Geri Dön

Circulation of âşık music in Turkey in 2000s: The legacy of Âşık Mahzuni- Âşık Nesimi

2000'lerde Türkiye'de âşık müziğinin dolaşımı: Âşık Mahzuni-Âşık Nesimi'nin mirası

  1. Tez No: 908227
  2. Yazar: FARUK ÇALIŞKAN
  3. Danışmanlar: PROF. SONGÜL KARAHASANOĞLU, DOÇ. DR. SONIA TAMAR SEEMAN
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Müzik, Music
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: İngilizce
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Müzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Müzikoloji ve Müzik Teorisi Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 330

Özet

Bu tez, Mahzuni ve Nesimi'nin mirasını farklı bağlam ve koşullarda yeniden canlandıran aktör-ağların 2000'li yıllarda âşık müziğinin aşırı dolaşımını nasıl etkilediğini incelemektedir. Her bölüm, kendi içinde bir makale olarak tasarlanmış olup, 2000'li yıllarda âşık müziğinin dolaşımına yönelik araştırma sorularına farklı yönler ve yaklaşımlar sunmaktadır. Birinci bölüm, bu tez konusuna nasıl ulaştığımı anlatan özdüşünümsel bir etnografidir. Aktör-Ağ Teoriyi [ANT] kullanarak, yolculuğumun dinamik ağlar ve sürekli etkileşimler nasıl şekillendiğini ve bu süreçlerin hem teorik hem de metodolojik seçimlerimi nasıl etki ettiğini göstermeye çalıştım. ANT güçlü bir araç olmasının sebebi, çeşitli aktörlerle aramda kurduğum ilişkilerin sürekli olarak yeniden şekillendiği bir süreci anlamaya yönlendirmektedir. Bu entegrasyon, metin boyunca kişisel yaşam öyküm, karşılaştığım araştırma ağları ve bunların tezin gelişimine olan etkileri arasındaki bağlantıları dinamik bir biçimde ele almama olanak tanımaktadır. İkinci bölüm, özellikle Mehmed Fuad Köprülü'nün âşıklar ve gelenekleri üzerine yaptığı önemli araştırmaların genel tarih anlatısını şekillendirmede ve sonraki akademik çalışmalarda yol gösterici bir referans olarak nasıl varlığını sürdürdüğünü inceliyor. Bu bölümde, Köprülü'nün kanonunun çağdaş araştırma ağlarında nasıl aktif bir şekilde iletilip uzlaştırıldığını anlamak için Aktör-Ağ Kuramı (ANT) kullanılarak âşıklar ve gelenekleri hakkında yapılan ön kabuller eleştirilmektedir. Âşıkların (insani varlıklar), nesnelerin (insan olmayan varlıklar) ve söylemlerin (bedensel olmayan varlıklar) bir araya getirildiği çevirilerin titiz bir analizi aracılığıyla, ANTi-Tarih yoluyla dışlayıcı bir tarihsel anlatıya mesafe alarak, daha kapsayıcı bir geçmiş perspektifi sunulmaktadır.“Gelen-ek”kavramının tarihyazımının eleştirisi için çok katmanlı bir arayüz olduğunu, aktörlerin geçmiş hakkında bilgi üretimi üzerindeki etkisini anlamaya yardımcı olduğunu ve tarih yapım süreçleri üzerinde dönüştürücü bir etkiye sahip olan aktör-ağların politikalarını yorumlamak için bir araç olarak hizmet ettiğini öne sürüyorum. Bu bölümün Mahzuni ve Nesimi için önemi, âşıklık geleneğinin belirli normlarının hikâyeleriyle kesişmesine rağmen, yaşadıkları dönemde yaratıcı eylemliliklerini