Sustainability of agricultural land through spatial planning: A policy based model for turkey
Tarım arazilerinin mekansal planlama yoluyla sürdürülebı̇lı̇rlı̇ğı̇: Türkı̇ye ı̇çı̇n polı̇tı̇ka temelli bı̇r model
- Tez No: 879791
- Danışmanlar: PROF. DR. ALİYE AHU GÜLÜMSER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 156
Özet
Varoluştan bugüne insanlık ve üzerinde yaşanılan dünya bir değişim ve dönüşüm içerisindedir. Değişim bir çok alanda kendini göstermekte, özellikle insan davranışları ve müdahaleleriyle meydana gelen değişimler yaşam alanlarını doğrudan veya dolaylı şekilde etkilemektedir. Pek çok alanda gözlemlenen bu değişim olgusu ekosistemin ve gıda üretimin en temel kaynaklarından birisi olan tarım alanları için de söz konusudur. Yapılan çalışmalar tarım alanlarının dünya genelinde azalma eğiliminde olduğunu gösterse de tarım alanlarının varlığı gerek ekolojik bütünlük, gerekse gıda güvenliği açısından ülkeler için stratejik öneme sahiptir. Tarım alanlarının amaçları dışında kullanılması ve zaman içinde azalarak kaybolması uzun vadede pek çok sorunun da tetikleyici olmaktadır. Bu sebeple tarım alanlarının amacına uygun kullanılarak sürdürülebilirliğini sağlamanın yolu da öncelikle mevcut değişim sürecini anlamak ve itici güçleri tanıyarak bunlara uygun çözümler üretmekten geçmektedir. Mevcut çalışmalarda tarım alanlarına ilişkin konular ağırlıklı olarak ziraat, tarım ekonomisi, tarım politikaları vb. başlıklar altında, temelde tarımsal üretimin çeşitliliği, verimi ve ekonomik katkıları yönüyle ele alınmaktadır. Yapılmış çalışmaların çıktılarında tarım alanlarının korunması ve sürdürülebilirliğine yönelik atıflar yapılsa da bunun hangi araçlarla, nasıl ve ne şekilde yapılacağına dair öneriler bir takım disiplinlerin sınırları içinde sıkışıp kalmaktadır. Diğer taraftan tarım arazilerinin alansal değişimine odaklan çalışmalarda da nicel bir değerlendirme yapılarak beraberinde bu sonucu doğuran belli başlı değişkenlere (nüfus, ekonomik büyüme, altyapı yatırımları, teknolojik gelişme, kentleşme vb.) de değinilmektedir. Ancak tarım alanlarının değişimi yalnız üretim veya mekansal değişim üzerinden değil tüm bu değişkenlerin bir arada ele alındığı ve geleceğine yön verildiği planlama disiplini çerçevesinde kapsamlı şekilde incelenmesi gerekmektedir. Çalışma kapsamında kentleşme, sanayi, altyapı yatırımları, turizm vb. birçok alanda yapılaşma baskısına maruz kalan tarım topraklarının koruma-kullanma dengesi gözetilerek sürdürülebilirliğinin nasıl sağlanacağı planlama pratiği açısından ele alınmaktadır. Planlama disiplinin çok aktörlü ve interdisipliner bir alan olması, konuya ilişkin birbirinden farklı talep ve önceliklerin ortak potada eritilmesini gerekli kılmaktadır. Çalışma, tarım alanlarının sürdürülebilirliğini yalnız bir yönüyle değil, politika koyucu, uygulayıcı ve yerel kullanıcı yönleriyle ele alacağından her kesimin ihtiyaçlarına cevap verecek bir model üretmeyi amaçlamaktadır. Sonuç üründe ülkenin, ekosistemin ve yaşayan herkesin fayda sağlayacağı, tek bir kazananın olmadığı, sürdürülebilir bir politika model önerisi ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Buradan hareketle bu çalışma, tarım alanlarının dününü, bugününü ve yarınını mevcut eğilimden farklı olarak planlama disiplini bakış açısıyla ele almaktadır. Ağırlıklı