Hâkim el-Cüşemî'nin et-Tehzîb fi't-Tefsîr adlı eserinin Mu'tezilî kaynakları
Mu'tazılah Sources of Ḥākim al-Jushamī's work Called al-Tahdhīb fī al-Tafsīr
- Tez No: 928807
- Danışmanlar: DOÇ. FERİHAN ÖZMEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 313
Özet
Hâkim el-Cüşemî (ö. 494/1101), Mu'tezile'nin temel ilkelerini benimseyen ve bu ekolü hararetle savunan Zeydî-Mu'tezilî bir kelâmcıdır. Hâkim el-Cüşemî'nin et-Tehzîb fi't-tefsîr'i, Mu'tezilî düşünce merkeze alınarak telif edilen bir tefsirdir. Eser, orijinal eserleri günümüze ulaşmayan Ebû Bekir el-Esamm (ö. 200/816), Ebû Ali el-Cübbâî (ö. 303/916), Ebû'l-Kâsım el-Belhî el-Kâ'bî (ö. 319/931) ve Ebû Müslim el-İsfahânî (ö. 322/934) gibi çok sayıda Mu'tezile müfessirinin tefsir yorumlarını geniş ölçüde ihtiva etmektedir. Eser, bunların yanı sıra; Vâsıl b. Atâ (ö. 131/748), Amr b. Ubeyd (ö. 144/761), Bişr b. el-Mu'temir (ö. 210/825), Nazzâm (ö. 231/845), Ebû'l-Hüzeyl el-Allâf (ö. 235/849-50), Câhiz (ö. 255/869), Ebû'l-Hüseyin el-Hayyât (ö. 300/913), İbnû'l-İhşîd (ö.326/938) Kâdî Abdülcebbâr (ö. 415/1025) gibi meşhur Mu'tezile temsilcilerinin görüşlerini bir araya getirmektedir. Cüşemî, tefsirinde Mu'tezilî âlimlerin görüşlerini salt nakletmekle iktifa etmemiş; bazen onları mukayese etmiş; aralarında tercihler ve tenkitler yaparak eklektik bir yaklaşım tarzı sergilemiştir. Ebû Alî el-Cübbâî, Ebû Hâşim el-Cübbâî (ö.321/933) Ebû Bekir el-Esamm, Nazzâm, Ebû'l-Hüzeyl el-Allâf, Câhiz, Ebû'l-Kâsım el-Belhî el-Kâ'bî, Ebû Müslim el-İsfahânî ve İbnû'l-İhşîd bazı görüşleri sebebiyle Cüşemî tarafından eleştirilmiştir. Bu haliyle et-Tehzîb fi't-tefsîr, rivâyet tefsiri olmanın ötesinde dirâyet tefsiri olma niteliği kazanmıştır. et-Tehzîb fi't-tefsîr'deki bazı Mu'tezilî rivâyetler, diğer klasik tefsir ve kelâm kaynaklarına göre farklılıklar arz etmektedir. Bu durum Mu'tezilî rivâyetlerin içeriklerinin zaman içinde değişime ve dönüşüme uğramış olma ihtimalini ortaya çıkarması açısından dikkat çekicidir.
