Elektronik kaynakların lisanslamasında rehber ulusal ilkelerin geliştirilmesi
Developing guideline national principles for the licensing of electronic resources
- Tez No: 894786
- Danışmanlar: PROF. DR. SACİT ARSLANTEKİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Bilgi ve Belge Yönetimi, Information and Records Management
- Anahtar Kelimeler: E-kaynaklar, Lisans anlaşmaları, Model lisanslar, ANKOS TRNLS İlkeleri, E-resources, License agreements, Model licenses, ANKOS TRNLS Principles
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Bilgi ve Belge Yönetimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 202
Özet
ÖZET Bilimsel yayıncılığın elektronik ortama geçmesi kütüphane hizmetleri ve kütüphaneci görev tanımlarındaki değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Kütüphane koleksiyonlarında yer edinen ve yaygın kullanılan e-kaynaklar seçim, sağlama, değerlendirme vb. süreçlerde kurumlara yeni ve zorlu işlevler yüklemiştir. Bu zorlu görevlerden birini e-kaynakların lisanslanması olarak tanımlamamız mümkündür. Elektronik ortamdaki bilginin kontrollü dağıtılamamasına bir çözüm olarak gösterilen lisans anlaşmaları, e-kaynakların belirli bir süre boyunca ve nasıl kullanılması gerektiği konusunda bilgi veren bağlayıcı yasal belgelerdir. Lisans anlaşmalarının hukuki bir temele dayandırılması, daha çok lisans vereni koruyan maddelere yer verilmesi, yasaların stratejik olarak kullanılması, bu konuda tecrübeli personel sayısının az olması kütüphanelerin zorluklarla karşılaşmasına neden olmaktadır. Bu kapsamda lisans anlaşmaları için yapılacak çalışmaların önemli olduğu ve sorunların çözümünde büyük bir rol oynayacağı düşünülmektedir. Bu çalışma ile Türkiye'deki akademik kütüphanelerin yalnızca dergi türünde erişim sağladıkları e-kaynakların nihai lisans anlaşmaları incelenmiştir. ANKOS Konsorsiyumunda bulunan ve en fazla üyeye sahip olan dernek, üniversite ve ticari yayıncı lisanslarının LIBLICENSE Model Lisansı önerilerine ve ANKOS tarafından geliştirilen Ulusal Site Lisansı İlkelerine (TRNLS) uygunluğu araştırılmıştır. İncelenen lisans anlaşmalarındaki maddeler dünyada kabul edilen ve örnek gösterilen model lisansları ya da Türkiye'de geliştirilen ilkeleri tümüyle kapsamamaktadır. Nihai lisans anlaşmalarının her iki değerlendirmede de önerilerin ve ilkelerin yarısından azına (model lisans için %48, ilkeler için %46) uygunluk gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. LIBLICENSE Model Lisansı karşılaştırmasında nihai lisanslarda; veri paylaşılmaması, yetkisiz kullanımların izlenmemesi, keşif hizmeti için veri sağlanması, geçerli yasa ve yargı yerinin belirtilmesi, dezavantajlı grupların erişiminin desteklenmesi, yedek kopya için dijital kopyanın oluşturulması, arşivleme hizmetleri için alternatif düzenlemelerin geliştirilmesi konularında ya bir bilgiye ulaşılamamış ya da model lisanslara uygunluk görülmemiştir. Ayrıca bilimsel paylaşım, metin ve veri madenciliği, yazar hakları, açık erişim gibi maddelerin yerine daha temel nitelikteki anlaşma maddelerinin kurumsallaştığı ve nihai lisanslara yansıtıldığı görülmüştür. ANKOS TRNLS ilkelerinin karşılaştırılmasında da benzer sonuçlara ulaşılmış yetkili kullanıcı tanımı, yetkili kullanıcı erişimi, erişim ve kimlik doğrulama yöntemleri gibi“yetkili kullanım”alanları %85 oranında nihai lisanslarda yer almıştır. ANKOS TRNLS ilkeleri arasında yer alan lisans yükümlülüğüne ise lisans anlaşmaları %0 oranında uygunluk göstermiştir. Buna göre anlaşmazlık durumlarında Türk Hukukunun uygulanması ve Ankara Mahkemelerinin geçerli olması hiçbir yayıncı lisansında yer almamıştır. Ayrıca değerlendirmede dikkate alınan ilkelerin çoğunluğunun model lisans önerilerinden yararlanılarak oluşturulmasına rağmen yeterince kapsayıcı olmadığı ve günümüz koşullarını yansıtmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Dernek, üniversite ve ticari yayıncı lisansları arasında önemli bir fark olmamasına rağmen model lisans önerilerine en fazla uygunluk gösteren lisanslar ticari yayıncı lisansları (%49,5) olmuştur. Buna göre ticari yayıncıların kâr amaçları ve maddi kaygıları nedeniyle lisans anlaşmalarında değişiklik yapmaya yatkın oldukları düşünülmüştür. ANKOS