Toplumsal hafıza çerçevesinde mekânsal yıkım, yerellik ve mimarlık; Denizli örneği

Spatial destruction, locality and architecture in the framework of social memory; the case of Denizli

PDF İndir

Tez No: 897379
Yazar: DİLEK AVSAN KARAMAN
Danışmanlar: PROF. DR. GÜLÇİN PULAT GÖKMEN, DOÇ. DR. IŞIL UÇMAN
Tez Türü: Doktora
Konular: Mimarlık, Architecture
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2024
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 251

Özet

Toplumsal hafıza, kentsel alanın anlamlandırılmasında geçmiş, şimdi ve gelecek arasında mekânsal bağlar kurmayı sağlayan iletişimsel bir bağlamdır. Bir toplumun bağlı olduğu sosyal çevrenin dil, anlam, fikir, kavram ve değerlerden oluşan düzeni çerçevesinde, hatırlamayla olduğu kadar unutma pratiğiyle de yeniden inşa edilir. Kentsel alanlarda toplumun geçmişinden gelen ve kalıcı tanıklığı ile hatırlamanın önemli unsurlarından biri olan mekânların zaman içinde yıkılarak yitirilmesi toplumsal hafızanın sürekliliğinde kesintilere ve amnezik durumlara neden olmaktadır. Kentlerin toplumsal hafızasında kullanım ve iletişim değeriyle birer kentsel göstergeye dönüşerek kente kimlik kazandıran tarihi yapıların, zaman içinde çeşitli nedenlerle yıkılması, akademik dünyada ve medyada farklı aktörler tarafından çeşitli şekillerde gündeme getirilmekte ve tartışılmaktadır. Zaman içinde olağan olarak oluşabilecek değişim ve dönüşümler yerine, söz konusu olan bu mekân yitimleri, kentlerin kimliklerini zedelemekte ve bazen travmalara neden olmakta, kentlerin toplumsal hafızasındaki deneyim şifrelerinin gelecek kuşaklara aktarılacak bilgi, birikim ve nitelikten yoksun hale gelmelerine yol açmaktadır. Buradan hareketle tez, toplumsal hafıza konusunu mekânsal yıkım olgusu üzerinden irdelemektedir. Tezin amacı ise kentsel alanların yeniden inşasında araçsallaşan toplumsal hafıza dinamiklerini yerel bir ölçekte görüntülemek ve ulusal/evrensel bağlamlarla ilişkili olarak tartışmaya açmaktır. Bu hedefle tez, toplumsal hafızayı kent kimliğinde öne çıkan ancak süreç içinde yıkıma maruz kalan mekânlar özelinde incelemektedir. Bu nedenle yeniden inşa etmenin yollarından biri olan yıkım kavramı, toplumsal hafızadaki yoğunlaşma, kırılganlık, kriz, travma ya da kayıp durumlarına yol açan halleriyle çalışmada odak nokta olarak yer almaktadır. Toplumsal hafızanın yeniden inşası, seçici bir hatırlama ve unutma döngüsü üzerine kurulu, geçmiş ile şimdi arasında çeşitli hatırlatıcı unsurlar aracılığıyla bir yeniden üretimi gerçekleştirerek yıkılan yapılar hakkında bir değerlendirme yapmayı sağlamaktadır. Bu kapsamda, toplumsal hafızanın çözümlenmesine odaklanan tezde neyin hatırlanıp neyin unutulduğu kadar nasıl hatırlandığı konusu hakkında bir değerlendirme yapılmakta ve toplumsal hafıza ile yıkıma dair kentte oluşan farklı durumlar, ilgili aktörlerin süreçte gelişen ilişkiler ağı ile ortaya konmaktadır. Tezde örneklem alanı olarak Denizli kenti ele alınmakta, kentte zaman içinde gerçekleştirilen yıkımlar üzerinden bir değerlendirme