Dîvânu Lugâti't-Türk ile Altay Türkçesindeki ortak sözcüklerin ses ve anlam bilgisi bakımından incelenmesi
Analysis of common words in Dîvânu Lugâti't-Türk and Altaic Turkish in terms of phonetics and semantics
- Tez No: 921770
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HÜLYA GÖKÇE
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Altay Türkçesi, Dîvânu Lugâti't-Türk, ses bilgisi, anlam bilgisi, art zamanlı, Altaic Turkish, Dîvânu Lugâti't-Türk, phonetics, semantics, diachronic
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 171
Özet
XI. yüzyılda Kâşgarlı Mahmud tarafından yazılan Dîvânu Lugâti't-Türk, Türkçenin bilinen ilk sözlüğü olmakla birlikte diyalektolojik, etnolojik, bir coğrafya eseri, halk bilimi bilgileri içeren, XI. yüzyıla ait atalar sözü külliyatı özelliği gösteren, içerisinde dörtlükler ve beyitler bulunan âdeta bir şiir antolojisidir. Dîvânu Lugâti't-Türk Türklük biliminde daima ilgiyle incelenmiş ve hâlâ üzerinde devam eden çalışmalar eserin hacmi ve önemini göstermektedir. Tarihsel süreçte dillerde doğal yapısı itibariyle varyantlaşmalar, anlam değişimleri, ses değişimleri oluşmaktadır. Bu süreçte gelişen Altay Türkçesi Kuzey-Doğu Türk lehçesi grubuna dâhil edilmiş, günümüzde Rusya Federasyonu içindeki Güney Sibirya bölgesinde bulunan Altay Cumhuriyeti'nde yaşayan Altay Türklerinin kullandığı edebî dildir. Tez temelde üç bölümden oluşmakta olup birinci bölümde; Karahanlı tarihi, Karahanlı Türkçesi, Dîvânu Lugâti't-Türk ve Kâşgarlı Mahmud ve Altay Cumhuriyeti, Altay Türklerinin tarihi, Altay Türkçesinin tasniflerdeki yeri, Altay Türkçesinin fonolojik ses özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde, ses bilgisi çalışmasında ele alınan Altay Türkçesinin y- > c- değişimi, kurallı bir biçimde büzüşme sonucunda ikincil ünlü uzunluklarının oluşması, kurallı-düzenli dudak uyumu söz konusu olması ve iki ünlü arasında kurallı olarak patlayıcı ötümsüz ünsüz /-ç-, -k-, -p-, -ş-, -t-/ bulunmaması, bu seslerin ötümlü karşılıkları /-c-, -g-, -b-, -j-, -d-/ ses durumları ele alınarak Altay Türkçesinde ses değişimine uğramış sözcükler tespit edilerek ses olayları incelenmiştir. Üçüncü bölümde, anlambilim, sözcük, kavram ve anlam değişmeleri üzerinde durulduktan sonra tespit edilen sözcükler anlam bilgisel olarak karşılaştırılmaktadır. Yapılan çalışmada Dîvânu Lugâti't-Türk'te bulunan söz varlığı ile Altay Türkçesinin ses değişimleri ile anlamsal değişimleri değerlendirilerek incelenmesi amaçlanmakta, tarama yöntemi kullanılarak Altay Türkçesi Sözlüğü ile Dîvânu Lugâti't-Türk'ün sözcük varlığından tespit edilen sözcükler art zamanlı tarihsel çalışma yöntemi ile incelenmiştir.
Özet (Çeviri)
Written in the 11th century by Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti't-Türk is not only the first known dictionary of the Turkish language but also a work encompassing dialectological, ethnological, and geographical aspects, containing valuable information on folklore, proverbs from the 11th century, and a collection of quatrains and couplets, effectively functioning as a poetic anthology. Dîvânu Lugâti't-Türk has always been analyzed with interest in Turkic studies, and the ongoing studies on it show the volume and importance of the work. In the historical process, variations, meaning changes and sound changes occur in languages due to their natural structure. Altaic Turkish, which developed in this process, is included in the North-Eastern Turkish dialect group and is the literary language used by Altaic Turks living in the Republic of Altai in the South Siberia region of the Russian Federation. The thesis basically consists of three chapters and in the first chapter; the history and Turkish of Karakhanid, Dîvânu Lugâti't-Türk and Kâşgarlı Mahmud and the Republic of Altai, the history of Altaic Turks, the place of Altaic Turkish in the classifications, information about the phonological sound features of Altaic Turkish is given. In the second chapter, the y->c- change in Altaic Turkish, which is discussed in the phonetics study, the formation of secondary vowel lengths as a result of regular contractions, the presence of systematic labial harmony, and the absence of regular plosive voiceless consonants /-ç-, -k-, -p-, -ş-, -t-/ between two vowels, the voiced equivalents of these sounds /-c-, -g-, -b-, -j-, -d-/ are examined and the sound events are examined by identifying the words that have undergone sound changes in Altaic Turkish. In the third chapter, semantics, word, concept and meaning changes are emphasised and then the identified words are compared semantically. In this study, it is aimed to analyse the vocabulary in Dîvânu Lugâti't-Türk and Altaic Turkish by evaluating the sound changes and semantic changes, and the words identified from the vocabulary of the Altaic Turkish Dictionary and Dîvânu Lugâti't-Türk were examined by using the scanning method with the diachronic historical study method.
Benzer Tezler
- Türkçe ve Macarca dilbilgisi tipolojilerinin Türkçenin yabancı dil olarak öğretilmesi temelinde karşılaştırılması
Comparing the Turkish and Hungarian language grammars on the basis of teaching Turkish as foreign language
BÜLENT ŞİMŞEK
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Eğitim ve ÖğretimTrakya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. OĞUZHAN DURMUŞ
- Dîvânu Lugâti't-Türk ile Özbek Türkçesinin karşılaştırmalı söz varlığı üzerine inceleme
Review on comparative word presence of Dîvânu Lugâti't-Turk and Uzbek Turkish
ÖZGE ŞENEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DilbilimArtvin Çoruh ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ERHAN GİRAY
- Dîvânu Lugâti't-Türk ile Karaçay-Malkar Türkçesinin söz varlığı açısından incelenmesi
The analysis of the vocabulary in Dîvânu Lugâti't-Türk and Karachay-Balkar Turkish
ESMA TÜRKOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DilbilimAdıyaman ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TÜRKER BARIŞ BULDUK
- Dîvânu Lugâti't-Türk ile Yakutçanın söz varlığı bakımından karşılaştırılması
A comparative study of Compendium of the Turkic Dialects and Yakut in terms of vocabulary
CAN SAĞIR
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DilbilimAnadolu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ HÜLYA YILDIZ
- Dîvânü Lügati't Türk' teki isimlerle Anadolu ağızlarında ortaklaşan isimler
Common nouns in Dîvânü Lügâti?t Türk and Anatolian accents
GONCA KIZILKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
PROF. DR. ZİKRİ TURAN