Bektaşi fıkralarının yapısal çözümlemesi
Structural analysis of Bektashi jokes
- Tez No: 910203
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ÜMRAL DEVECİ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Bektaşi, Bektaşi Fıkraları, Mizah, Mizah Kuramları, Yapısal Karşıtlık, Bektasi, Bektasi Anecdotes, Humor, Humor Theories, Structural Opposition
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 376
Özet
Mizah kuramları, mizah temelli metin türlerinde gülmecenin nasıl oluştuğunu açıklamaya çalışan, gülmenin arka planında yer alan psikolojik, sosyolojik, biyolojik ve felsefi nedenleri ortaya koyan metotlardır. İlk çağlardan günümüze kadar pek çok düşünür, farklı bakış açıları ve ifade şekilleri ile gülme kuramlarını ortaya koymuşlardır. Bu kuramlar içinde; uyumsuzluk, üstünlük ve rahatlama kuramları en çok benimsenen kuramlar olmuştur. Ancak kuramlardan hiç birinin gülmenin oluşumunu tek başına açıklayamaması problem olarak belirlenmiştir. Problem fıkra incelemelerinde yapısal karşıtlık metodunun kullanılması ile fıkraların yapısal ve anlamsal oluşumlarının bütüncül bir şekilde ortaya konulması ile çözülmüştür. Mizahi metinlerin yapısal karşıtlık metodu ile incelenmesi hem fıkra türünün yapı elementlerini ortaya koyma -şahıs, yer, zaman, olay-, hem de üç temel kuramın fıkranın yapısında ne şekilde görev yaptığını belirleme olanağı sağlar. Yapısal karşıtlık metodu fıkra metnini durumu yaratan karşıtlık ve gülmeceyi yaratan karşıtlık olmak üzere iki bölümde inceler. Bu iki bölüm neden-sonuç ilişkisi ile birbirine bağlanır. Gülmece ile hangi eksikliklerin hangi anlatım şekliyle telafi edildiğini analiz etmede işlevsel bir metot olan yapısal karşıtlık metodu; fıkrayı çok yönlü değerlendirmede başarılı bir inceleme tekniğidir. Doç. Dr. Ümral DEVECİ'nin“Nasreddin Hoca fıkralarında gülmeceyi yaratan karşıt unsurların değerlendirilmesi”,“Mevlâna'nın mesnevisindeki mizah metinlerinin edebi ve yapısal çözümlemesi”ve“Fıkralarda gülmeceyi yaratan karşıtlık”adlı makalelerindeki mizahi metin incelemelerinde ortaya koyduğu yapısal karşıtlık metodu, çalışmada esas alınmıştır. Yapısal inceleme ile mizah kuramları bağlamında inceleme birleştirildiğinde kuramların gülmecenin oluşumunda farklı işlevlerde yoğunlaştığı tespit edilmektedir. Uyumsuzluk kuramı, fıkraların Durumu Yaratan Karşıtlık ve Gülmeceyi Yaratan Karşıtlık bölümlerinde bulunan karşıtlıkların oluşmasında etkin bir şekilde kullanılmıştır. Uyumsuzluk kuramı fıkralarda sayısal olarak da en yoğun kullanılan kuram olmuştur. Üstünlük kuramı, karşıt tipler arasında oluşan eksik-üstün özellikler çevresinde daha yaygın olarak kullanılmış; genellikle karşıt tip tarafından eksik konuma düşürülmeye çalışılan Bektaşi tipinin, mizah kanalıyla galip gelmesini sağlama görevini üstlenmiştir. Fıkralarda rahatlama kuramının daha çok Durumu Yaratan Karşıtlık bölümünde oluşan gerginliğin, Gülmeceyi Yaratan Karşıtlık bölümünde mizahla telafisi neticesinde ortaya çıktığı görülmüştür. Bektaşi fıkralarının yapısal karşıtlık metodu ile incelenerek, fıkranın yapı unsurlarının ortaya konulması çalışmanın temel amacıdır. Fıkranın gülmecesinin oluşumunda mizah kuramlarının yerini belirlemek ve bunu yaparken neden-sonuç ilişkisi ile yapı-anlam bütünlüğünü ortaya koymak çalışmanın metodu olarak benimsenmiştir. Böylece fıkra tipinin temsil ettiği ve sözcülüğünü üstlendiği halkın, fıkra metinleri yoluyla ortaya koyduğu sosyal ve toplumsal mesajın daha net bir şekilde ortaya konulması amaçlanmıştır.
