Geri Dön

Afet ve acil durum toplanma alanlarının mekansal uygunluk ve kırılgan gruplar açısından değerlendirilmesi

Evaluation of disaster and emergency assembly areas in terms of spatial suitability and vulnerable groups

PDF İndir

  1. Tez No: 920587
  2. Yazar: ZEHRA ATALAY
  3. Danışmanlar: PROF. DR. FATMA AYÇİM TÜRER BAŞKAYA
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Peyzaj Mimarlığı, Landscape Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Peyzaj Mimarlığı Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 217

Özet

Son yıllarda dünya üzerinde meydana gelen yıkıcı afetler göz önüne alındığında, kentlerde afetlere karşı dayanıklılığın sağlanması hayati önem taşımaktadır. Küresel düzeydeki hızlı kentleşme ve küresel nüfusun yaşlanması ile birlikte artan kırılgan nüfus, kentleri afetlere karşı daha savunmasız hale getirmektedir. Kentsel dayanıklılığı sağlamada en önemli bileşenlerden biri ise insanların afet ve acil durumlarda öncelikli olarak ihtiyaç duyduğu güvenli kentsel açık alanlardan oluşan toplanma alanlarıdır. Ancak, tez çalışmasına yol göstermesi amacıyla bibliyometrik analiz kullanılarak gerçekleştirilen literatür araştırması sonucunda mekânsal planlama ve tasarım bağlamında deprem, afet ve acil durum toplanma alanları ve kırılgan gruplar arasındaki ilişkisel boşluklar ve zayıflıklar bulunduğu tespit edilmiştir. Bu kapsamda, afet ve acil durum toplanma alanlarının deprem odaklı mekânsal uygunluk ve kırılgan gruplar açısından değerlendirilmesini amaçlayan bu tez çalışması, literatürde tespit edilen boşlukların giderilmesine ve ilişkisel zayıflıkların güçlendirilmesine katkı sağlamaktadır. Çalışma alanları 2023 yılında yıkıcı depremlere maruz kalan Türkiye'nin en kalabalık ili olan ve dünyadaki en aktif fay hatlarından Kuzey Anadolu Fay Zonunun ana kollarının etkisi altındaki İstanbul ili içerisinden belirlenmiştir. İstanbul içerisinde bulunduğu konum ve sahip olduğu özellikler nedeniyle depreme karşı en hasas ilçeler içerisinden ise Pendik ilçesi seçilmiştir. Pendik ilçesi içerisinden ise kişi başına düşen afet ve acil durum toplanma alanı en az 2,5 m2 olan en çok nüfusa sahip 5 mahalle çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Böylece çalışma kapsamında 5 mahalle üzerinden afet ve acil durum toplanma alanlarının mekansal uygunluk ve kırılgan gruplar açısından değerlendirilmesi gerçekleştirilmiştir. Afet ve acil durum toplanma alanlarının mekansal uygunluk ve kırılgan gruplar açısından değerlendirilebilmeleri için literatürde yer alan parametrelerden ve yere özgü değerlerden yararlanılarak güvenlik, kullanılabilirlik, erişim ve erişilebilirlik temaları altında toplam 27 ana parametre ve bu parametrelerin altında yer alan alt parametreler tanımlanmıştır. Tanımlanan parametrelerin kendi içlerinde önem derecelerinin belirlenmesi amacıyla çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) yöntemi kullanılmıştır. Parametrelerin ikili karşılaştırılmasını sağlayan bu model sayesinde, afet ile ilgili akademik çalışmalarda bulunan ve peyzaj mimarlığı meslek disiplininden gelen 12 uzman ile anket çalışması gerçekleştirilmiş ve elde edilen puanların geometrik ortalamaları alınarak tek bir yargı şeklinde SuperDecisions yazılımına aktarılmıştır. Böylece değerlendirme parametreleri ağırlıklandırılarak nihai puanları elde edilmiştir. Afet ve acil durum toplanma alanlarının belirlenen parametreler doğrultusunda değerlendirilebilmesi için toplanma alanlarının konumları, girişleri, yol ağı, İstanbul Mikrobölgeleme Projesi Anadolu Yakası Sonuç Raporu'nda yer alan Zemin Sınıflama, Yer Sarsıntısı, Sıvılaşma Riskli Alanlar Derinlik Dağılımı ve Potansiyel Heyelan Alanları Haritaları, İstanbul İli Tsunami Eylem Planı Hazırlanması Projesi kapsamında üretilen Pendik İlçesi Tsunami Eylem Planı Haritası, akarsu konumları, topoğrafya, tehlikeli madde barındıran tesislerin konumları, toplanma alanlarının çevrelerindeki bina yükseklikleri, tesisler, yol genişlikleri, sahip oldukları bitkisel doku ve günlük işlevleri, geçici barınma alanı standartları, Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Formları, Erişilebilirlik Kılavuzu ve Yaya Yolları ve Kaldırımların Tasarım Kuralları Hakkında Yönetmelik verilerinden yararlanılmıştır. Güvenlik, kullanılabilirlik ve erişim temaları altındaki değerlendirmeler için gerekli analizlerin gerçekleştirilmesinde coğrafi bilgi sistemleri tabanlı, koordinat referans sistemi TUREF/TM30 olarak ayarlanan QGIS 3.18 yazılımı kullanılarak coğrafi referanslama ile süperpoze çalışması, tampon analizi, eğim analizi ve ağ analizlerinden yararlanılmıştır. Erişilebilirlik teması altındaki değerlendirmeler için ise alan gözlemi yöntemi ve uzaktan algılama kapsamında Google Earth Pro yazılımından yararlanılmıştır. Tez çalışması kapsamında belirlenen parametrelerden oluşan değerlendirme modeli, çalışma alanı olarak belirlenen 5 mahalle ve 1 afet toplanma alanı üzerinde uygulanmış ve çalışma alanı içerisinde yer alan afet ve acil durum toplanma alanlarının güvenlik, kullanılabilirlik, erişim ve erişilebilirlik temaları altında puanlanarak değerlendirilmesi, karşılaştırılması ve tartışılması sonucunda güçlü ve zayıf yönleri tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular, afetlere karşı kentsel dayanıklılığın artırılması amacıyla gerçekleştirilecek çalışmalarda en düşük puanları alan toplanma alanlarından başlayarak her toplanma alanının ve mahallenin kendi içerisinde değerlendirilmesi ve sahip oldukları zayıflıklar doğrultusunda özgün stratejiler geliştirilmesinin önemini ortaya koymaktadır. Çalışma kapsamında mahalleler arasında tespit edilen eşitsizlikler afetlere karşı toplumsal dayanıklılığın adil bir şekilde dağılmadığını gösterirken, özellikle kırılgan gruplar açısından bu adaletsizliğin daha fazla olduğu belirlenmiştir. Araştırma bulgularının ve önerilen değerlendirme modelinin afetlere karşı kentsel dayanıklılığın sağlanması amacıyla gerçekleştirilebilecek iyileştirme çalışmaları kapsamında yerel yönetimlere yol gösterici olması öngörülmektedir.

