Mu'tezilî İbn Ebi'l-Hadîd'in Fahreddin er-Râzî'ye yönelik eleştirileri (bilgi ve varlık)
The Criticisms of the Mu'tazilite Ibn Abi'l-Hadid Towards Fakhr al-Din al-Razi (knowledge and existence)
- Tez No: 917930
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ AHMET SÜRURİ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İbn Haldun Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 443
Özet
İbn Ebi'l-Hadîd, geç dönem (hicrî VII. yüzyıl) Bağdat Mu'tezilesi'ne mensup bir âlimdir. Onun kelâm ve mantık alanında kaleme aldığı eserler göz önüne alındığında yaşadığı dönemde Mu'tezilî düşüncenin sürekliliğini sağlaması ve onu geliştirmesi adına çaba gösterdiği açıkça görülecektir. Öte yandan Fahreddin er-Râzî ise, tevarüs ettiği Eş'arî kelâmını Gazzâlî sonrasında yeni bir okumaya tabi tutmuş ve kelâm ile felsefe arasında tahkik metodunu uygulamaya çalışmıştır. Bu minvalde, Râzî'nin eserlerini kabaca; kelâmî, felsefî ve kelâmî-felsefî olarak tasnif etmek mümkündür. Bu çalışma ise, Fahreddin er-Râzî'nin özellikle Muhassal isimli eseriyle birlikte kelâma dair sunmuş olduğu bu yeni anlayışın İbn Ebi'l-Hadîd tarafından hem muhteva hem de yöntem açısından bir eleştirisini içermektedir. Onun Râzî'ye yönelik eleştirileri Muhassal ile sınırlı değildir. Râzî'nin Erbaîn isimli eserine et-Ta'lîk 'ale'l-Erbaîn/Nakzü'l-Erbaîn, Mahsûl isimli fıkıh usûlüne dair kaleme aldığı eserine et-Ta'lîk 'ale'l-Mahsûl/Nakzü'l-Mahsûl şeklinde eleştirel metinler kaleme almıştır. Bu yönüyle İbn Ebi'l-Hadîd'in sıkı bir Râzî eleştirmeni olduğunu söylemek mümkündür. İbn Ebi'l-Hadîd'in Râzî'ye yönelik yöntem eleştirileri birkaç başlık altında toplanabilir. Buna göre, Râzî'nin kelâm ve felsefeyi birlikte okuması, tahkik değil tasnif yapması, şüphe üreterek cevapsız bırakması, Mu'tezile literatürüne tam anlamıyla hâkim olmaması ve mantığı kelâm kitaplarında gereğinden fazla kullanması bu sorunlardan bazılarıdır. Bununla birlikte, İbn Ebi'l-Hadîd, Râzî'nin Muhassal'da Eş'arî değil, büyük ölçüde Hüseynî olduğunu ifade ederek onun Ebü'l-Hüseyin el-Basrî'nin görüşlerini benimsediği hususları yirmi altı madde halinde zikretmiş ve konuları ele alırken de bunlara temas etmiştir. Bilgi ve varlık düzeyinde ele aldığımız bu çalışma, Râzî'nin tasavvur ve tasdik anlayışını, nazar ve istidlâl metodunu ne şekilde ele aldığını, var olanları nasıl sınıflandırdığını ve bunları yaparken hangi kabullerden yola çıktığını incelemekte ve İbn Ebi'l-Hadîd'in eleştirileri bağlamında bunları değerlendirmektedir. Tüm bunların yanında eserin, iki yazma nüshası üzerinden tahkik edilerek gün yüzüne çıkarılması hedeflenmiş, tezin ekler bölümünde okuyucuya sunularak tezdeki iddiaların ve konuların test edilmesinin yolu açılmıştır.
Özet (Çeviri)
Ibn Abi'l-Hadid, a scholar of the late Baghdad Mu'tazila (7th century AH), played a significant role in preserving and developing Mu'tazilite thought in his era, as evidenced by his works in theology and logic. On the other hand, Fakhr al-Din al-Razi reinterpreted the Ash'arite theology inherited from his predecessors, particularly after Ghazali, and sought to apply the method of verification (tahqiq) between theology (kalam) and philosophy. In this context, Razi's works can broadly be classified into theological, philosophical, and theological-philosophical categories. This study focuses on the critique of al-Razi's new theological approach, particularly as presented in his work al-Muhassal, by Ibn Abi'l-Hadid. However, Ibn Abi'l-Hadid's criticisms are not limited to al-Muhassal. He also authored critical texts on Razi's Arba'in (e.g., al-Ta'liq 'ala al-Arba'in/Nakz al-Arba'in) and on Razi's al-Mahsul (e.g., al-Ta'liq 'ala al-Mahsul/Nakz al-Mahsul), which addresses principles of Islamic jurisprudence. Thus, it is evident that Ibn Abi'l-Hadid was a meticulous critic of al-Razi. Ibn Abi'l-Hadid's critiques of al-Razi's methodology can be grouped under several headings. According to him, Razi's integration of theology and philosophy, his tendency toward classification rather than verification, his production of doubts without addressing them, his lack of full mastery of Mu'tazilite literature, and his excessive use of logic in theological texts are key methodological flaws. Additionally, Ibn Abi'l-Hadid asserts that Razi's positions in al-Muhassal align more with those of Husayni (Abu'l-Husayn al-Basri) than with Ash'arism, listing 26 instances where Razi adopted Abu'l-Husayn's views. Ibn Abi'l-Hadid refers to these issues while critiquing the topics covered in al-Muhassal. This study, focusing on epistemology and ontology, examines Razi's concepts of tasawwur (conceptualization) and tasdiq (assent), his method of reasoning and inference (nazar and istidlal), and his classification of existents. It also evaluates the assumptions underlying his approach through the lens of Ibn Abi'l-Hadid's critiques. Additionally, this research includes an edited critical edition (tahqiq) of al-Muhassal based on two manuscript copies, aiming to shed light on the text and provide readers with the means to verify and test the claims and discussions presented in the thesis.
Benzer Tezler
- Ebu Bekr İbn Ebi Şeybe ve Kitabu'l-Musannef'i
Abu Bakr Ibn abi Shayba and his 'Kitabu'l-Musannef'
NİHAT YATKIN
Doktora
Türkçe
1998
DinAtatürk ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. TEVHİT BAKAN
- İbn Cinnî örnekliğinde Arap dili ve mu'tezilî kelâm ilişkisi
The relationship of the Arab language and the mu'tezili word in the example of Ibn Cinni
MEHMET EMİN ARPACIK
- İbnu'l-Hâcib'in el-Îzâh fî Şerhi'l-Mufassal adlı eserinin incelemesi
Examination of Ibn al-Hâcib's work titled al-Îzâh fî Sharh al-Mufassal
EMİNE ALPMALA
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DilbilimNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MURAT TALA
- Yemen'de Zeydî-Mu'tezilî düşünce: Rassâs (Ö. 584/1188) ve kelâm sistemi
Zaydī-Muʿtazilī thought in Yemen: Al-Raṣṣāṣ (D. 584/1188) and his theological system
SERKAN ÇETİN
Doktora
Türkçe
2024
DinBursa Uludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ULVİ MURAT KILAVUZ
- Hâkim el-Cüşemî'nin et-Tehzîb fi't-Tefsîr adlı eserinin Mu'tezilî kaynakları
Mu'tazılah Sources of Ḥākim al-Jushamī's work Called al-Tahdhīb fī al-Tafsīr
HALİL SARI
Doktora
Türkçe
2025
DinÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. FERİHAN ÖZMEN