TRNLS ilkelerine en fazla uygunluk gösteren yayıncı lisansı ise üniversite yayıncıları (%53) olmuştur. Model lisans önerilerinin daha genel, TRNLS ilkelerinde ise konsorsiyuma özel maddelerin yer alması yayıncı türündeki bu farklılığı açıklayabileceği ifade edilmiştir. Ancak her iki değerlendirmede de dernek yayıncılarının diğer yayıncı türlerine göre biraz daha katı bir tutum sergiledikleri sonucuna ulaşılmıştır. E-kaynak erişimini teşvik edecek ve lisans alanı koruyacak maddelerin daha az kurumsallaşma göstermesinde müzakere süreçlerine yaklaşımların, yayıncıların izlediği politikaların ve hukuki prosedürlerdeki zorlukların etkili olduğu belirtilmiştir. Müzakere süreçlerinin iyileştirilebilmesi için mevcut lisans ilkelerinin geliştirilmesi, konsorsiyumun pazarlıklarda daha sıkı politikalar izlemesi ve lisans maddeleri üzerinde önemle durması gerekmektedir. Yasal tavsiye niteliğinde olmadan bu çalışma kapsamında oluşturulan rehber ulusal ilkelerle anlaşmalarda daha iyi müzakere şartlarının oluşması amaçlanmıştır. Lisans anlaşmalarında geçen her bir konu alanı için yapılan açıklamaları ifade eden bu ilkelerle farkındalık oluşturularak kütüphanecilerin kolaylıkla süreçleri yönetebileceği düşünülmektedir. Konsorsiyumun gücüyle lisans anlaşmalarında kurumsallaşması beklenen bu ilkelerin hukuki bir yapıya dayandırılması ve yasalarla desteklenmesi gerektiği önerilmektedir.
Özet (Çeviri)
ABSTRACT The transition of scientific publishing to the electronic has brought about changes in library services and librarian job descriptions. E-resources that have a place in library collections and are widely used have imposed new and challenging functions on institutions'selection, provision, evaluation, etc. processes. We can define one of these challenges as licensing of e-resources. License agreements, which are shown as a solution to the uncontrolled distribution of information in electronic media, are binding legal documents that provide information about how e-resources should be used for a certain period of time. Basing license agreements on a legal basis, rather inclusion of clauses that protect the licensor, using laws strategically, and having low numbers of experienced staffs cause libraries to experience difficulties. In this context, it is thought that the studies to be carried out for license agreements are important and will play a major role in solving the problems. In this study, the final license agreements of e-resources that academic libraries in Turkey provide access to only in the form of journals has been examined. Association, university and commercial publisher licenses in the ANKOS Consortium with the most members have been selected. It has been investigated whether the license agreements comply with the LIBLICENSE Model License recommendations and the National Site License Principles (TRNLS) developed by ANKOS. It was concluded that the final license agreements complied with less than half of the recommendations and principles in both evaluations (48% for the model license, 46% for the principles). For the LIBLICENSE Model License comparison, either no information could be found or compliance with the model licenses has not been observed on the following issues in the final licenses: For example, not sharing data, not monitoring unauthorized uses, providing data for discovery service, specifying the applicable law and jurisdiction, supporting access for disadvantaged groups, creating a digital copy for backup copy, developmenting of alternative archiving services. In addition, it has been observed that instead of clauses such as scientific sharing, text and data mining, author rights, open access, more basic agreement clauses have been institutionalized and reflected in the final licenses. Similar results have been obtained in the comparison of ANKOS TRNLS principles.