Özet (Çeviri)

In recent years, considering the devastating disasters that have occurred in the world, ensuring resilience against disasters in cities is of vital importance. Rapid global urbanization and the aging global population, along with the increasingly vulnerable population, make cities more vulnerable to disasters. One of the most significant components in ensuring urban resilience is the assembly areas consisting of safe urban open spaces that people primarily need in disaster and emergency situations. However, as a result of the literature research conducted using bibliometric analysis to guide the thesis study, it was determined that there were relational gaps and weaknesses between earthquake, disaster, and emergency assembly areas and vulnerable groups in the context of spatial planning and design. In this context, this thesis, which aims to evaluate disaster and emergency assembly areas in terms of earthquake-focused spatial suitability and vulnerable groups, contributes to the elimination of gaps and the strengthening of relational weaknesses identified in the literature. In line with its purpose, this thesis investigates answers to three fundamental research questions. These research questions focus on which parameters are needed to evaluate disaster and emergency assembly areas in terms of spatial suitability and vulnerable groups, what are the importance levels of the determined parameters when compared among themselves, and what are the strengths and weaknesses of the study area considered in accordance with the determined parameters. In this context, the thesis study consists of four main stages: literature review, selection of the study area, determination of evaluation parameters, determination of the importance levels of evaluation parameters, analysis of the assembly areas in accordance with the evaluation parameters, and introducing and discussion of the findings obtained as a result of the analysis. For the literature review, the keyword groups to be searched were initially determined in the Scopus and Web of Science databases. The documents obtained from databases using these keyword groups were downloaded and transferred to the VOSviewer software to create and visualize bibliometric networks. Thus, besides the relational weaknesses and gaps, the strong connections and potentials within the scope of spatial planning and design between urban resilience, disaster and emergency assembly areas, earthquake and vulnerable groups contributed to the research conducted to determine the parameters that enable the evaluation of disaster assembly areas. The study areas were determined within the province of Istanbul, the most populous province of Türkiye, which was exposed to devastating earthquakes in 2023 and is under the influence of the main branches of the North Anatolian Fault Zone, one of the most active fault lines in the world. Within Istanbul, the Pendik district has been selected due to its location and population density, total population, total vulnerable population (children, elderly, and disabled), the proportion of children, elderly, and disabled within the total population, and its coastal position along the Sea of Marmara, making it one of the most sensitive districts to earthquakes. As a result, in order to determine which subdistricts to focus on within the selected district, the subdistricts were compared in terms of per capita disaster and emergency assembly areas. The five subdistricts with the largest population and at least 2.5 m² of assembly area per capita were selected as the study area. These five subdistricts are Yenişehir Subdistrict, Fevzi Çakmak Subdistrict, Dumlupınar Subdistrict, Çınardere Subdistrict and Çamlık Subdistrict. For the evaluation in the last phase of the study, Pendik National Garden, which is the largest disaster and emergency assembly area in these subdistricts, was determined. In order to evaluate disaster and emergency assembly areas in terms of spatial suitability and vulnerable groups, a total of 27 main parameters and several sub-parameters under the themes of safety, usability, access, and accessibility were defined by utilizing the parameters in the literature and location-specific values. Under the theme of safety, the main parameters include local ground classification, ground shaking, liquefaction hazard, landslide hazard, tsunami hazard, flood/water inundation/overflow hazard, slope, distance to hazardous structures, and building collapse hazard. Under the usability theme, the main parameters include capacity-1, capacity-2, morphological features, slope, vegetation cover, daily function, proximity to facilities and transportation infrastructure, and usability as a temporary shelter area. Under the theme of access, the main parameters include service area (300 m), service area (150 m), percentage of population with access to the area, connectivity based on walkability, and road closure status. Under the theme of accessibility, the main parameters include pedestrian sidewalks, pedestrian crossings, entrances to the area, informational and directional signage, and walkability and access within the area. In order to determine the importance levels of the defined parameters, the Analytical Hierarchy Process (AHP) method, which is one of the multi-criteria decision-making methods, was utilized. Through this model, which facilitates pairwise comparisons of the