yapılmaktadır. Denizli, kent kimliğini belirleyen yapılaşma düzenini 1950'li yıllara kadar getirmiş, bu tarihten sonra kentte başlayan yıkım süreci toplumsal hafıza bağlamında öne çıkan yapılar ile birlikte geleneksel tarihi dokunun ve kimliğin yitirilmesine neden olmuştur. Kentte 2000'li yıllara kadar yıkımı gerçekleşen yapılar bugün toplumsal hafızada birer nostalji öğesi olarak yer alırken, 2000'li yıllardan itibaren toplumsal bir farkındalık bilinci gelişmeye başladığı ve bu tarihten sonra gerçekleşen yıkımlar hakkında meslek odaları ve medya aracılığıyla kentte bir tartışma gündemi oluşturulduğu görülmektedir. Bu doğrultuda tez kapsamında Denizli'de, 2000'li yıllardan sonra gerçekleşen ve toplumsal hafıza bağlamında yıkımı ile kent gündeminde yer alan ve sahip olduğu değerler ile birer kentsel gösterge niteliği taşıyan yapı ya da yapı grupları ele alınmaktadır. Tezde toplumsal hafıza kavramı kuramsal çerçevenin belirlenmesi ve alt kavramları ile yapılara dair bir değerlendirme yönteminin geliştirilmesinde araç olarak kullanılmaktadır. Toplumsal hafızanın yeniden inşa edilmesi yaklaşımı doğrultusunda geliştirilen bu yöntem, hafızanın dinamik ve değişken nitelikleri doğrultusunda, unutma ve hatırlama süreci ile birlikte yapılara dair özgün bir toplumsal hafızanın inşa edildiği fikri üzerinde temellenmektedir. Tezde niteliksel araştırma yöntemlerinden biri olan döküman analizi yöntemi kullanılmaktadır. Hatırlama ve unutmanın toplumsal çerçevelerinin temel bileşenlerinden olan, zaman ve mekân bağlamında toplumsal hafıza ile bağlantılı olan kimlik, tarih, arşiv-kanon, söylem ve zaman (süre) kavramları tez kapsamında ele alınmaktadır. Bu kavramlar ile toplumsal hafıza kesişiminde ortaya çıkan kuramsal araçlar ise incelenen her yapının kendi toplumsal hafıza süreçlerini anlamlandıran hafızanın özel durumlarının okunmasını mümkün kılmaktadır. Bu bağlamda; i) Ulu Cami hafıza ve kimlik kırılganlığını sorunsallaştıran araçlaştırılan hafıza, ii) Bayramyeri Meydanı hafıza ve tarih tartışmaları ile ilişkilenen aşırı ve yetersiz hafıza, iii) Sümerbank Denizli İplik Fabrikası hafıza ve arşiv-kanon ilişkisi görünür kılan keskinleşen hafıza, iv) Üçgen Çarşısı hafıza ve söylem tartışmalarında yer alan seçici-dışlayıcı hafıza, v) Kız Meslek Lisesi, Taş Atölyeler ve (eski) Hükümet Konağı bölgesi hafıza ve zaman (süre) ilişkisini gösteren katmanlaşan hafıza yaklaşımları ile değerlendirilmektedir. Kentteki yapılara ilişkin yıkım kararlarının sadece ekonomik ve kültürel anlamdaki yapısal geçerlilik ve gereklilikler açısından değil, aynı zamanda toplumsal hafızadaki yer ve değerleri açısından irdelenmesi, toplumsal uzlaşma ile kent bilinci ile ele alınması ve belli bir koruma yaklaşımıyla değerlendirilmesi gerekir. Konunun kentsel alanın tüm mekanizma, kurum ve aktörlerinin temsilcileri ile birlikte ele alınması, tartışılması, alınacak kararlara halkın katılımının da sağlanacağı süreç tasarımları ve kentsel hafızayı arşivleme çalışmalarının yapılması önemli görülmektedir.