olarak, tarım topraklarının değişen kullanım biçimleri sebebiyle gündeme gelen planlama pratiğinin, mevcut kaynakların sürdürülebilirliğinde nasıl bir rol üstlendiği çalışmanın temel çıkış noktasını oluşturmaktadır. Bu tezde, Türkiye'de mevcut tarım arazilerinin azalmasına neden olan faktörlerin belirlenmesi, yaşanan mevcut sorunların yasal dayanaklar (mevzuat ve politikalar), uygulayıcılar (planlar/yerel yönetimler) ve diğer aktörler üzerinden analiz edilerek planlama disiplininin süreçteki rolünün ortaya konması; beraberinde mevcut sorunlara çözüm olabilecek, tarım arazilerinin sürdürülebilirliğini koruma/kullanma dengesini de gözeterek ele alan bir politika ağının üretilmesi hedeflenmektedir. Bu amaçla çalışmada tarım alanlarıyla ilgili değişkenlerin Türkiye ölçeğindeki analizi ve değerlendirmesi makro perspektifi oluştururken, yerel ölçekte mevcut uygulamalar, politikalar ve yasal dayanakların incelenmesi ise micro perspektif ayağını oluşturmaktadır. Konuya ilişkin vaka çalışması için tarımsal alan potansiyeli yüksek, büyükova koruma alanlarına sahip, kişi başı GSYİH da Türkiye ortalamasının üstünde olan ve nüfusu hızla artan büyükşehirlerden birisi olan Bursa ili seçilmiştir. Çalışma nicel ve nitel araştırma yöntemlerini bir arada kullanarak karma yöntem üzerinden kurgulanmaktadır. İlk bölümde nicel veriler üzerinden bir analiz yapılmıştır. Literatürde tarım alanlarının değişiminde etkili olduğu düşünülen nüfus, ekonomik gelişme, ulaşım altyapısı gibi kentleşme ile ilişkilendirilen değişkenlerin Türkiye örneği içinde geçerli olup olmadığı test edilmiştir. Bu amaçla 2007-2022 yılları arasında 81 il için derlenen TÜİK verileri kullanılarak panel veri analizi yapılmıştır. Bu analizin sonucunda Türkiye örneğinin de gelişmekte olan ülkelerle benzerlik gösterir şekilde artan nüfus, ekonomik büyüme ve ulaşım altyapılarıyla negatif yönlü güçlü bir ilişkisi olduğu, ancak nüfus yoğunluğu ile pozitif yönlü güçlü bir ilişkisi olduğu ortaya konmuştur. Bu sonuçtan hareketle nüfusun artmasına rağmen belli bir alanda yoğunlaşmasının ve yayılmanın önüne geçilmesinin tarım alanlarının korunmasında pozitif bir etkisi olabileceği görüşüne varılmıştır. Diğer taraftan nüfus ve tarım alanları değişimine ilişkin mekansal analizde ise tarım alanlarının yalnızca nüfusu artan illerde azalmadığı, nüfusu azalan illerde de artıp azalabildiği görülmüştür. Bu durum tarım arazilerinin değişiminde yalnızca ölçülebilen değişkenlerin değil, farklı değişkenlerin de etkisinin olabileceği varsayımını beraberinde getirmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde tarım alanlarının değişimine etki eden değişkenlerin neler olabileceğini ortaya koymak üzere planlama disiplininde politika yapıcılar ve uygulayıcılar üzerinden bir analize gidilmiştir. Bu amaçla tarım arazilerinin planlanması konusunda söz sahibi olduğu düşünülen yerel ölçekteki kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşları belirlenerek yüz yüze derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Bu kapsamda, merkezi yönetimin taşra teşkilatları (Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Bursa il müdürlüğü ve Tarım ve Orman Bakanlığı Bursa il müdürlüğü), yerel yönetimler (Bursa Büyükşehir, Nilüfer, Osmangazi, Yıldırım, Kestel, Gürsu belediyeleri) ve sivil toplum kuruluşları (Bursa