2005-2023 döneminde Türkiye'deki vergi denetimi: Çok kriterli karar verme yöntemi ile performans değerlendirmesi
Tax auditing in Turkey during the 2005-2023 period: Performance evaluation using multi-criteria decision-making method
- Tez No: 923171
- Danışmanlar: DOÇ. DR. DOĞAN BOZDOĞAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Maliye, Finance
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Maliye Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 87
Özet
Modern vergi yönetiminde denetim mekanizması, geleneksel vergi toplama ve kontrol fonksiyonlarının ötesine geçerek, veri analitiği ve risk yönetimi temelli bir yaklaşıma doğru evirilmektedir. Bu dönüşüm sürecinde, vergi denetiminin etkinliğinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi önem kazanmıştır. Bu çalışma, 2005-2023 döneminde Türkiye'deki vergi denetiminin performansını çok kriterli karar verme yöntemi olan VIKOR analizi ile incelemektedir. Vergi denetiminin etkinliği, ülkelerin mali sürdürülebilirliğinin temel göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Dijital ekonominin yükselişi ve küresel ticaretin karmaşıklaşması, vergi denetim sistemlerinin yeniden yapılandırılmasını gerekli kılmıştır. Bu bağlamda çalışma, özellikle risk bazlı denetim yaklaşımı ve teknolojik dönüşümün vergi denetimi üzerindeki etkilerine odaklanarak, sistematik bir performans analizi sunmayı amaçlamaktadır. Araştırmada dokuz temel performans kriteri kullanılmıştır: vergi gelirleri, denetim sayısı, denetim oranı, tahakkuk/tahsilat oranı, matrah farkı, vergi toplama maliyeti oranı, uzlaşılan dosya sayısı, kayıt dışı istihdam oranı ve toplam mükellef sayısı. Bu kriterler, literatürde kabul görmüş ve uluslararası uygulamalarda sıklıkla kullanılan göstergelerdir. Her bir kriter, vergi denetiminin farklı bir boyutunu temsil etmekte ve birlikte değerlendirildiğinde kapsamlı bir analiz çerçevesi sunmaktadır. VIKOR analizi sonuçları, vergi denetiminin performansında üç belirgin dönem ortaya koymuştur. 2013-2016 dönemi en yüksek performansın gözlendiği dönem olmuş, özellikle 2015 yılı (Q_i=0.28000) ve 2014 yılı (Q_i=0.29398) en etkin yıllar olarak öne çıkmıştır. Bu dönemde vergi toplama maliyeti oranının düşmesi, kayıt dışı istihdam oranının azalması ve denetim sayılarının artması olumlu gelişmeler olarak dikkat çekmiştir. Ancak 2017 yılından itibaren performansta belirgin bir düşüş yaşanmıştır. 2017 yılı (Q_i=1.00000) ve 2018 yılı (Q_i=0.93131) en düşük performans değerlerini göstermiştir. Bu dönemde denetim oranı %1.68'e gerilemiş, uzlaşılan dosya sayısı 43,895'e düşmüş ve tahakkuk/tahsilat oranı %82.3 seviyesine inmiştir. 2020-2023 döneminde ise Covid-19 pandemisinin de etkisiyle denetim performansı dalgalı bir seyir izlemiştir. Çalışmanın bulguları, vergi denetim sisteminde kapsamlı reformlara ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Risk analizi sistemlerinin geliştirilmesi, yapay zekâ destekli denetim araçlarının kullanılması ve veri madenciliği uygulamalarının yaygınlaştırılması teknolojik öncelikler olarak öne çıkmaktadır. Uzlaşma mekanizmasının etkinleştirilmesi ve mükellef hizmetlerinin kalitesinin artırılması da vergi idaresi-mükellef ilişkilerinin geliştirilmesi açısından önemli görülmektedir.
Özet (Çeviri)
In modern tax administration, the auditing mechanism is evolving beyond traditional tax collection and control functions, shifting towards a data analytics and risk management-based approach. During this transformation, measuring and evaluating the effectiveness of tax audits has gained importance. This study examines the performance of tax audits in Turkey between 2005 and 2023 using the VIKOR analysis, a multi-criteria decision-making method. The effectiveness of tax auditing is considered one of the key indicators of a country's fiscal sustainability. The rise of the digital economy and the increasing complexity of global trade have necessitated the restructuring of tax auditing systems. In this context, the study aims to provide a systematic performance analysis, focusing particularly on the impact of risk-based auditing approaches and technological transformation on tax audits. The research uses nine key performance criteria: tax revenues, the number of audits, audit rate, assessment/collection ratio, tax base differences, tax collection cost ratio, the number of settled cases, the rate of informal employment, and the total number of taxpayers. These criteria are widely accepted in the literature and frequently used in international practices. Each criterion represents a different aspect of tax auditing, and when considered together, they offer a comprehensive analysis framework. The results of the VIKOR analysis reveal three distinct periods in tax audit performance. The period between 2013 and 2016 showed the highest performance, with 2015 (Q_i= 0.28000) and 2014 (Q_i = 0.29398) standing out as the most effective years. During this period, positive developments such as a decrease in tax collection cost ratio, a reduction in informal employment, and an increase in the number of audits were noted. However, a significant decline in performance occurred starting in 2017. The years 2017 (Q_i = 1.00000) and 2018 (Q_i = 0.93131) recorded the lowest performance values. During this period, the audit rate dropped to 1.68%, the number of settled cases fell to 43,895, and the assessment/collection ratio decreased to 82.3%. In the 2020-2023 period, the performance of audits fluctuated, partly due to the impact of the Covid-19 pandemic. The findings of the study indicate that comprehensive reforms are needed in the tax audit system. Developing risk analysis systems, utilizing artificial intelligence-assisted audit tools, and expanding data mining applications are identified as technological priorities. Enhancing the settlement mechanism and improving the quality of taxpayer services are also seen as important for improving tax-taxpayer relationships.
Benzer Tezler
- The effect of credit composition on economic growth: Evidence from Turkiye
Kredi kompozisyonunun iktisadi büyüme üzerindeki etkisi: Türkiye'den bir kanıt
BETÜL İSMİÇ
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
EkonomiKastamonu Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SEDEF ŞEN
- Okul öncesi dönemde davranış problemleri: Bir meta analiz çalışması
Behaviour problems in preschool period: A meta analysis study
NUR SELİN ARGITLI ERDEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Eğitim ve Öğretimİzmir Demokrasi ÜniversitesiTemel Eğitim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SİBEL YOLERİ
- İslami ve konvansiyonel bankaların finansal etkinliklerinin karşılaştırmalı analizi: Türkiye ve dünya örneği
Comparative analysis of the financial efficiencies of Islamic and conventional banks: The case of Turkey and the world
İLHAN KANUŞAĞI
Doktora
Türkçe
2023
BankacılıkHasan Kalyoncu ÜniversitesiUluslararası Ticaret ve Lojistik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEHRA VİLDAN SERİN
- Faiz oranı, enflasyon, döviz kuru ve borsa ilişkisi: Türkiye örneği
Interest rate, inflation, exchange rate and exchange relationship: The example of Turkey
ÇAĞLAR GÜRBÜZ
- Peyzaj mimarlığı literatüründe doğal afetlerdünya ve Türkiye karşılaştırması
Natural disasters in landscape architecture literature comparison of the world and Turkey
NEBAHAT KALKAN ÖZTAŞ
Doktora
Türkçe
2024
Peyzaj Mimarlığıİstanbul Teknik ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA AYÇİM TÜRER BAŞKAYA