etkileşim içinde oldukları süreçler, olaylar ve kişiler bağlamında yeniden inşa ettiklerini göstermektedir. Bu nedenle, bilindik âşıklık anlatılarının ötesine geçen bir âşıklık hikâyeleri var ve onları yerleşik anlatıların ötesinde bir perspektiften ele almanın gerekliliği vurgulanmaktadır. Üçüncü bölüm, Mahzuni ve Nesimi'nin mirasının ölümlerinden sonra eserlerini yeniden canlandıran aktörlerin etkisiyle nasıl çok katmanlı hale geldiğine odaklanıyor. Bu süreçte, eserlerin insan olmayan aktörler olarak âşıkların farklı tahayyüllerini nasıl etkilediğini inceliyor. Bu dinamik süreci anlamada türleşme [genrefication] kavramı, Mahzuni ve Nesimi'nin mirasının ve âşıklıklarının çok katmanlı doğasını şarkı versiyonları üzerinden özgürleştirici bir bağlamda düşünmeye çağırıyor. Bu durumu göstermek için Mahzuni ve Nesimi'nin en yaygın dolaşımda olan iki eseri vaka çalışması olarak seçilmiştir. Derinlemesine yapılan görüşmelerde, Mahzuni ve Nesimi'yi canlandıran aktörlere açık uçlu sorular sorularak teorik çerçeve ile araştırma sorusu arasında bir ilişki kurulmuştur. Mahzuni ve Nesimi'nin eserlerinin kazandığı farklı ontolojik çoğulculuğun, onların âşık, eser ve şarkıcı olarak farklı tahayyüllere sahip oldukları vurgulanmaktadır. Dördüncü bölümde ise Mahzuni'nin kendi söylemsel mirasını [Haşlayın Beni İşleyin Beni] motive edenen aktörlerin canlandırmaları bağlamında Mahzuni'nin hayatı farklı yönleriyle çözümlenmeye çalışılıyor. Özellikle eserlerin versiyonları sayesinde oluşan ontolojik çeşitlilik bir zenginlik olarak yorumlanmaktadır. Bu nedenle, bir esere ait tüm versiyonların toplamı, eserin kendisi olarak tanımlanmaktadır. Böyle bir süreç, Mahzuni'nin mirasını da çok katmanlı bir hale getirmektedir. Beşinci bölüm, Nesimi ve cura çalgısının birlikte var olma sürecini, hem Nesimi'nin hem de ondan sonra özellikle bağlama çalgısını icra eden farklı aktörlerin etkileriyle inceliyor. Nesimi'nin curalaşması ve curanın Nesimileşmesi olarak kavramsallaştırılan bu karşılıklı sürecin nasıl gerçekleştiği tezin son bölümünde ele alınmıştır. Bu bölüm için yapılan derinlemesine görüşmeler, solistlerden bağlama icracılarına, enstrüman yapımcılarından enstrüman metot yazarlarına kadar farklı kişilerle gerçekleştirilmiştir. Böylelikle, Nesimi'nin curalaşan ve akort ismi olarak anılan hikayesinin arka planı ilişkisel bir bağlamda incelenmiştir. Ölümünden sonra da devam eden bu aktif süreç Latour ve Barad'ın kavramsal araçlarıyla açıklanırken son kertede Alevi kültüründe sosyal bir terim olarak derin bir anlam taşıyan Devri Daim kavramıyla bir bütünsellik içerisinde tekrar kavramsallaştırılmıştır. Devri Daim, Nesimi, enstrümanı ve onun mirasını sürdüren daha geniş aktör ağları arasındaki süregelen ve dönüştürücü etkileşimlerin aydınlatılmasına yardımcı olmaktadır. Bu bakış açısı, Nesimi'nin mirasını şekillendiren insan ve insan dışı aktörlerin iç içe geçmiş doğasını vurgulayarak, bu aktörlerin âşık