“Authorized use”areas such as authorized user definition, authorized user access, access and authentication methods have been included in the final licenses at a rate of 85%. The license agreements have showed 0% compliance with the license obligation, which is among the ANKOS TRNLS principles. Accordingly, the application of Turkish Law and the validity of Ankara Courts are not included in any publisher's license. In addition, despite the most of the principles taken into account in the evaluation were created using model license recommendations, it has been concluded that they were not comprehensive and enough and did not reflect today's conditions. Although there is no important difference between association, university and commercial publisher licenses, the licenses that are most in line with the model license recommendations are commercial publisher licenses (49.5%). Accordingly, it is thought that commercial publishers are prone to make changes in licensing agreements due to profit motives and financial concerns. The publisher licenses that most comply with ANKOS TRNLS principles are university publishers (53%). It has been stated that the fact that the model license recommendations are more general, while the TRNLS principles include consortium-specific clauses, may explain this difference in the type of publisher. However, in both evaluations, it has been concluded that association publishers showed a strict attitude compared to other types of publishers. It has been stated that the approach to negotiation processes, the policies followed by publishers and the difficulties in legal procedures are effective in the less institutionalization of clauses that will encourage e-resource access and protect the licensee. In order to improve the negotiation processes, the existing licensing principles must be improved, the consortium must follow stricter policies in negotiations and emphasize the license clauses. It is aimed to create better negotiation conditions in agreements with the national guiding principles created within the scope of this study, without being legal advice. It is thought that librarians will be able to manage the processes easily by raising awareness with these principles, which express the explanations for each subject area in the license agreements. It is suggested that these principles, which are expected to be institutionalized in licensing agreements with the power of the consortium, should be based on a legal structure and supported by laws.
Benzer Tezler
- Nükleer santrallerin saha etütleri aşamasında insan kaynaklı dış olayların incelenmesi
Analysis of external human induced events during the site evaluation stage of nuclear power plants
KÜBRA AYDIN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Nükleer Mühendislikİstanbul Teknik ÜniversitesiEnerji Bilim ve Teknoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÜNER ÇOLAK
- Elektronik veritabanlarının veri madenciliği yöntemi ile analize edilmesi
Analysis of electronic databases with data mining method
ERDEM KARAASLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Bilgi ve Belge YönetimiBahçeşehir ÜniversitesiBilgi Teknolojileri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TUFAN ADIGÜZEL
- Üniversite kütüphanelerinde elektronik kaynakların seçim ve değerlendirilmesinde stratejik önceliklerin etki analizi
Analysis of the effect of strategic priorities on the selection and evaluation of electronic resources in university libraries
ZEYNEP KALEMCİ
Doktora
Türkçe
2024
Bilgi ve Belge YönetimiAnkara ÜniversitesiBilgi ve Belge Yönetimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SAİME ÖZLEM GÖKKURT DEMİRTEL
- Türkiye'de akademik tıp kütüphanelerinde kullanılan elektronik kaynakların analizi
Analysis of electronic resources that used in academic medical libraries in Turkey
MİNE TARLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
Bilgi ve Belge Yönetimiİstanbul ÜniversitesiBilgi ve Belge Yönetimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MESUT YALVAÇ
- Üniversite kütüphanelerinde elektronik bilgi kaynaklarına dayalı yararlandırma hizmeti: İstanbul Bilgi Üniversitesi Kütüphanesi uygulama örneği
Reference services based on electronic resources in university libraries: Case application in İstanbul Bilgi University Library
HATİCE YENİKURTULUŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Bilgi ve Belge Yönetimiİstanbul ÜniversitesiBilgi ve Belge Yönetimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ÜMİT KONYA