Orhun yazıtları temelinde Türkiye türkçesi ve Kırgız türkçesinin karşılaştırmalı istem dil bilgisi
A comparative valency grammar of Turkey turkish and Kyrgyz turkish based on the Orkhon inscriptions
- Tez No: 923135
- Danışmanlar: PROF. DR. AHMET BURAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Fırat Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeni Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 98
Özet
İstem dil bilgisi, yeni bir söz dizimsel inceleme metodudur. İstem dil bilgisi, yabancılara Türkçe öğretimi başta olmak üzere, sözlük bilimi, lehçeler arası aktarım ve söz dizimi çalışmaları gibi pek çok alana yeni bakış açıları kazandırabilecek dil bilgisel bir kuramdır. İstem incelemelerinde önemli fakat yaygın olmayan alanlardan birisi karşılaştırmalı istem çalışmalarıdır. Bu doğrultuda, özellikle Türk lehçeleri üzerine yapılmış karşılaştırmalı bir istem dil bilgisi çalışmalarının sınırlı oluşu, bu tez çalışmasının çıkış noktası olmuştur. Bu tez çalışmasında Türkçenin tarihi ve çağdaş dönemlerinin karşılaştırmalı istem dil bilgisi ele alınmıştır. Orhun yazıtları, Türkiye Türkçesi ve Kırgız Türkçesi olmak üzere eş zamanlı bir söz dizimsel karşılaştırma yapılmıştır. Tezin odak noktası, Orhun yazıtları, Türkiye Türkçesi ve Kırgız Türkçesi arasındaki söz dizimsel ilişkiler ve aralarındaki söz dizimsel farklardır. Modern bir söz dizimsel inceleme modeli olan istem yaklaşımı, karşılaştırmalı olan bu çalışma için güncel ve geçerli dil bilgisel metottur. Orhun yazıtlarında yer alan fiillerin, Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemlerinde meydana gelen istem farklılıklarının tespit edilmesi ve bu farklılıkların sebeplerinin açıklanması bu çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bu doğrultuda, Orhun yazıtları temelinde 237 fiilin dil verileri incelenmiştir. Tezin kapsam ve sınırlılıklarına bağlı olarak 237 fiilin 32'si çalışmaya dâhil edilmiş ve incelemeye tabi tutulmuştur. Yapılan incelemeler sonucunda Orhun yazıtları ve Türkiye Türkçesi arasında %66 benzerlik oranı, Orhun yazıtları ve Kırgız Türkçesi arasında %69'luk bir benzerlik oranı tespit edilmiştir. Türkiye Türkçesi ve Kırgız Türkçesinde ise bu oran %87 olarak tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, tez çalışmasına dâhil edilen 32 fiil ve 38 anlam değişkesinin söz dizimsel yapıları tespit edilmiş ve var olan söz dizimsel istem farklılıkların olası sebepleri üzerinde durulmuştur.
Özet (Çeviri)
Valency grammar is a novel syntactic analysis methodology. It is a linguistic theory that can bring new perspectives to various fields, including teaching Turkish as a foreign language, lexicography, inter-dialectal transfer, and syntax studies. One of the significant yet less common areas within valency grammar studies is comparative valency studies. The absence of a comparative valency grammar study specifically on Turkic dialects forms the basis of this thesis. This research examines the comparative valency grammar of Turkish in its historical and contemporary periods. A synchronic syntactic comparison is conducted among the Orkhon inscriptions, Turkey Turkish, and Kyrgyz Turkish. The thesis focuses on the syntactic relationships and differences among the Orkhon inscriptions, Turkey Turkish, and Kyrgyz Turkish. The valency approach, a modern syntactic analysis model, serves as an up-to-date and valid grammatical methodology for this comparative study. The core of the research lies in identifying valency differences across the historical and contemporary periods of Turkish by analyzing the verbs in the Orkhon inscriptions, as well as explaining the reasons behind these differences. In this context, linguistic data for 237 verbs from the Orkhon inscriptions were analyzed. Based on the scope and limitations of the thesis, 32 of these verbs were included in the study and subjected to detailed analysis. The findings revealed a 66% similarity rate between the Orkhon inscriptions and Turkey Turkish, a 69% similarity rate between the Orkhon inscriptions and Kyrgyz Turkish, and an 87% similarity rate between Turkey Turkish and Kyrgyz Turkish. Accordingly, the syntactic structures of 32 verbs and their 38 semantic variants included in the thesis were identified, and possible reasons for the existing syntactic valency differences were discussed.
Benzer Tezler
- Орхон жана энесай жазма эстеликтеринин тилдик жана алфавиттик салыштырылуусу
Orhun ve Yenisey yazıtlarının dil ve alfabe açısından karşılaştırılması
ARGEN ŞABDANOV
Yüksek Lisans
Kırgızca
2022
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV
- Байыркы түрк (руникалык) жазма эстеликтеринин тилинин фонетикасы
Eski Türk yazıtlarının ses özellikleri
TİLEK ŞARŞENBEK UULU
Yüksek Lisans
Kırgızca
2015
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NURDİN USEEV
- Caz mekanlarının tercih edilme nedenleri: Nardis Jazz Club, The Badau İstanbul, Bova Sahne
The reasons why jazz venues are being preferred: Nardis Jazz Club, The Badau İstanbul, Bova Sahne
FULYA AKÇA
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Müzikİstanbul Teknik ÜniversitesiMüzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
PROF. SONGÜL KARAHASANOĞLU
- Türkiye'de deneme ve eleştirinin gelişiminde Orhan Burian'ın yeri
Orhan Burian's place in the development of essay and criticism in Turkey
MÜGE CANPOLAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve Edebiyatıİhsan Doğramacı Bilkent ÜniversitesiTürk Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. SÜHA OĞUZERTEM