Geri Dön

Şerhu'l-Akâid literatürü ve kulların fiilleri bağlamında Kângırî hâşiyesi

Sharh al-'Aqā'id litarature and Kānqirī hāshiya in the context of human actions

  1. Tez No: 889662
  2. Yazar: SEZGİN ELMALI
  3. Danışmanlar: PROF. DR. HATİCE KELPETİN ARPAGUŞ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Din, Religion
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Marmara Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 346

Özet

Kelâm ilminin Fahreddîn er-Râzi (ö. 606/1210) sonrası, müteahhirîn dönemi müspet bir telakkî ile cem ve tahkîk dönemi olarak isimlendirilmektedir. Ancak h. 7. (m. 14.) yüzyıl sonrasında yeni eser telifinin azaldığı, şerh ve hâşiye yazım tarzının İslam dünyasına hâkim olduğu ve bunun ilmî anlamda bir gerilemeye sebep olduğu şeklinde olumsuz bir kanaat de bulunmaktadır. Söz konusu döneme ait en önemli eserlerden biri Teftâzânî'nin (ö. 792/1390) Şerḥu'l-'Aḳā'id eseridir. Yüzyıllar boyunca Müslümanların yaşadığı neredeyse her coğrafyada zikri geçen eser üzerine şerh ve hâşiyeler yazılmış, nihayetinde geniş bir literatür meydana gelmiştir. Bu çalışma, Teftâzânî'nin Şerḥu'l-'Aḳā'id eseri üzerine gelişen literatürün tespiti ile söz konusu literatür içerisinde yer alan Kayyımzâde Abdullah el-Kângırî'nin (ö. 1239/1824) hâşiyesinde kulların fiilleri meselesinin işlenmesini konu edinmektedir. Çalışmanın birinci bölümünde şerh ve hâşiye geleneği kısaca tanıtılmakta, zikri geçen yazım geleneğinin kendi döneminde ne tür bir fonksiyon icrâ ettiğine temas edilmektedir. Yine birinci bölümde Nesefî Akāidi, Şerḥu'l-'Aḳā'id ve Hayâlî Hâşiyesi üzerine yazılmış bazıları matbu bazıları yazma halinde olan şerh ve hâşiyelerin tespiti yapılıp tanıtılmaktadır. Birinci bölümün sonunda Hayâlî Hâşiyesi üzerine yazılmış hâşiyeler içerisinde tespit edilebilen en hacimli hâşiye olan Kângırî Hâşiyesi yazarı Kayyımzâde Abdullah el-Kângırî ile birlikte tanıtılmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde kelâm ilminin ihtilaflı konularından biri olan kulların fiilleri konusu Kângırî Hâşiyesi merkeze alınarak işlenmektedir. Kângırî Hâşiyesi; Nesefî Akāidi, Şerḥu'l-'Aḳā'id ve Hayâlî Hâşiyesi gibi çok katmanlı bir yapı üzerinde yer almaktadır. Çalışmada kulların fiilleri konusunun bu yapı içerisinde nasıl bir diyalektik ile işlendiği ortaya konmaya çalışılmıştır. Kângırî'nin kendileriyle tartışmaya girdiği Kestelî (ö. 901/1496), Molla Selâhaddîn (ö. 860/1456'dan sonra), İsâmuddîn el-İsferâyînî (ö. 945/1538), Kul Ahmed (ö. 950/1543), Siyâlkûtî (ö. 1067/1657) ve Gelenbevî (ö. 1205/1791) gibi muhaşşilerin görüşlerine temas edilmiş, böylelikle Kângırî'nin konuya bakışı netleştirilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte bazı Mâtürîdîlerin kulların fiilleri konusunda İsferâyînî (ö. 418/1027), Bâkıllânî (ö. 403/1013) ve Sadruşşerîa'nın (ö. 747/1346) görüşlerini Mâtürîdî görüşün tahkîki olarak savunmaları hususuna değinilmiş, Kângırî'nin bu tartışmadaki konumu tespit edilmiştir.