Özet (Çeviri)
Humor theories are methods that seek to explain how laughter is generated in humor-based text genres, unveiling the psychological, sociological, biological, and philosophical reasons behind it. From antiquity to the present, numerous thinkers have proposed different theories of laughter from various perspectives. Among these, the incongruity, superiority, and relief theories have been the most widely accepted. However, the inability of any single theory to fully explain the formation of laughter has been identified as a problem. This issue has been addressed by applying the structural opposition method in anecdote analysis, which holistically reveals the structural and semantic formations of anecdotes. Analyzing humorous texts through the structural opposition method not only elucidates the structural elements of the anecdote genre-such as character, setting. time, and plot-but also determines how the three main theories function within the structure of an anecdote. The method divides the anecdote into two parts: oppositions that create the situation and oppositions that generate humor. These two parts are linked by a cause-and-effect relationship. The structural opposition method, as a functional tool, is effective in analyzing which deficiencies are compensated for through humor and how. It is a comprehensive technique for examining anecdotes from multiple perspectives. This study adopts the structural opposition method developed by Associate Professor Ümral Deveci in her analyses of humorous texts, as seen in her articles:“Evaluation of Opposing Elements Creating Humor in Nasreddin Hodja Anecdotes”,“Literary and Structural Analysis of Humorous Texts in Mevlana's Masnavi”, and“Oppositions Creating Humor in Anecdotes”. When structural analysis is combined with the examination of humor theories, it is observed that different theories play distinct roles in the formation of humor. The incongruity theory is actively employed in both the“Oppositions Creating the Situation”and“Oppositions Generating Humor”sections of anecdotes, and it emerges as the most frequently used theory. The superiority theory is more commonly applied around the inferior-superior traits formed between opposing characters, often portraying the Bektasi figure as ultimately victorious through humor, despite attempts to place them in an inferior position. The relief theory, on the other hand, is mainly observed when the tension in the“Oppositions Creating the Situation”section is resolved through humor in the“Oppositions Generating Humor”section. The primary aim of this study is to examine the structural elements of Bektasi anecdotes through the structural opposition method. The research adopts an approach that identifies the role of humor theories in the formation of humor while establishing a cause-and-effect relationship to demonstrate the unity of structure and meaning. By doing so, the study aims to more clearly convey the social and communal messages expressed by the public through anecdotal texts, as represented by the Bektasi figure.
Benzer Tezler
- Değerler eğitimi ve söz varlığı açısından Bektaşi fıkraları
Bektashi anecdotes in terms of values education and vocabulary
MİNE DUMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Eğitim ve Öğretimİnönü ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ RAMAZAN ÇİFTLİKÇİ
- İlkokul ve ortaokul öğrencilerinde mizah tutumunun gelişimi: 4-8. sınıf öğrencileri özelinde
Development of attitude towards humour in elementary school 4th-8th graders
ZEHRA TOPAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Eğitim ve ÖğretimAbant İzzet Baysal ÜniversitesiTürkçe Eğitimi Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. İBRAHİM KIBRIS
- Nasreddin Hoca fıkralarında insan kadrosu
Characterization in Nasraddin Hodja's anecdotes
GÖKHAN TARIMAN CENİKOĞLU
Doktora
Türkçe
1998
Halk Bilimi (Folklor)Selçuk ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SAİM SAKAOĞLU
- Mizah teorileri bağlamında Bektaşî fıkraları
Bektaşî anecdotes in the context of humor theories
NİGAR DİLŞAT KANAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Halk Bilimi (Folklor)İstanbul Kültür ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUHARREM KAYA
- İroni sanatı açısından Bektaşi fıkraları
Bektaşi jokes from the art of irony
MEHMET DOĞUKAN YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul Kültür ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUHARREM KAYA