma düşüren ve ayrımcılığı sürdüren endüstriyel koşullardan ve yapay zekâyı besleyen verilerden ayrıştırılamayacaktır. Bu itibarla teknoloji sektöründeki orantısız cinsiyet dağılımı yapısal adaletsizlikler ve bilgisayar bilimindeki erkek baskınlığı ekseninde ele alınmıştır. Kadınların bu alanlarda niceliksel bağlamda erkekler kadar etkinlik gösterememesi sadece ilgisizlik veya basmakalıp inanışlarla açıklanamamaktadır. Katmanlı bir şekilde çeşitli yapısal adaletsizlikler, ekonomik ve eğitimsel dezavantajlar, engelleyici toplumsal baskılar ve yetersiz desteklerle karşılaşan kadınlar; dolaylı olarak yapay zekâ teknolojilerinin geliştirilmesine katılamamakta, bu teknolojilerin eşitlikçi ve kapsayıcı olması doğrultusundaki süreçlere müdahil olamamaktadır. Yapay zekâ ile veri, belirli amaçlar doğrultusunda kullanılmaları halinde birbirinden ayrılamayacak iki kavramdır. Veri ile beslenen yapay zekâ, büyüyen veri ve kavramlar havuzuna yeni içerikler katmakta; hayatı kolaylaştırırken beraberinde karmaşık sorunlar getirmektedir. Fakat toplumda yapay zekâya dair yeterli düzeyde farkındalık veya okuryazarlığın olmaması yaygın inanışları da beraberinde getirmekte, yapay zekânın tam olarak ne olduğunun toplum tarafından anlaşılamaması ortaya çıkan sorunlara dikkat çekilmesini zorlaştırmaktadır. Günümüzde internete erişimi olan herkesin giderek büyüttüğü veri havuzu, beraberinde getirdiği çok sayıda farklı tartışmanın gölgesinde kalan cinsiyet ön yargısı sorununu da kötüleştirmekte, küresel veri paylaşımı ve kullanıcılar tarafından oluşturulan içerikler üreticilerinin ön yargılı düşüncelerini bu havuz aracılığıyla yapay zekânın oyun alanına sokmaktadır. Bunun yanı sıra işe alım gibi belirli süreçlere dair biriktirilen ve yapay zekâya sunulan veri kümeleri ise ön yargıların daha belirli durumlarda etkisini göstermesine yol açmakta, kadınların toplum nezdinde oluşan ve yaygınlaşan basmakalıp düşüncelerin de ötesinde aktif olarak ayrımcılığa uğramasına neden olmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümü kavramsal çerçevede yapay zekânın cinsiyet ön yargısının ekonomik ve sosyolojik sonuçlarının ortaya koyulmasına odaklanmış ve bu eksende şekillenen hukuki tartışmalara değinmiştir. Cinsiyet dağılımı orantılı olmayan iş pazarları, kadınlar için adil olmayan istihdam fırsatları ve gelir eşitsizliği kapsamında açıklanmıştır. Bununla birlikte yapay zekânın pazarlama ve tüketici davranışı üzerindeki geniş etkisi, ürün geliştirme ve yenilikçilik süreçlerinde yarattığı kısıtlamalar da ekonomik etkisini daha büyük ölçekte göstermektedir. Dolayısıyla zaman kazanımı gibi pek çok avantajıyla ön plana çıkan yapay zekânın toplumdaki kadınlar ve genel olarak da şirketlerin kârlılık amacıyla yönlendirdiği kitleler üzerinde ön yargılarla ilişkili olarak sebep olduğu olumsuzluklar ekonomik sonuçları arasındadır. Yapay zekâdaki cinsiyet ön yargısının sosyolojik açıdan etkileri önce sosyal normlar ve tavırların, sonra da eşitsizlik ve dışlanmışlığı daha kötü bir duruma sokmasının tartışılması ile ortaya konulmuştur. Belirtmek gerekir ki yapay zekâ bir insan aklı gibi çalışarak, insanlar arasındaki davranışsal nüansları veya kültürel durumları bir insan kadar derinlikle anlayarak hayatımıza yepyeni basmakalıp düşünceler getirmemekte, ancak var olan olumsuz algıların, cinsiyet ön yargılarının ve toplumsal cinsiyete dair rollerin güçlenmesine yardımcı olmaktadır. Karar verme süreçlerinde pek çok örnekte doğrudan veya dolaylı olarak ön yargıları artıran yapay zekâ, cinsiyetlerin yapay zekâ teknolojilerine erişimlerinin de eşit olmaması nedeniyle etik bağlamda isabetli düzeyde değerlendirilememektedir. Hukuki tartışmalar bakımından yapay zekânın gündeme henüz girmediğini iddia etmek tutarlı olmayacaktır, nitekim yapay zekânın etik şekilde kullanımı, yapay zekâ tarafından üretilen neticelerin sorumluluğu ve doğrudan yapay zekâyı ilgilendiren regülasyonların geliştirilmesi hukukun gündemindedir. Ancak bunların cinsiyet ön yargısını tespit etmek ve çözüme kavuşturmak konusundaki etkisi tartışmaya açıktır. Bu etkinin yetersizliği, durumun karmaşıklığı ve derinliği ile bağlantılıdır; ne var ki ortak bir kurallar bütününün eksikliği gerek çelişkili yargı kararları ve hukuki yorumlara, gerekse sorumluluğun atfı konusunda mutabakata varılamamasına yol açmaktadır. Ek olarak yapay zekâ için çıkarılan hukuki kurallar da ağırlıklı olarak uluslararası rekabete odaklandığından etik tartışmalar arka planda kalmaktadır. Sonuç bölümünde yapay zekânın cinsiyet ön yargısının kıtaları, birçok endüstriyi etkileyen ve çözümü için pek çok farklı alandan profesyoneller ile halkın iş birliğini gerektiren karmaşık bir problem olduğu vurgulanmıştır. Cinsiyet ön yargılarının insan hayatını kolaylaştıran bu yeni ve heyecan verici teknolojide tezahür etmesi her ne kadar endişe verici olsa da bu sorunu ortaya çıkarmak için zaman ve kaynaklarını harcayan paydaşların varlığı ve sorunun farklı düzlemlerde giderek daha çok tartışılır hale gelmesi, üstesinden gelinebileceğine dair kanı oluşturmaktadır.