Özet (Çeviri)

Social memory is a communicative context that allows for the establishment of spatial connections between the past, present, and future in the interpretation of urban space. The order of a society's social environment composed of language, meanings, ideas, concepts, and values is reconstructed not only through remembering but also through the practice of forgetting. The loss of spaces in urban areas, which are important elements of remembering due to their enduring testimony of the past, leads to interruptions and amnesic states in the continuity of social memory. The destruction of historical structures that give identity to a city by turning into urban signs with usage and communication value in the social memory of cities is brought up and discussed by various actors in academia and the media for various reasons over time. Instead of changes and transformations that can naturally occur over time, such spatial losses damage the identities of cities, sometimes causing trauma, and lead to the transmission of experience codes in the social memory of cities becoming devoid of information, knowledge, and quality for future generations. The thesis examines the topic of social memory through the phenomenon of spatial destruction. Its aim is to visualize the instrumental dynamics of social memory in the reconstruction of urban spaces at a local scale and to open up discussions related to national/universal contexts. With this goal in mind, the thesis focuses on spaces that stand out with symbolic meaning values in urban identity but are exposed to destruction over time. Therefore, the concept of destruction, as one of the ways of reconstruction, takes center stage in the study, leading to intense, fragile, crisis, trauma, or loss situations in social memory. The reconstruction of social memory is based on a selective cycle of remembering and forgetting, enabling an evaluation of the demolished structures through various mnemonic elements between past and present. The thesis analyzes what is remembered and what is forgotten, as well as how it is remembered in relation to social memory and the different situations arising from destruction in the city are highlighted through the evolving relationships of relevant actors in the process. The city of Denizli is taken as a sample area in this thesis, and an evaluation is made based on the demolitions carried out over time in the city. Denizli had established its urban identity and development pattern by the 1950s, but the demolition process that started in the city after this date led to the loss of traditional historical texture and identity, as well as prominent structures in the social memory. These demolished structures until the 2000s now exist as nostalgic elements in the social memory, while since the 2000s, there has been an increasing awareness and discussion about the demolitions through professional organizations, universities, and the media. In this context, this thesis focuses on the structures or groups of structures in Denizli that have been demolished after the 2000s and have become part of the urban agenda due to their cultural and historical values. The concept of social memory is used as a tool in setting the theoretical framework and developing an evaluation method to assess the structures. This method, developed in line with the approach of reconstructing social memory, is based on the idea of constructing an original social memory of the structures in line with the dynamic and variable nature of memory, in conjunction with the processes of forgetting and remembering. Document analysis, which is one of the qualitative research methods, is used in this study. The concepts of identity, history, archive-canon, discourse, and time (duration) that are related to social memory in terms of time and space, which are the fundamental components of remembering and forgetting within social frameworks, are examined within the scope of the thesis. The theoretical tools that emerge at the intersection of these concepts and social memory enable the interpretation of the special cases of memory that make it possible to understand the social memory processes of each structure being analyzed. In this context: I) Ulu Mosque represents instrumentalized memory that problematizes memory and identity fragility, II) Bayramyeri Square represents excessive and inadequate memory related to memory and historical debates, III) Sümerbank Denizli Factory represents sharpened memory that makes the relationship between memory and archive-canon visible, IV) Üçgen Office Building represents selective-exclusionary memory that is involved in memory and discourse discussions, V) Vali Vefki Ertür High School, Taş Atölyeler and (former) Government Building area are evaluated with layered memory approaches that demonstrate the relationship between memory and time (duration). The first chapter of the thesis explains the subject, aim, scope, and method of the study. The second chapter discusses the debates on collective memory and destruction that form the conceptual background of the study. This section includes the reconstruction approach based on forgetting and remembering practices of collective memory after evaluating the development process of the concept and views of memory. Towards the end of the chapter, the focus is on the relationship between collective memory and space, and the relationship between destruction and collective memory is discussed. In the third chapter of the thesis, the events highlighted for the construction and continuity of collective memory in Denizli are evaluated in terms of time and space. This chapter, which allows for a general assessment of Denizli, aims to analyze the local dynamics in the reconstruction process of collective memory and to reveal the relationship between collective memory and destruction. The fourth chapter of the thesis discusses the relationship between spatial destruction and collective memory using the example of Denizli. Despite its historical and symbolic significance in the city, the demolition of buildings and the reconstruction of collective memory through practices of forgetting and remembering are being evaluated. The Ulu Mosque, which was expected to be a reference point and a material cultural value for the maintenance of historical and social memory due to its historical, religious, and symbolic value, became the first structure to be assessed in the thesis as it was suddenly demolished. The demolition of the mosque brings about vulnerabilities in the continuity of collective memory and identity, while the efforts of the city dwellers to keep the structure on the agenda demonstrate the ongoing process of remembering. Bayramyeri Square is included in the thesis due to its rich layers of historical context as a public space and the debates of manipulation of destruction and construction processes in collective memory. While the demolitions in the square create inadequate conditions for remembering due to forgetfulness in collective memory, each intervention on the other hand accumulates in memory and leads to an exaggeration based on the selective nature of memory in the square. Sümerbank Denizli Factory is recognized as one of the structures that have contributed to the industrialization and spatial development process of the city and have a place in the collective memory of the society. Although it was remembered as an investment demanded by the citizens during its construction phase, its absence in the city agenda during its use and subsequent demolition process, and the lack of archival work for the factory, unlike other Sümerbank structures, are seen as traumatic for the collective memory. The study focuses on Üçgen Office Building as a structure that legitimizes the discourse of destruction during its demolition process. Despite its association with economic development, transportation, and cooperation in the city's construction process, it is noteworthy that it is sought to be forgotten through exclusionary narratives and attempts to erase its existence through the process of destruction. Vali Vefki Ertür High School, Taş Atölyeler, and (former) Government Building form the last group of structures considered in the thesis, as they facilitate the discussion of demolition, reconstruction, preservation, resistance against destruction, and revitalization in the context of social memory continuity in the region. The buildings in the area, which have also become the subject of a symposium and a national-scale competition project, bring awareness, conservation consciousness, and resistance against demolition into the city agenda, as well as the cycle of forgetting and remembering, and the resistance to forgetting. Decisions regarding the destruction of buildings in the city should be examined not only in terms of economic and cultural structural validity and necessity, but also in terms of their place and values in social memory. It is important to address these issues with social consensus, urban consciousness, and a certain preservation approach. It is seen as important to involve representatives of all mechanisms, institutions, and actors of the urban area in discussions, to ensure public participation in decision-making processes, and to conduct urban memory archiving studies.