müziğine katkılarını tanımlayan dinamik ve ilişkisel süreçleri anlamada yardımcı ve açıklayıcı olmaktadır. Toparlayacak olursak, özellikle Mahzuni'nin kendine has etkileşim biçimi ve bunu bir miras olarak ilan etmesi, canlandırmacıların bu motivasyonu benimsemelerinde etkili olmuştur. Görüşmeler sırasında icracılar, Mahzuni'nin melodik zenginliğini ve bunu sözlerle birleştirebilme becerisini vurgulamışlardır. Bu özellik, eserlerinin ve dolayısıyla âşık müziğinin popülerleşmesindeki en büyük etkilerden biridir. Ayrıca Mahzuni'nin sesinin veya eserlerinin versiyonlarının dizi ve film müzikleri, parti seçim müzikleri, tribute albümler, TikTok trendleri gibi farklı mecralarda pratik edilmesi ve yayılması, onun mirasını çeşitlendirmiştir. Bu denemelerin karşılık bulduğu dijital bir dünyada, diğer aktörlerin de bu mirastan yararlanma ya da potansiyeline katkıda bulunma isteğinin artması da kaçınılmazdır. Özellikle 2000'li yıllarda halk müziğinin, özellikle âşık müziğinin, TV dizilerinde kullanılması, Mahzuni ve Nesimi gibi önemli âşıkların ana akım TV dizilerinde sıkça yer alması, izleyiciler için geniş bir deneyim havuzu oluşturmuştur. Bu yaygın teşhir, âşık müziğinin aşırı dolaşımına ve ilginin devam etmesine önemli ölçüde katkıda bulunmuş, âşıkları çok daha geniş bir dinleyici ağının nesnesi olarak konumlandırmıştır. Buna ek olarak, Mahzuni ve Nesimi'nin eski ve güncel kayıtlarına video barındırma siteleri [Youtube, Facebook, Vimeo vb.], yayın platformları ve dijital platformlar üzerinden erişim, her neslin Mahzuni ve Nesimi tahayyülüne uygun janralara erişimini sağlamıştır. Bu, âşıkları çok daha geniş bir dinleyici kitlesine ulaştırmıştır. Nesimi gibi bir âşığın Alevi müziği olarak tanımlanan bir türün oluşumundaki aktarıcı rolü ve sonrasında bağlama icrası arayışlarının büyük ivme kazandığı ağda Nesimi'nin tını, repertuar ve cura icra tekniği açısından ilham verici yönü, diğer âşıklardan farklılaşmasında büyük bir etkiye sahip olmuştur. Tüm bu hikâye, dönüşüm, değişim ve pratikler aracılığıyla ortaya çıkan ontolojik çeşitliliğin ilişkisel olarak bağlamsallaştırılmasına ve bu süreçte bir müzik türünün aktif dolaşımına dikkat çekiyor. Mahzuni ve Nesimi'nin hikayeleri, sadece bir âşık hikayesi değil, Türkiye'deki halk müziği eserlerinin ses-sound bağlamında dönüşümü, âşıklık geleneğinin kent ortamındaki temsili farklar ve müzik endüstrisindeki türsel denemelerin aracılığı gibi birçok olayı gözlemlemeyi mümkün kılmaktadır. Dolayısıyla, Mahzuni ve Nesimi, belirli koşullara uyan âşık çizgisinden çok, farklı zaman ve süreçlerde pratik edilmeleri ile ortaya çıkan etkilerin sonucunda kolektif olarak inşa edilen aktörlerdir. Böylesi türden eşsiz iki aşığa bakarak âşık müziğinin dolaşımını anlatmak, farklı bilgi kaynaklarını, tarihi, insanları, enstrümanları, sesleri, materyalleri ve görselleri bir araya getiren ortaklıkların sosyolojisi [sociology of associations] ile mümkündür.