Özet (Çeviri)

The muteahhirīn period of İslamic theology (kalām) after Fakhr al-Dīn Rāzi (d. 606/1210) is called the period of collectivisation and analysis (jam' and tahqîq) with a positive view. However, after the 7th century AH (14th century AD) there is also a negative opinion that the writing of new works decreased and the style of writing commentaries (sharh) and glosses (hāshiyah) dominated the Islamic world and that this led to an intellectual regression. One of the most important works from this period is al-Taftāzānī's (d. 792/1390) Sharḥ al-'Aḳā'id. For centuries, commentaries and glosses were written on the aforementioned work in almost every geography where Muslims lived, resulting in a vast literature. This study focuses on the identification of the literature on al-Taftāzānī's Sharḥ al-'Aḳā'id and the discuss of the issue of the human' actions in the commentary of al-Qayyımzāda 'Abdullah al-Kāngırī (d. 1239/1824). The first part of our study briefly introduces the tradition of commentary and gloss, and addresses the responses to the negative opinions about this tradition. In addition, without attributing a positive or negative value, the function of the aforementioned writing tradition in its own period is also touched upon. The first chapter also identifies and introduces the commentaries and glosses on this work, some printed and some in manuscript form. While discussing the literature on Sharḥ al-'Aḳā'id, the literature on al-Nasafī 'Aqā'id and Hayālī Hāshiya is also included under separate headings. At the end of the first chapter, the most voluminous hāshiya among the hāshiyas on Hayālī Hāshiya, the Kāngırī Hāshiya, is introduced together with its author, Qayyımzāde 'Abdullah al-Kāngırī. In the second part of the study, the subject of the human actions, which is one of the controversial topics of theology, is discussed by focusing on the Kāngırī Hāshiya. The Kāngırī Hāshiya is located on a multi-layered structure such as the Nasafī Aqā'id, Sharḥ al-'Aḳā'id, and the Hayālī Hāshiya. This study attempts to reveal how the issue of the human actions is discussed with a dialectic within this structure. The views of the muḥāshishees with whom al-Kāngirī engaged in debate, such as Siyālkūṭī, Isāmuddīn al-Isferāyīnī, Kul Aḥmad, Mullā Salāhaddīn, Kestalī, and Gelenbewī, are touched upon in order to clarify al-Kāngirī's view on the subject. In addition, the fact that some Māturīdīs defend the views of Isfarāyīnī, al-Bāqillānī, and Sadrushsharīa on the human actions as an authentication of the Māturīdī view is mentioned, and Kāngırī's position in this debate is determined.

Benzer Tezler

  1. Mehmed Emin Üsküdârî'nin 'Şerhu Mebhasi'l-İlm min Şerhi'l-Akâid' isimli risalesinin tahkik, tercüme ve tahlili

    The critical edition, translation and analysis of Sharḥ Mabhath al-ʿIlm min Sharḥ al-ʿAqāʾid by Mehmed Emīn al-Uskudārī

    MEHMET ZAHİT SEZER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    DinMarmara Üniversitesi

    Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. HİKMET YAMAN

  2. En-Nibrâs Şerhu Şerhi'l-Akâid adlı eseri bağlamında Abdülaziz el-Ferhârî'de bilgi teorisi

    Knowledge theory of Abdülaziz el-Ferhari in the context of his work named en-Nibras Şerhu Şerhi'l-Akaid

    MUHAMMED ALİ ERDEM

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    DinRecep Tayyip Erdoğan Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. SALİH SABRİ YAVUZ

  3. Halîl Sıdkî'nin Mir'âtü's-Sâlikîn'i (İnceleme-metin-sadeleştirme)

    Halîl Sıdkî's Mir'âtu's-Sâlikîn (Analysis-text-simplifying)

    ÜMMÜHAN KEVSER KIPRAMAZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ ESRA EGÜZ

  4. Ebü'l-Müeyyed en-Nesefî'nin er-Râ'iyye adlı akâid manzûmesinin şerhi: Tahkik ve değerlendirme

    The commentary on Abū'l-Mu'ayyad al-Nasafi's Manzūmah fi al-'Aqā'id known as al-Ra'iyyah: Critical edition and analysis

    DAMRA AKDENİZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Dinİbn Haldun Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ AHMET SÜRURİ

  5. Leâlî Ahmed'in Şerhu Kasîdeti'n-Nûniyye bağlamında kelamcılığı

    Theology of Leâlî Ahmed Çelebi in the context of Sharh al-Qasida al-Nūniyya

    MURAT KAAN KIVILCIM

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    DinKarabük Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA YILDIZ