Türkiye Türkçesinde izin ve rica kipliği
Permission and request modality in Turkish
- Tez No: 897336
- Danışmanlar: PROF. DR. HABİBE YAZICI ERSOY
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 342
Özet
Çalışmada, Türkiye Türkçesinde izin ve rica kategorisi anlamsal bir birim olarak kurgulanmış, yükümlülük ekseninde yer alan izin ile isteme ekseninde yer alan rica alt anlam alanları, önermede yer alan işaretleyicilerin bağlamla ilişkisi ve ifadeyi üreten konuşurun önermeyi anlayıp yorumlaması toplumsal ve durumsal değişkenler de içine katılarak incelenmiştir. Semantik bir alan olması, dil içi ve dil dışı pek çok işaretleyicisinin bulunması sebebiyle kiplik kategorisi literatürde farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. Çalışmada terminolojik olarak farklı sınıflandırmalar altında ele alınan ve kesin bir sınıflandırması bulunmayan izin ve rica kiplik ulamlarının dilin konuşurları tarafından konumlandırılması bağlam, işlev, çok anlamlılık vb. noktalarla ele alınarak incelenmesi konu edilmiştir. İzin çalışmada, bir eylemin gerçekleştirilmesi konusunda genellikle eylemin gerçekleştirilmesi maksadıyla konuşurun kılıcıya verdiği veya kılıcının konuşurdan istediği izin ifadelerinden oluştuğu için iznin kaynağı, yönü ve otoritenin yaptırım gücü dikkate alınarak izin verme ve izin isteme şeklinde iki alt anlam alanına ayrılmıştır. İstemenin nazik bir tutumla gerçekleştiği ricalar ise, dil incelemelerinde genellikle sözeylem bazen de kiplik çeşidi olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmada ricanın, bir kiplik alanı olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Gerek otoritenin izin isteğine yönelik verilen izinleri veya kılıcının konuşurdan istediği izinleri iletmede gerekse konuşurun nazik bir tutum sergileyerek istemeyi gerçekleştirdiği ricalarda anlamın iletilmesi sırasında pek çok dilsel işaretleyiciye başvurulabilmektedir. Bu işaretleyiciler biçimbirimsel, sözlüksel, söz dizimsel ya da söyleme dayalı olabilir. Bu işaretleyicilerin bağlam içinde sahip olduğu hem biçimsel hem de işlevsel değerleri vardır. Çalışmada biçimbirimsel, sözlüksel, söz dizimsel ya da söyleme dayalı işaretleyicilerin çok anlamlılık sergilemesi nedeniyle hangi şartlar altında ne tür semantik bağıntılarla izin ve rica anlam alanlarını karşıladığı konusunda pragmatik bir yaklaşım benimsenmiş ve işlevleri bağlam içinde değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra bağlamı ve pragmatiği merkeze koyarak salt biçimsel bir çalışma olmasının ötesinde konuşur ve kılıcının anlamlandırma sürecinde toplumsal ve durumsal faktörlerden kopuk olmayan bütüncül bir çalışmada izin ve rica anlam alanlarının aktarımındaki çeşitliliği göstermek hedeflenmiştir.
Özet (Çeviri)
This study, the categories of permission and request in Turkish are constructed as a semantic unit, the sub-semantic areas of permission in the obligation axis and request in the request axis are examined by including the relationship of the markers in the proposition with the context and the social and situational variables in the speaker's understanding and interpretation of the proposition. Since it is a semantic area and has many intra-linguistic and extra-linguistic markers, the modality category is classified in different ways in the literature. In the study, the modal categories of permission and request, which are discussed under different terminological classifications and do not have a definitive classification, were examined by considering the context, function, polysemy, etc. in the positioning of the modal categories by the speakers of the language. Since permission in the study consists of expressions of permission given by the speaker to the speaker to perform an action or requested by the speaker to perform the action, it is divided into two sub-meaning areas: giving permission and asking for permission, taking into account the source of the permission, its direction and the sanctioning power of the authority. Requests, in which the request is made with a polite attitude, have been evaluated as a type of speech act or modality in language studies. In this study, it is aimed to examine the request as a modality field. Many linguistic markers can be used to convey the meaning, both in conveying the authority's request for permission or permissions that the speaker requests from the speaker, and in requests in which the speaker displays a polite attitude and carries out the request. These markers can be morphological, lexical, syntactic or discourse-based. These markers have both formal and functional values in context. In the study, a pragmatic approach was adopted to determine under what conditions and with what kind of semantic relations morphological, lexical, syntactic or discourse-based markers meet the permission and request semantic fields due to their polysemy, and their functions were evaluated in context. In addition, apart from being a purely formal study by putting context and pragmatics at the center, It is aimed to show the diversity in the transfer of the meaning of permission and request in a holistic study that is not disconnected from social and situational factors in the meaning process of the speaker and the sword.
Benzer Tezler
- Türkiye Türkçesinde isteme anlam birimi: Dilbilgisel ve toplum dilbilimsel bir inceleme
Requestive modality in Turkish: A linguistic and sociolinguistic investigation
SEMA ASLAN DEMİR
Doktora
Türkçe
2007
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMİNE YILMAZ
- Tarihî Türkiye Türkçesinde perifrastik fiil yapıları (olmak yardımcı fiiliyle kurulan birleşik çekim yapıları)
Compound inflection structures established by auxiliary verb 'olmak'
GÜLŞAH BULUT
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. PAŞA YAVUZARSLAN
- Merkezi Türk dillerinde geçişsiz fiillerin edilgen yapılması
Passivization of intransitive verbs in central Turkic languages
SERAP PILGIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DilbilimHacettepe ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEVLÜT ERDEM
- Harezm Türkçesinde eylem kipliği
Event modality in Khwarezm Turkish
MUHAMMET YASİN ÇAKIR
Doktora
Türkçe
2024
DilbilimKaradeniz Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÇİĞDEM USTA
- Figanî Divanı gramatikal indeksi
Gramatical index of Figani Dewan
GÜLŞEN ÇAYLI CANKURT
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DilbilimAdnan Menderes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ALİ İHSAN YAPICI