parameters, a survey was conducted with 12 landscape architecture professionals. The geometric means of the obtained scores were calculated and transferred as a single judgment into the SuperDecisions software. Initially, the sub-parameters under each main parameter were compared with each other and their importance levels were determined, then the main parameters under each theme were compared with each other and their importance levels were calculated. As a result of this, the final scores of the parameters were created by multiplying the importance levels of the sub-parameters with the importance levels of their associated main parameters in the established hierarchical structure. In order to evaluate disaster and emergency assembly areas in line with the determined parameters, data from the locations of assembly areas, entrances, road networks of the assembly areas, Ground Classification, Ground Shaking, Liquefaction Risk Areas Depth Distribution, and Potential Landslide Areas Maps included in the Istanbul Microzonation Project Anatolian Side Final Report, Pendik District Tsunami Action Plan Map produced within the scope of Istanbul Province Tsunami Action Plan Preparation Project, stream locations, topography, locations of facilities containing hazardous substances, building heights around assembly areas, facilities, road widths, vegetative cover, and daily functions they have, temporary shelter area standards, Accessibility Monitoring and Inspection Forms, Accessibility Guide, and Regulation on Design Rules for Pedestrian Paths and Sidewalks were utilized. In carrying out the necessary analyses for the evaluations under the themes of security, usability, and access, geographic information systems-based QGIS 3.18 software was used to perform geo-referencing, overlay analysis, buffer analysis, slope analysis, and network analysis. For the evaluations under the theme of accessibility, field observation method, and within the scope of remote sensing, Google Earth Pro software were utilized. The evaluation model, which consists of the parameters determined within the scope of the thesis study, was applied to five subdistricts and one disaster assembly area chosen as the study area. The disaster and emergency assembly areas within the study area were evaluated, compared, and discussed under the themes of safety, usability, access, and accessibility. Initially, the subdistricts were evaluated and discussed individually. Subsequently, they were examined among themselves. As a result, their strengths and weaknesses were determined. Upon comparing the subdistricts under the theme of safety, it was determined that Çınardere Subdistrict is the safest among all subdistricts. Nevertheless, the weakest subdistrict in terms of safety could not be identified due to the lack of notable differences among the other subdistricts. In terms of usability, it was established that the Dumlupınar Subdistrict is the weakest compared to the other subdistricts. It was determined that the Yenişehir Subdistrict has the highest level of access compared to the other subdistricts. Among the subdistricts evaluated with regard to vulnerable groups, Fevzi Çakmak Subdistrict was assigned to be the most accessible. On the other hand, the fact that only 34% of the Fevzi Çakmak Subdistrict's surface area allows vulnerable groups to access any disaster assembly area within 5 minutes demonstrates how weak the evaluated subdistricts are in this regard. Furthermore, the determination that Pendik National Garden, which was examined in detail in terms of accessibility, has a very low level of accessibility reveals a considerable disadvantage, particularly for vulnerable groups. The findings indicate the importance of evaluating each assembly area and subdistrict individually, starting with the lowest-scoring assembly areas, and developing unique strategies in accordance with their weaknesses in studies to be carried out to increase urban resilience against disasters. On the other hand, in some cases, assembly areas may possess unavoidable and unchangeable hazards such as local ground classification, ground shaking, or tsunami hazard. In such cases, potential areas for new disaster and emergency assembly areas can be identified within the same subdistrict. Although the evaluation hierarchical model proposed within the scope of the thesis study was developed to assess the currently determined disaster and emergency assembly areas, it can also be used to identify potential areas. Meanwhile, the findings obtained within the scope of the study reveal the inequalities among the evaluated subdistricts, this situation also reveals that social resilience against disasters is unjust. Particularly, the very poor level of access to assembly areas for vulnerable groups, and the limited usability of these areas by such groups, deteriorates this inequality. For this reason, it is significant to include vulnerable groups in the studies carried out within the scope of increasing the resilience of cities against disasters. It is anticipated that the research findings will primarily guide the Pendik district, which was determined as the study area of the thesis, and the proposed evaluation model will guide local governments within the scope of improvement works that can be carried out to ensure urban resilience against disasters.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    952318