Özet (Çeviri)

This study deals with the gender bias of artificial intelligence. The recent developments in artificial intelligence and its increasing use create ethical problems, particularly those that concern gender. An understanding about gender biases, how artificial intelligence works and how reliant it is on data is important to understand its impact on society at large. Therefore, the first section of this study focuses on addressing the gender bias while discussing the emergence of biases in technology with various manifestations. The second section focuses on laying out the economic, social implications of artificial intelligence and discussing the questions existing within the legal landscape. Thus, it has been aimed to explore and analyze ways in which the gender bias comes into existence, how it penetrates artificial intelligence, and how the intricate problems the gender bias of artificial intelligence causes require complex solutions with the collaboration of multiple stakeholders.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    892312

    Reflections of bias: Large language models analysis on professions and gender perception

    Ön yargının yansımaları: Meslekler ve cinsiyet algısı üzerine büyük dil modelleri analizi

    SEDA ŞENDUR

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2024

    Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrolİzmir Katip Çelebi Üniversitesi

    Yazılım Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. HALİS CAN KOYUNCUOĞLU

    PROF. DR. AYTUĞ ONAN

  2. Tez No

    631237

    A language modeling approach to detect bias

    Taraflılığın tespiti için bir dil modeli yaklaşımı

    CEREN ATİK

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2020

    Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrolİzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü

    Bilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ SELMA TEKİR

  3. Tez No

    875527

    Ayrımcılık yasağı kapsamında yapay zekâ algoritmaları

    Artificial intelligence algorithms in terms of prohibition of discrimination

    ÇAĞLAR YILDIRIM

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    HukukDokuz Eylül Üniversitesi

    Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ PINAR BACAKSIZ

  4. Tez No

    831833

    Machine learning techniques for prediction of human age based on teeth x-ray images

    Diş röntgeni görüntülerine dayalı insan yaşının tahmini için makine öğrenmesi teknikleri

    ROOMA SATTAR

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2022

    Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolAntalya Bilim Üniversitesi

    Elektrik ve Bilgisayar Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. SHAHRAM TAHERI

  5. Tez No

    883796

    Adopting a feminist legal perspective in adjudication: a comparative analysis of the judgments of the constitutional court of turkey and european court of human rights

    Yargilamada feminist hukuk perspektifinin benimsenmesi: t.c. anayasa mahkemesi ve avrupa insan haklari mahkemesi kararlarinin karşilaştirmali analizi

    AYSU GÜL YILMAZ

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2024

    Hukukİhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi

    Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ ZÜLFİYE YILMAZ YAMAÇ

Geri Dön