Geri Dön

Okul müdürü ve öğretmen etkileşiminin karşılıklı bağımlılık kuramı bağlamında incelenmesi

An examination of principal-teacher interaction in the context of interdependence theory

PDF İndir

  1. Tez No: 901143
  2. Yazar: GÜLBAHAR MELİK
  3. Danışmanlar: PROF. DR. FERUDUN SEZGİN
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Eğitim ve Öğretim, Psikoloji, Education and Training, Psychology
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Gazi Üniversitesi
  10. Enstitü: Eğitim Bilimleri Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Eğitim Yönetimi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 260

Özet

Bu araştırmanın amacı, ortaokullarda görev yapan okul müdürleri ve öğretmenler arasındaki etkileşim yapısını, öğretmen algıları doğrultusunda karşılıklı bağımlılık kuramı perspektifinden incelemektir. Araştırma, okul müdürü ve öğretmen arasındaki etkileşimi okul ekosistemindeki psikososyal dinamikler üzerinden anlamlandırmayı, ilişki yapısının formülasyonunu, alt boyutlarını nitel ve nicel verilerle derinlemesine analiz etmeyi hedeflemiştir. Keşfedici sıralı karma yöntem olarak tasarlanan bu araştırmanın nitel bölümünde fenomenoloji deseni metodolojik bir çerçeve olarak benimsenmiş ve öğretmen perspektifini kapsamlı bir şekilde anlamak amacıyla, maksimum çeşitlilik örnekleme tekniği uygulanmıştır. Bu kapsamda başlangıçta Ankara ilinde görev yapan 17 öğretmen ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilerek, okul müdürleri ile öğretmenler arasındaki ilişki dinamikleri derinlemesine incelenmiştir. Tümevarım ve tümdengelim tekniklerinin birlikte kullanıldığı, içerik analizinde okul müdürü ve öğretmen ilişki yapısının beş boyutlu bir model çerçevesinde kavramsallaştırıldığı görülmüştür. Buna göre etkileşim yapısı: Okul müdürü ve öğretmenler arasındaki yetki ve sorumlulukların eşitlikçi dağılımını ifade eden Güç Dengesi; okul müdürünün öğretmenlerin bireysel ve profesyonel özelliklerine yönelik farkındalığını kapsayan Bilgi Belirginliği; okul müdürü ve öğretmenler arasındaki karşılıklı güven, destek, geri bildirim ve takdir normlarını içeren Karşılıklılık; okul müdürünün öğretmenleri yönlendirme, motive etme ve etkileme amacıyla kullandığı stratejik yaklaşımları ve metotları temsil eden Etkileme Yöntemleri; okul müdürü ile öğretmenler arasındaki ilişkilerin kronolojik evrimini, bu süreçteki dinamik değişimleri, zamanla gelişen anlayış ve etkileşimleri ve gelecek projeksiyonlarının etkisini karakterize eden Zamansal Etki alt boyutlarından oluşmaktadır. Nitel aşamada öne çıkan bulgulara göre öğretmenler okul müdürü ile olan ilişkilerinin öğretmen psikolojisi, mesleki performans, öğrenci ilişkileri, meslektaş ilişkileri, velilerle ilişkiler ve genel okul iklimi gibi hayati öneme sahip alanlar üzerinde doğrudan ve belirgin bir etkiye sahip olduğunu düşünmektedirler. Ayrıca öğretmenler; okul müdürü ile ilişkilerinin okul ekosisteminde yer alan tüm psikososyal dinamiklerin merkezi bir unsuru olarak konumlandığı ve okulun geniş çerçevede bütünsel bağlamını kayda değer biçimde şekillendirdiğine inanmaktadırlar. Nitel bulgular ve ilgili literatür ışığında, araştırmanın nicel aşamasında kullanılmak üzere“Karşılıklı Bağımlılık İlişkisi Algı Ölçeği (KBİAÖ)”geliştirilmiş; ölçeğin psikometrik özelliklerini değerlendirmek amacıyla geçerlik ve güvenirlik analizleri gerçekleştirilmiştir. Açımlayıcı faktör analizi (AFA) sonuçlarına göre, ölçek 23 maddeden oluşmakta ve“Bilgi belirginliği”,“Etkileme yöntemleri”,“Karşılıklılık”ve“Güç dengesi”olarak dört faktörlü bir yapı sergilemektedir. Bu faktör yapısı, toplam varyansın %79.4'ünü açıklamaktadır. Bu bulgular, geliştirilen Karşılıklı Bağımlılık İlişkisi Algı Ölçeğinin eğitim yönetimi ve örgütsel davranış alanlarında, okul müdürü ve öğretmen ilişkilerini kapsamlı bir şekilde analiz etmek için geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu desteklemektedir. Okul müdürü ve öğretmenler arasındaki karşılıklı bağımlılık ilişkilerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilen araştırmanın nicel verileri Ankara ili merkez ilçelerinde bulunan resmi ortaokullarda görev yapan 600 öğretmenden (Kadın=%74; Erkek= %26) tabakalı örnekleme yöntemi kullanılarak toplanmıştır. Verilerin analizinde betimleyici istatistikler olarak t-testi ve Welch's ANOVA testi kullanılmış ve alt boyutlar arasındaki ilişkileri ortaya koymak amacıyla korelasyon analizi uygulanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenler, okul müdürlerinin öğretmenlerin epistemolojik ve ontolojik özelliklerini yeterince kavrayamadıklarını, yönetimde yoğun bir hiyerarşik yapılanma algısına neden olan bir güç dengesizliği yarattıklarını, okul müdürlerinin destek, paylaşım ve geri bildirim süreçlerini optimal ve tatmin edici bir düzeyde gerçekleştiremediklerini düşünmektedirler. Bulgular ayrıca okul müdürlerinin öğretmenleri etkilemek için kullandıkları stratejilerin öğretmenler tarafından orta düzeyde etkili algılandığını ortaya koymaktadır. Cinsiyet değişkenine göre yapılan t-testi analizinde, kadın öğretmenlerin ölçeğin tüm alt boyutlarında erkek öğretmenlere kıyasla anlamlı derecede daha yüksek puanlar aldığı tespit edilmiştir. Bu sonuçlar, cinsiyet değişkeninin okul müdürü ve öğretmen ilişkilerinde önemli bir değişken olduğunu ortaya koymaktadır. Öğretmenlerin okul müdürü ile çalışma süresi değişkenine göre karşılıklı bağımlılık algı düzeyleri incelendiğinde, çalışma süresinin artmasıyla birlikte tüm alt boyutlar ve genel karşılıklı bağımlılık algısı puanlarının anlamlı şekilde arttığı gözlemlenmiş; öğretmenlerin müdürleriyle çalışma süreleri arttığında karşılıklı bağımlılık algısının da yükseldiği görülmüştür. Kıdem değişkenine göre yapılan analizlerde, deneyimli öğretmenlerin (16-20 yıl kıdem) karşılıklı bağımlılık algılarında tüm alt boyutlarda anlamlı derecede yüksek puanlar aldığı belirlenmiştir. En düşük puanlar, 1-5 yıl kıdeme sahip öğretmenlerde görülmüş olup, bu durumun mesleki tecrübe eksikliği ve okul içi ilişki dinamiklerini anlamada yaşanan zorluklara işaret ettiği düşünülmüştür. Karşılıklı bağımlılık algısı alt boyutları arasındaki ilişkiler incelendiğinde, tüm alt boyutlar arasındaki ilişkilerin pozitif yönde ve istatistiksel olarak anlamlı olduğu gözlemlenmiştir. En güçlü ilişkinin etkileme yöntemleri ile karşılıklılık arasında olduğu, en düşük seviyedeki ilişkinin ise bilgi belirginliği ile güç dengesi arasında olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar, öğretmenlerin karşılıklı bağımlılık algıları arasında belirgin bir bağlantı olduğunu ve belirli boyutlardaki artışların diğer boyutları da olumlu yönde etkilediğini ortaya koymaktadır. Sonuç olarak bu araştırma, okul müdürü ve öğretmenler arasındaki ilişkinin yapısal özelliklerini, dinamiklerini ve etki alanlarını ortaya koyarak, söz konusu ilişkinin okul ekosistemindeki psikososyal değişkenler üzerindeki yaygın etkisini görgül olarak desteklemektedir. Çalışmanın bulguları, okul yönetimi uygulamalarında karşılıklı bağımlılık perspektifinin bütünleştirilmesinin önemini vurgulamaktadır. Bu bağlamda, karşılıklılık normlarının işlevsel, güç dinamiklerinin dengeli, bilgi belirginliğinin yüksek ve tüm aktörlerin birbirine bağlı olduğu; başarının yalnızca kolektif çabayla elde edilebileceğini vurgulayan bir yönetim paradigmasının benimsenmesi okul ekosisteminin karmaşık ve gevşek yapısına uygun bir yaklaşım olarak önerilmektedir. Bu araştırma, eğitim yönetimi alanında kuramsal çerçeve ve uygulamalara özgün katkılar sağlayarak, okul liderliği ve örgütsel davranış alanlarına yeni perspektifler sunabilir ve farklı araştırma rotaları çizerek okul liderliği paradigmalarına yeni bir bakış açısı kazandırabilir.