Özet (Çeviri)
Ḥākim al-Jushamī (d. 494/1101) was a Zaydi-Mu'tazili theologian who adopted and fervently defended the fundamental principles of the Mu'tazila school. His work, al-Tahdhīb fī al-Tafsīr, is a tafsir compiled with a focus on Mu'tazili thought. The work extensively incorporates the exegetical interpretations of numerous Mu'tazili scholars whose original works have not survived, including Abū Bakr al-Aṣamm (d. 200/816), Abū 'Alī al-Jubbā'ī (d. 303/916), Abū al-Qāsim al-Balkhī al-Ka'bī (d. 319/931) and Abū Muslim al-Iṣfahānī (d. 322/934). Furthermore the work brings together the perspectives of prominent Mu'tazili figures such as Wāṣil b. 'Aṭā' (d. 131/748), 'Amr b. 'Ubayd (d. 144/761), Bishr b. al-Mu'tamir (d. 210/825), Nazẓām (d. 231/845), Abū al-Hudhayl al-'Allāf (d. 235/849-50), Jāhiẓ (d. 255/869), Abū al-Ḥusayn al-Khayyāṭ (d. 300/913), Ibn al-Ikhshīd (d. 326/938) and Qāḍī 'Abd al-Jabbār (d. 415/1025). Jushamī did not limit himself to merely transmitting the views of Mu'tazili scholars in his tafsir; rather, he engaged in comparisons, expressed preferences and offered critiques, thereby demonstrating an eclectic approach. He criticized scholars such as Abū 'Alī al-Jubbā'ī, Abū Hāshim al-Jubbā'ī (d. 321/933), Abū Bakr al-Aṣamm, Nazẓām, Abū al-Ḥudhayl al-'Allāf, Jāhiẓ, Abū al-Qāsim al-Balkhī al-Ka'bī, Abū Muslim al-Iṣfahānī and Ibn al-Ikhshīd for certain aspects of their views. In this respect, al-Tahdhīb fī al-Tafsīr transcends the realm of riwāyah tafsir and attains the character of a dirāyah tafsir. Moreover, some Mu'tazili reports found in al-Tahdhīb fī al-Tafsīr exhibit notable differences compared to those in other classical tafsir and kalām sources. This observation raises the possibility that the content of Mu'tazili reports may have undergone transformation over time, making it an area of significant scholarly interest.
Benzer Tezler
- Hâkim el-Cüşemî'nin et-Tehzîb fi't-Tefsîr eserinde peygamberlerin ismeti anlayışı
The concept of the ismah of prophets in Hâkim al-Jushami's al-Tahdhîb fî al-Tafsîr
MUCHAMMAD ABDUR ROCHMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET EMİN GÜNEL
- Hâkim el-Cüşemî'nin et-Tehzî'b fi't-Tefsî'r adlı eseri çerçevesinde Mu'tezilenin Kur'ân tasavvuru
The Mu'tazila's perception of the Qur'an in the framework of Hakim al-Jushami's Work, al-Tahzib fi' al-Tafsir
FATİH PAMUK
Doktora
Türkçe
2023
DinBolu Abant İzzet Baysal ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BİLAL GÖKKIR
- Mu'tezilî Müfessir Hâkim el-Cüşemî'nin et-Tehẕîb fi't-tefsîr adlı eserinde müşkilü'l-kur'ân
The mushkil of the Qur'an in the work of Mu'tazilite Mufassir Hâkim al-Jushami titled at-Tahzib fi't-tafsir
DİDİK ANDRİAWAN
Doktora
Türkçe
2023
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HAKAN UĞUR
- Mu'tezilî müfessir Hâkim el-Cüşemî ve et-Tehzîb fi't-Tefsîr adlı eserinin tefsir literatüründeki yeri
The place of Mu'tazilî exegete al-Hâkim al-Jushamî and his tafsîr al-Tahdhîb fî Tafsîr al-Qur'ân in the tafsîr literature
CEMAL SÜNBÜL
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUHAMMED COŞKUN
- التَّوْجِيْهُ النَّحْوِيُّ لِلْقِرَاءَاتِ المُتَوَاتِرَةِ فِي كِتَابِ التَّهْذِيْبِ فِي التَّفْسِيْرِ لِلْحَاكِمِ الجُشَمِيِّ
Et-tevcîhun –nahvî li'l kiraât'il-mütevâtireti fî Kıtab'ît Tehzîb fi't Tefsîr li'l Hâkimi'l-Cüşemî / Grammatical guidance of Mutawater Quranic readings in Al-Tahzib fi Al-Tafsir by Al-Hakim Al-Jushami
MAHMOUD BAKDASH
Doktora
Arapça
2024
DinBingöl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HÜSEYİN ESVED