Şehir Plancılar Odası, Ziraat Mühendisleri Odası, Ticaret ve Sanayi Odası) ile yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşme yapılmıştır. Bu görüşmelerde tarım alanlarının önemi, tarım alanlarının değişim nedenleri, süreçte etkili olan aktörler ve olası çözüm önerilerinden oluşan 4 tema üzerinden görüşmeler tamamlanmış ve tüm bu kayıtlar MAXQDA Analytics Pro 2022 programı kullanılarak alt temalara ayrılarak kodlanmış ve ilişki ağları haritalandırılmıştır. Bu nicel analize göre tarım alanlarının önemi ve gerekliliği stratejik önem, gıda güvenliği, ekolojik bütünlük gibi konular üzerinden tanımlanırken, alanların değişim nedenlerinde ön plana çıkan konularda tarım politikaları, yasal mevzuat ve uygulama biçimleri (cezalar, kaçak yapılaşma, uygulama sorunları, imar affı vb), kurumsal yapı ve görev tanımları, teknik altyapıya ilişkin eksikler, plan kararları gibi çeşitli başlıklar ön plana çıkmıştır. Süreçte işaret edilen aktörler arasında devlet, yerel yönetimler, sanayiciler, vatandaş gibi çok çeşitli paydaşlar yer almaktadır. Yapılan görüşmelerde altı çizilen çözüm önerilerinden de yararlanılarak, tüm analizler planlama perspektifi bağlamında değerlendirilmiş ve konuya ilişkin bir politalar ağı oluşturulmuştur. Tez bağlamında, tarım topraklarının korunmasına yönelik yasal bağlayıcılar ile mevcut ekonomik ve sosyal politikaların uyumu, ilgili paydaşların etkisi, değişen öncelikler ve bunların tarımsal alanlarının sürdürülebilirliğini nasıl etkileyeceği üzerinde durulmaktadır. Oluşturulan politikaların bir ayağı daha üst ölçekten devlet politikası olarak sisteme entegre edilmesi gereken tarım politalarıyla ilgilidir. Tarımsal üretimin cazip hale getirildiği, üretenin kazandığı ve gerek ekonomik gerek stratejik fayda sağlayan sürdürülebilir bir sistemin oluşturulması gerekliliğinin altını çizmektedir. Diğer ayağında planlama disiplini çerçevesinde 3194 ve 5403 sayılı yasalar üzerinden tarım alanlarının amacına uygun kullanılmasına engel teşkil eden uygulama ve yaptırımlar, koruyan ile zarar veren arasındaki ayrımı pekiştiren ve uygulanması gereken cezalar, güncel kullanımlarla ilgili yapılması gereken revizyonlar, yasaya aykırı yapılan yapıların caydırıcılığı amacıyla yasaların olması gerektiği şekilde uygulanması, kurumsal iletişim ve şeffaflık ile plan kararları ve teknik açıdan tamamlanması gereken toprak haritaları ve arazi kullanım planı gibi farklı temalarda çözüm önerilerine ilişkin politikalar üretilmiştir. Çalışma, ülke ölçeğinden yerel ölçeğe hedeflerin bir bütün halinde ele alınarak birbiriyle uyumlu politikalar üretmenin önemine vurgu yaparken, her alanda hedeflenen refaha ulaşmanın en önemli yolunun politika ve uygulama pratiği uyumuna dayandığını ortaya koyması yönüyle de geçerliliğini ve önemini koruyacaktır. Bu çerçevede çalışma, ülkede tarım topraklarına yönelik yapılacak her müdahalede bir fren mekanizması oluşturarak kısa vadeli kazanımlara değil uzun vadeli ve ortak kazanımlara göre karar verme eğiliminin hayata geçmesine imkan sağlayacaktır. Ortaya konacak yeni ve yerele özgü politika modelleri/modeli başta metropol kentlerin kırsalında yaşayan halkın yaşam döngüsünü olumlu anlamda destekleyeceği gibi, mevcut kaynakların geliştirilerek korunmasını ve gelecek nesillere en az hasarla devredilmesini de mümkün kılacaktır.