Özet (Çeviri)

The purpose of this research is to examine the interaction structure between school principals and teachers in middle schools from the perspective of interdependence theory, based on teacher perceptions. The study aimed to comprehend the interaction between school principals and teachers through psychosocial dynamics in the school ecosystem, and to analyze the formulation and sub-dimensions of the relationship structure in depth using qualitative and quantitative data. This research, designed as an exploratory sequential mixed method, adopted a phenomenological approach as a methodological framework in its qualitative phase. Maximum variation sampling technique was applied to comprehensively understand the teacher perspective. Initially, semi-structured interviews were conducted with 17 teachers working in Ankara to examine the relationship dynamics between school principals and teachers in depth. Content analysis, employing both inductive and deductive techniques, revealed that the relationship structure between school principals and teachers could be conceptualized within a five-dimensional model. Accordingly, the interaction structure comprises the following sub-dimensions: Power Balance, representing the equitable distribution of authority and responsibilities; Knowledge Salience, encompassing the principal's awareness of teachers' individual and professional characteristics; Reciprocity, including mutual trust, support, feedback, and appreciation norms; Influence Methods, representing strategic approaches and methods used by principals to guide, motivate, and influence teachers; and Temporal Effect, characterizing the chronological evolution of relationships, dynamic changes, developing understanding and interactions over time and the impact of future projections. Prominent findings from the qualitative phase indicate that teachers perceive their relationships with school principals to have a direct and significant impact on crucial areas such as teacher psychology, professional performance, student relations, colleague relations, parent relations, and the overall school climate. Moreover, teachers believe that their relationships with school principals are positioned as a central element of all psychosocial dynamics within the school ecosystem and significantly shape the holistic context of the school in a broader framework. Based on qualitative findings and relevant literature, the“Interdependence Relationship Perception Scale (IRPS)”was developed for use in the quantitative phase of the research. Validity and reliability analyses were conducted to evaluate the psychometric properties of the scale. Exploratory factor analysis (EFA) results showed that the scale consists of 23 items and exhibits a four-factor structure:“Knowledge Salience,”“Influence Methods,”“Reciprocity,”and“Power Balance.”This factor structure explains 79.4% of the total variance, supporting the validity and reliability of the IRPS as a comprehensive measurement tool for analyzing principal-teacher relationships in educational administration and organizational behavior fields. Quantitative data for determining interdependence relationships between school principals and teachers were collected from 600 teachers (74% female; 26% male) working in public middle schools in central districts of Ankara using stratified sampling. Descriptive statistics, t-tests, and Welch's ANOVA were used for data analysis, and correlation analysis was applied to reveal relationships between sub-dimensions. Research results indicate that teachers believe school principals inadequately grasp teachers' epistemological and ontological characteristics, create a power imbalance leading to a perception of intense hierarchical structuring in management, and fail to provide optimal and satisfactory levels of support, sharing, and feedback processes. Findings also reveal that strategies used by school principals to influence teachers are perceived as moderately effective by teachers. T-test analysis based on gender revealed that female teachers scored significantly higher in all sub-dimensions of the scale compared to male teachers, indicating that gender is an important variable in principal-teacher relationships. Examining interdependence perception levels according to teachers' working duration with school principals showed that scores in all sub-dimensions and overall interdependence perception increased significantly with increased working duration. Analyses based on seniority revealed that experienced teachers (16-20 years) scored significantly higher in all sub-dimensions of interdependence perception. The lowest scores were observed in teachers with 1-5 years of seniority, suggesting difficulties in understanding school relationship dynamics due to lack of professional experience. Examination of relationships between interdependence perception sub-dimensions revealed positive and statistically significant correlations among all sub-dimensions. The strongest relationship was observed between influence methods and reciprocity, while the weakest was between information salience and power balance. In conclusion, this research empirically supports the widespread impact of principal-teacher relationships on psychosocial variables within the school ecosystem by revealing the structural characteristics, dynamics, and spheres of influence of these relationships. The findings emphasize the importance of integrating an interdependence perspective into school management practices. In this context, adopting a management paradigm that emphasizes functional reciprocity norms, balanced power dynamics, high information salience, and interconnectedness of all actors, underlining that success can only be achieved through collective effort, is recommended as an approach suitable for the complex and loosely coupled structure of the school ecosystem. This research can provide original contributions to theoretical frameworks and practices in educational administration, offer new perspectives to school leadership and organizational behavior fields, and bring a fresh outlook to school leadership paradigms by charting different research paths.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    485956