    How does water scarcity affect agricultural productivity and food security? A case study on Morocco

    Su kıtlığının tarımsal verimlilik ve gıda güvenliği üzerindeki etkileri: Fas örneği

    ZAİNAB AL BATOUL MA-EL-AININ

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2025

    Ziraatİstanbul Teknik Üniversitesi

    Afet ve Acil Durum Yönetimi Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ HİKMET İSKENDER

  2. Tez No

    960925

    Afet ve acil durum toplanma alanları için CBS tabanlı uygun yer seçimi: Sakarya ili Serdivan ilçesi örneği

    GIS-based site selection for emergency assembly areas: The case of Serdi̇van district, Sakarya, Turkey

    GÜLENNUR ŞANLI

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2025

    Peyzaj MimarlığıSakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi

    Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MUSTAFA ERGEN

  3. Tez No

    843532

    Deprem sonrası toplanma alanı olarak kentsel açık ve yeşil alanların önemi: Erzurum ili Haydar Aliyev Parkı örneği

    The importance of urban open and green areas as gathering areas after the earthquake: Example of Haydar Aliyev Park in Erzurum province

    EBRU KARAÇUHALILAR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    Peyzaj MimarlığıAtatürk Üniversitesi

    Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. NESLİHAN DEMİRCAN

  4. Tez No

    967334

    Afet toplanma alanlarının mekansal ve işlevsel uygunluk analizi: Tekirdağ şarköy ilçesi

    Spatial and functional suitability analysis of disaster assembly areas: Tekirdağ şarköy district

    DUYGU BAŞTÜRK ATEŞ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2025

    Peyzaj MimarlığıTrakya Üniversitesi

    Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. RUKİYE DUYGU ÇAY

  5. Tez No

    539068

    Afet sonrası geçici yerleşim yerlerinin planlanmasındaki faktörlerin incelenmesi : Karşıyaka örneği

    Examining the allocation of post-disaster shelter areas: A case study in Izmir Karsiyaka district

    HÜSEYİN MARAL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2016

    Şehircilik ve Bölge PlanlamaGediz Üniversitesi

    Kentsel Yenileme Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. YENAL AKGÜN

Geri Dön