Özet (Çeviri)
Humanity and the world on which we live have been in a state of change and transformation since the beginning of time. This phenomenon of change, which is observed in many areas, is also the case for agricultural lands, which are one of the most basic resources of the ecosystem and food production. The way to ensure the sustainability of agricultural areas by using them in accordance with their purpose is to first understand the process of change in agricultural areas and to produce appropriate solutions by recognizing the driving forces. In this thesis, it is aimed to identify the factors that cause the change in the existing agricultural lands in Turkey, to analyze the current problems experienced through legal bases (legislation and policies), implementers (plans/local governments) and other actors, to reveal the role of the planning discipline in the process, and to produce a policy model that can solve the current problems and address the sustainability of agricultural lands by considering the conservation/utilization balance. For this purpose, the analysis and evaluation of the variables related to agricultural lands at the scale of Turkey constitute the macro perspective of the study, while the examination of legal framework, policies, and current practices at the local scale constitutes the micro perspective. The study is based on a mixed-method approach using both quantitative and qualitative research methods. In the first part, it is tested whether the variables associated with urbanization such as population, economic development and transportation infrastructure are valid for the case of Turkey through quantitative data. For this purpose, a panel data analysis is conducted using TURKSTAT data compiled for 81 provinces between 2007 and 2022. In the second part of the report, an analysis was made on policies, legal framework and practitioners in the planning discipline in order to reveal what qualitative variables may be affecting the change in agricultural areas. For this purpose, local public institutions and non-governmental organizations that are considered to have a say in the planning of agricultural lands were identified and face-to-face semi structured, in-depth interviews were conducted with 11 experts. Interviews were organized around sub-themes such as the importance of agricultural lands, reasons for the change in agricultural lands, the most influential actors in the process, legal framework and solution proposals. The thesis focuses on the compatibility of legal binders for the protection of agricultural lands with existing economic and social policies, the impact of relevant stakeholders, changing priorities and how these will affect the sustainability of agricultural lands. While the study emphasizes the importance of producing policies that are compatible with each other by considering the goals from national to local scale as a whole, it will remain valid and important in terms of revealing that the most important way to achieve the targeted prosperity in every field is based on the harmony of policy and implementation practice.
Benzer Tezler
- Ekosistem servisleri değerinin mekânsal planlama ile ilişkilendirilmesi
Integration of ecosystem services value into spatial planning
NÜKET İPEK ÇETİN
Doktora
Türkçe
2023
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AZİME TEZER
- Türkiye'de gıda sistemlerinin değerlendirilmesi ve gıda güvencesi risklerine karşı bölgesel gıda sistemi planlaması önerisi
Evaluation of food systems in Turkey and proposal for regional food system planning against food security risks
HALİL İBRAHİM ÖĞÜT
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SEDA KUNDAK
- Construction clusters in Turkiye's metropolitan provinces: A research on urban spatial growth
Türkiye'nin büyükşehirlerinde inşaat kümeleri kentsel mekânsal büyüme üzerine bir araştırma
ECE ÖZDEN PAK
Doktora
İngilizce
2023
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİYE AHU AKGÜN
- Arazi yönetimi ve arazi kaynaklarının sürdürülebilir kullanım politikası: Burkina Faso örneği
Land management and sustainable use of land resources policy: The case of Burkina Faso
RODRIGUE BAZAME
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
EkonometriAnkara ÜniversitesiGayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HARUN TANRIVERMİŞ
- Tarım ve hayvancılık amaçlı tesislerin yerlerinin idari kriterlere bağlı olarak belirlenmesi
Determination of agricultural and stockbreeding institutions' lands according to official criterias
KEREM SEMİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Jeodezi ve Fotogrametriİstanbul Teknik ÜniversitesiGeomatik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. AHMET ÖZGÜR DOĞRU