    Sosyal bilgiler dersinde sığınmacılara yönelik kapsayıcı eğitimin incelenmesi

    An investigation into the asylum seekers -oriented inclusive education in social studies classes

    ERDAL YILDIRIM

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    Eğitim ve ÖğretimGazi Üniversitesi

    Sosyal Bilimler ve Türkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. HÜSEYİN KÖKSAL

  2. Tez No

    226258

    İlköğretim okullarında müdür öğretmen iletişimi

    The communication between the principal and the teacher in primary schools

    TUĞBA YÜKSEL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2008

    Eğitim ve ÖğretimYeditepe Üniversitesi

    Eğitim Yönetimi ve Denetimi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. SEFER ADA

  3. Tez No

    562780

    Okul yöneticilerinin demokratik okul anlayışına ilişkin öğretmen görüşleri

    The opinions of instructors regarding to the democratic school mentality of school principals

    ZEYNEP AKYOL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    Eğitim ve ÖğretimMarmara Üniversitesi

    Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. FARUK LEVENT

  4. Tez No

    423502

    Eğitim örgütlerinde örgüt kültürü ve öğretmen liderliği: Lider-üye etkileşiminin aracılık rolü

    Organizational culture and teacher leadership in educational organizations:Mediation role of leader-member exchange

    NECATİ ÖZTÜRK

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2015

    Eğitim ve ÖğretimGaziantep Üniversitesi

    Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. SEVİLAY ŞAHİN

  5. Tez No

    81755

    Okul öncesi eğitim kurumlarında teftiş uygulamaları (Eskişehir ili örneği)

    The Application of inspections at the pre-school education institution (An example of Eskişehir)

    ALİ KEMAL ÖZER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    1999

    Eğitim ve ÖğretimAnkara Üniversitesi

    Eğitim Yönetimi ve Planlaması Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. NİLGÜN KÖKLÜ

Geri Dön