Benzer Tezler

Tez No
870798
Toplumsal hafıza, mekân ve kadın emeği: Konya kadınlar pazarı örneği
Social memory, space and women's labor: The case of Konya women's bazaar
GÜLİSTAN ERSÖZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Sosyoloji Necmettin Erbakan Üniversitesi
Sosyoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. RUHİ CAN ALKIN
Tez No
508335
Toplumsal hafıza ve mekân: Bulgaristan göçmeni kadınların deneyimleri ve Bursa göç tarihi müzesi
Collective memory and space: experiences of women immigrants from Bulgaria and Bursa immigration history museum
SERCAN EKLEMEZLER
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Sosyoloji Anadolu Üniversitesi
Sosyoloji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FERYAL AYŞİN KOÇAK TURHANOĞLU
Tez No
661039
Nostalji ve otantisite bağlamında tarihi mekânların dönüşümü: Kayseri örneği
Transformation of historical spaces in the context of nostalgia and authenticity: Example of Kayseri
ABDURRAHMAN ÇAM
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Sosyoloji Erciyes Üniversitesi
Sosyoloji Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ OLTAN EVCİMEN
Tez No
850189
Toplumsal bellek çerçevesinde Bomonti Bira Fabrikası
Bomonti Brewery in the framework of social memory
EDA YİĞİT
Doktora
Türkçe
2024
Antropoloji Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
Sosyoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NİSBET GAMZE TOKSOY
Tez No
798770
Tarihi çevrelerin kentsel yenileme uygulamalarında mekân ve hafıza etkileşimi: Konya tarihi kent merkezi
Space and memory interaction in urban renovation applications of historical environments: The case of the historical city center of Konya
ENES KEÇECİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Şehircilik ve Bölge Planlama Necmettin Erbakan Üniversitesi
Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÇİĞDEM ÇİFTÇİ

Geri Dön