Özet (Çeviri)

This thesis explores how the actor-networks, which re-enact the legacies of Mahzuni and Nesimi across various contexts and circumstances, have contributed the excessive circulation of âşık music in the 2000s. Each chapter is structured as a stand-alone article, offering distinct approaches and perspectives on the research questions regarding the circulation of âşık music in the 2000s. Chapter one is a self-reflexive ethnography of how I arrived at this thesis topic. This long journey reflects the many people, stories, events, instruments, and diverse experiences from my past that have shaped this academic research. By using Actor-Network Theory (ANT), I aim to demonstrate how my journey—shaped by dynamic networks and continuous influences—has impacted both my theoretical and methodological choices. ANT serves as a powerful tool because it helps me understand how my relationships with various actors are continuously reshaped. This approach allows me to dynamically explore the connections between my personal life story, the research networks I've engaged with, and how they have influenced the development of this thesis. The second chapter examines how important research on âşıks and their traditions, particularly that of Mehmed Fuad Köprülü, continues to shape the general historical narrative and serve as a guiding reference for subsequent scholarship. The chapter uses Actor-Network Theory (ANT) to critique presuppositions about âşıks and their traditions in order to understand how Köprülü's canon is actively transmitted and reconciled in contemporary research networks. Through a rigorous analysis of translations that bring together âşıks (human entities), objects (non-human entities), and discourses (non-corporeal entities), a more inclusive perspective of the past is offered, distancing itself from an exclusionary historical narrative through ANTi- History. I argue that the concept of tradition in Turkish, gelen-ek, [coming-addition] is a multi-layered interface for historiographical critique. It helps to understand the influence of actors on the production of knowledge about the past and serves as a tool for interpreting the politics of actor-networks that have a transformative impact on history-making processes. The importance of this chapter for Mahzuni and Nesimi is that it shows that although certain norms of the âşıklık tradition intersect with their stories, they reconstructed their creative agency in the context of the processes, events, and people with whom they interacted during their time. This chapter thus, highlights that their story of âşıklık that extend beyond conventional narratives, and the need to consider them from a perspective transcends the established narratives. The third chapter focuses on how Mahzuni and Nesimi's legacy became multilayered through the actors who re-enacted their works after their deaths. It examines how their songs shaped different imaginaries of the âşıks as non-human actors. To understand this dynamic process, the concept of genrefication invites us to consider the multilayered nature of Mahzuni and Nesimi's legacy and their âşıklık in an emancipatory context, particularly through the various versions of their songs. Two of Mahzuni and Nesimi's most widely circulated works were selected as case studies to illustrate this. In the in-depth interviews, open-ended questions were asked to the actors portraying Mahzuni and Nesimi, establishing a relationship between the theoretical framework and the research question. The study emphasizes the different ontological pluralism that Mahzuni and Nesimi's works have acquired and how they have different imaginations as an âşık, songs, and singers. In the fourth section, Mahzuni's life is analyzed from different aspects in the context of the actors' enactments of Mahzuni's own discursive legacy [Creator's Wish: Transformed Me]. The ontological diversity created by the versions of songs is interpreted as a richness, leading to the definition that the sum of all versions of a song constitutes the song itself. This process contributes to making Mahzuni's legacy multi-layered. The fifth chapter examines the co-existence of Nesimi and the cura instrument through the influences of both Nesimi and the different actors who played the bağlama instrument after him. This mutually constitutive process, conceptualized as Nesimi's curafication and the cura's Nesimification, is discussed in the final chapter of the thesis. In-depth interviews for this chapter were conducted with a range of individuals, including soloists, bağlama players, instrument makers, and instrument method writers. Through these interviews, the background of Nesimi's story, referred to as his“instrument and tuning,”is analyzed in a relational context. This active process, which continued after Nesimi death, is explained through conceptual tools of Latour and Barad and then reconceptualized in a holistic manner using the term of Devri Daim [Perpetual Cycle], which holds deep significance in Alevi culture. Devri Daim shed light on the ongoing, transformative interactions between Nesimi, his instrument, and the broader networks of actors who enact his legacy. This perspective emphasizes the intertwined nature of the human and non-human actors that shape Nesimi's legacy, highlighting the dynamic and relational processes that define their contributions to âşık music. To summarize, Mahzuni's distinctive approach to interaction and his declaration of it as a heritage were particularly influential in motivating those who re-enacted his legacy. During the interviews, the performers highlighted Mahzuni's melodic richness and his skill in blending it with powerful lyrics. This feature is one of the primary factors in the circulation of his works and, by extension, âşık music. Additionally, the widespread dissemination of Mahzuni's voice and versions of his works across media, including TV series and movie soundtracks, party election music, tribute albums, TikTok trends, has diversified his legacy. In a digital world where these iterations resonate with audiences, it is inevitable that other actors seek to benefit from contribute to this legacy. Especially in the 2000s, the use of folk music, particularly âşık music, in TV series, and the frequent inclusion of significant âşıks such as Mahzuni and Nesimi in mainstream TV series, created a broad pool of experience for audiences. This extensive exposure significantly contributed to the circulation of âşık music and the continuation of interest in it, positioning âşıks as the object of a much wider networks. Moreover, availability of Mahzuni and Nesimi's recordings, both old and new, through video hosting sites (YouTube, Facebook, Vimeo, etc.), streaming services, and digital platforms has allowed every generation to engage with genres that fit the Mahzuni and Nesimi imaginary. This has brought the âşıks to a much wider audience. The transmissive role of an âşık like Nesimi in the formation of a genre identified as Alevi music, along with his inspirational aspect in terms of timbre, repertoire, and cura performance technique within the network, where the search for bağlama performance gained great momentum, had a significant impact in differentiating him from other âşıks. All these stories focus on the relational contextualization of ontological diversity that emerges through transformation, change, practices, alongside the active circulation of a musical genre in this process. Mahzuni and Nesimi's story is not just merely one of âşıklık; it allows to observe a range of phenomena, such as the transformation of folk music in Turkey in terms of sound, the differences in the representation of âşıklık in urban environments, and the mediation of genre experimentation in the music industry. Thus, Mahzuni and Nesimi are not simply figures within linear âşıklık tradition bound to specific circumstances, but actors collectively constructed through the effects of their practices across different time, contexts and assemblages. By examining two such unique âşıks, it becomes possible to describe the circulation of âşık music through a sociology of associations that brings together different sources of knowledge, history, people, instruments, sounds, materials, and visuals.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    875802

