Eski Türkiye Türkçesinde isim yapımı
Name formation in Old Anatolian Turkish
- Tez No: 901366
- Danışmanlar: PROF. DR. HAYATİ DEVELİ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 466
Özet
Çalışmanın özü, genel anlamda Oğuz lehçesinin 13-16. yüzyıllar arasında edebî yazı dili olan Eski Türkiye Türkçesindeki isim yapma yollarını incelemektir. 10. yüzyıldan itibaren Orta Asya'dan batıya göç eden Oğuzlar 12. yüzyılın sonlarında kendi edebî yazı dillerini oluşturmaya başlamışlardır. Tarihî gelişim sürecinde tüm gelişmiş dillerde olduğu gibi Türkçe de kendi dil yapısı içerisinde kelimeler türeterek ya da başka dillerden de kelimeler alarak söz varlığını zenginleştirmiştir. Oğuzlar da söz konusu dönemde İslam medeniyetinin bilimsel ve kültürel özelliklerinin aktarımında ilim dili olmasından Arapçanın, köklü bir geleneğe sahip olmasından dolayı da Farsçanın ve de karşılaştıkları diğer medeniyetlerin dillerinin tesiri altında kalmış; bugünkü bilgilerimize göre Türkçe yazılı eserler vermeye 13. yüzyılın son çeyreğinde başlamışlardır. Oğuzca ilk defa yazı dili seviyesine yükselirken Arapça ve Farsçada oluşan bilim ve edebiyat birikimini Türkçeleştirmenin yanı sıra Anadolu coğrafyasında karşılaşılan yeni nesne ve kavramlara isim vermek gerekmiş, yeni söz varlığı ihtiyacını ödünçleme ve anlam aktarımı gibi diğer yolların yanında dilin kendi imkanlarını kullanarak da karşılamıştır. Dillerde özellikle nesne ve kavramları tanımlayabilmek için isim yapma yollarına başvurulur. Kimi zaman bir dilden ödünçleme yapılarak isimler dile kazandırılırken; kimi zaman da morfolojik bir yol olan türetme ile sentaktik bir yol olan birleştirme, kimi zamanda semantik bir yol olan anlam aktarımına başvurulur. Oğuzca bu yeni dönemde ve coğrafyada yeni söz varlığı ihtiyacını karşılarken bu yolların hepsinden yararlanmıştır. Bu çalışmada, Eski Türkiye Türkçesine ait söz varlığının gerek yapı gerekse işleyişinin eksiksiz olarak ortaya konulabilmesi için ilgili döneme ait eserlerden seçilerek oluşturulmuş bir derleme dayanılarak morfolojik ve sentaktik isim yapma yolları ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Özet (Çeviri)
The essence of the study is to examine the ways of noun formation in Old Anatolian Turkish, the literary written language of the Oghuz dialect between the 13th and 16th centuries. Starting from the 10th century, Oghuzes migrated from Central Asia to the West and began to form their own literary written language at the end of the 12th century. In the historical development process, as in all developed languages, Turkish has enriched its vocabulary by deriving words within its language structure or by taking words from other languages. In this period, Oghuzs was under the influence of Arabic because it was the language of science in the transmission of the scientific and cultural characteristics of Islamic civilization, Persian because it had a deep-rooted tradition and the languages of other cultures they encountered; according to our present knowledge, they started to produce written works in Turkish in the last quarter of the 13th century. While the Oghuz language rose to the level of written language for the first time, it was necessary to give names to new objects and concepts encountered in Anatolian geography in addition to Turkifying the accumulation of science and literature in Arabic and Persian. It met the need for new vocabulary by using the language's possibilities as well as other ways such as borrowing and meaning transfer. In languages, especially to define objects and concepts, name-making methods are used. Sometimes names are brought into the language by borrowing from another language; sometimes derivation, which is a morphological way, and compounding, which is a syntactic way, and sometimes semantic way, which is a semantic way, are used. While meeting the need for new vocabulary in this new period and geography, Oghuz Turkish has benefited from all of these ways. In this study, morphological and syntactic ways of making nouns have been tried to be revealed based on a compilation selected from the works belonging to the relevant period to reveal both the structure and functioning of the vocabulary of Old Anatolian Turkish.
Benzer Tezler
- 'Altay Halk Masalları' eseri ve Altay Türkçesinde isim kategorisi (İnceleme-metin-transkripsiyon-isim indeksi)
'Folk Tails of Altai' and a name category in Altai Turkish (Thesis-text-transcription-name index)
NURDAN DURALI
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıAdnan Menderes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMAD NAHMADOV
- Türkmence-Türkçe sözlüke göre Türkmen Türkçesinde kelime yapımı
Word formation in Türkmen Turkic according to the Türkmen-Türkish dictionary
ESİN ALTINEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıNiğde ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MEVLÜT GÜLTEKİN
- Atamdan Qalgan dalalar (atalarımdan kalan topraklar) metni esasında Özbek Türkçesi'nde isim
Başlık çevirisi yok
YAVUZ KARTALLIOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2000
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. MEHMET FATİH KİRİŞÇİOĞLU
- Eski Türkçe ve Kırgızca'daki yapım ekleri
The Affixes used in old Turkic and Kirghiz language
MAYRAMBEK OROZOBAYEV
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMİNE YILMAZ
- Bâbürnâme'nin Haydarâbâd nüshasının transkripsiyonu ve söz dizimi incelemesi
The transcription and syntax study of Haydarabad copy of Baburname
SEMRA AKGÜL
Doktora
Türkçe
2020
Dilbilimİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FİKRET TURAN