    19.YY.'da gelişen oryantalizm akımı etkisinde Carmen operasının incelenmesi

    Analysing Carmen opera under the influence of orientalizm movement developed in 19th century

    NESRİN GÖNÜLDAĞ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Güzel SanatlarMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

    Sahne Sanatları Ana Sanat Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ ONUR TURAN

  2. Tez No

    793060

    Âşık Maksut Feryadî'nin eserlerinde sözlü ve yazılı geleneğin etkileşimi

    The interaction of oral and written traditions in the works of Aşik Maksut Feryadî

    ELİF NİSAN ERDEM

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Halk Bilimi (Folklor)Boğaziçi Üniversitesi

    Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı

    DR. VEYSEL ÖZTÜRK

    DR. ZEYNEP OKTAY USLU

  3. Tez No

    858792

    Numerical investigation of the cooling zone of a container glass annealing furnace

    Cam tavlama fırınlarında soğutma bölgesinin sayısal olarak incelenmesi

    OĞUZHAN AŞIK

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2024

    Makine MühendisliğiÖzyeğin Üniversitesi

    Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ ALTUĞ MELİK BAŞOL

  4. Tez No

    114073

    Gediz Havzasındaki bazı akarsuların yıllık toplam akımlarının uygun olasılık dağılım modellerinin belirlenmesi

    Determination of the best probability distribution which can be used for calculation of annual total flow rates for certain recurrence intervals of the rivers in the watersheds of Gediz region

    ESRA EKER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2001

    ZiraatEge Üniversitesi

    Tarımsal Yapılar ve Sulama Ana Bilim Dalı

    DOÇ.DR. ŞERAFETTİN AŞIK

  5. Tez No

    354548

    Lokal jeoit belirlemede yapay sinir ağları ve kriging yöntemlerinin karşılaştırılması

    Comparison of artificial neural network and kriging methods in local geoid modelling

    ERAY AŞIK

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2013

    Jeodezi ve FotogrametriAfyon Kocatepe Üniversitesi

    Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MEVLÜT GÜLLÜ

Geri Dön