Öğretmen kimliği oluşumu ve farklı kariyer evrelerinde öğretmen kimliğinin yeniden yapılandırılması: Öğretmen anlatıları üzerine çoklu örnek olay araştırması
The formation of teacher identity and restructuring of teacher identity through career stages: A multiple case study on teacher narratives
- Tez No: 923504
- Danışmanlar: DOÇ. DR. AHMET FARUK LEVENT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Eğitim ve Öğretim, Education and Training
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Eğitim Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 335
Özet
Bu çalışmada, farklı kariyer evrelerindeki branş öğretmenlerinin kimlik inşa süreçlerinin ve bu süreçler arasındaki benzerliklerin ve farklılıkların ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Öğretmenlerin profesyonel kimliklerinin zaman içinde nasıl geliştiğini anlamak için öğretmenlerin yaşam öykülerini analiz eden anlatıya dayalı çoklu örnek olay deseni kullanılmıştır. Çalışma grubu belirlenirken, amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme ve maksimum çeşitlilik örnekleme tercih edilmiştir. Katılımcılar, farklı kariyer evrelerinde yer alan branş öğretmenleri arasından seçilmiştir, bu sayede araştırma problemiyle ilgili çeşitli deneyim ve bakış açıları elde edilmiştir. Veri toplama süreci, 2023-2024 eğitim ve öğretim döneminde gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın ilk aşamasında, erken kariyer evresindeki öğretmenlerle yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerde, öğretmenlerin özgeçmişleri, kişilik özellikleri, aile geçmişleri, öğrenci olarak deneyimleri ve üniversite sürecindeki öğretmenlik deneyimlerine odaklanılmıştır. Görüşmelerde kullanılan grid tekniği, öğretmenlerin hayat hikayelerini bütüncül bir şekilde anlamaya yönelik veriler sunmuştur. Katılımcı öğretmenlerden iki ay boyunca haftalık yansıtıcı günlükler tutmaları istenmiş, bu günlükler aracılığıyla öğretmen kimliği süreci ve mesleki deneyimleri derinlemesine incelenmiştir. Orta ve geç kariyer evresindeki öğretmenler için de benzer bir süreç izlenmiştir. Ancak bu öğretmenlerle yapılan yansıtıcı günlük uygulaması, anlamlı veri üretmediği için ilk denemeden sonra durdurulmuştur. Bunun yerine, bu öğretmenlerle yapılan ikinci yarı yapılandırılmış görüşmelerde, kariyer evrelerine odaklanılmış ve mesleki deneyimlerinin zaman içindeki farklılıkları ve benzerlikleri incelenmiştir. Görüşmelerden sonra; erken, orta ve geç kariyer evrelerindeki öğretmenlerle odak grup tartışması gerçekleştirilmiştir. Odak grup tartışması farklı kariyer evrelerinde öğretmenlerin profesyonel kimliklerinin yeniden yapılandırılma süreçlerinin değerlendirilmesine olanak sağlamıştır. Veri analizi sürecinde, elde edilen görüşme, günlük ve odak grup tartışması verileri tematik anlatı analizi ve çapraz vaka analizi yöntemleriyle incelenmiştir. Bu analizler, öğretmenlerin kariyer evrelerine göre profesyonel kimliklerinin nasıl şekillendiği ve değiştiğine dair derinlemesine içgörüler sunmuştur. Farklı kariyer evrelerinde yer alan öğretmenlerin profesyonel kimliklerinin gelişim ve yeniden yapılandırma süreçleri karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Araştırmanın bulguları, öğretmen kimliğinin kariyerleri boyunca çeşitli faktörler tarafından şekillenen dinamik ve çok katmanlı bir yapı olduğunu ortaya koymaktadır. Erken kariyer evresinde öğretmenlerin profesyonel kimliklerinin oluşumunda, öğrencilik yıllarında sahip oldukları deneyimlerin ve rol modellerin büyük etkisi olduğu tespit edilmiştir. Anadolu Öğretmen Liseleri'nde öğrenim gören öğretmenlerin profesyonel kimliklerinin daha erken oluştuğu görülmüştür. Öğretmenlerin ilk atandıkları okullardaki deneyimlerin öğretmen kimliğinin oluşumu üzerindeki etkisi, örgütsel bağlamın önemini vurgulamaktadır. Erken kariyer evresinde yer alan öğretmenlerin, profesyonel gelişim ve adaptasyona yönelik motivasyonlarının güçlü olduğu ve karşılaştıkları zorluklarla başa çıkma kapasitelerini deneyim kazandıkça geliştirdikleri anlaşılmıştır. Orta kariyer evresinde öğretmenlerin profesyonel kimliklerinin yeniden yapılandırılma süreci, iki farklı aşamada incelenmiştir: İstikrar evresi ve deneme-çeşitlendirme evresi. İstikrar evresindeki öğretmenlerin profesyonel özgüvenlerinin geliştiği, iletişim becerilerinin güçlendiği ve profesyonel dayanıklılıklarının arttığı görülmüştür. Deneme ve çeşitlendirme evresindeki öğretmenlerin ise öğretim yöntemleri ve pedagojik yaklaşımlarını gözden geçirerek profesyonel tatminlerini yeniden değerlendirdikleri ve profesyonel ağlar kurarak meslektaşlarıyla işbirliği yapmaya istekli oldukları tespit edilmiştir. Geç kariyer evresindeki öğretmenlerin, zorluklarla başa çıkma süreçlerinde profesyonel dayanıklılıklarının önemli bir rol oynadığı; ancak eğitim politikalarına yönelik eleştiriler ve mesleki itibar kaybı algısının profesyonel kimliklerini olumsuz etkilediği görülmüştür. Kurumlarında aldıkları desteğin ve öğrencilerinin gelişimlerine odaklanmalarının profesyonel motivasyonlarını sürdürmelerine yardımcı olduğu anlaşılmıştır. Geç kariyer evresindeki öğretmenlerin mesleklerini sürdürmek ve güçlendirmek için profesyonel dayanıklılıklarını ve örgütsel bağlamdaki rollerini koruma çabası içinde olduğu söylenebilir. Farklı branş öğretmenlerinin profesyonel kimliklerinin branşlarına özgü pedagojik yaklaşımlar, toplumsal algılar ve mesleki rollerden etkilendiği, branş ve profesyonel kimlik arasındaki etkileşimin öğretmen kimliklerinin inşa sürecinde belirleyici bir rol oynadığı söylenebilir. Yabancı dil öğretmenlerinin profesyonel kimliklerinin ikinci dil kimlikleri tarafından desteklendiği ve kendilerini branşları üzerinden tanımladıkları anlaşılmıştır. Tarih öğretmenlerinin, milli kültür ve toplumsal değerlerin aktarımı görevini üstlendikleri ve bu bağlamda profesyonel kimliklerinin branşları tarafından desteklendiği tespit edilmiştir. Matematik öğretmenlerinin branşlarına güçlü bir bağlılık duydukları, profesyonel kimliklerinin matematiksel kimlikleriyle desteklendiği ve kendilerini branşları üzerinden tanımlama eğiliminde oldukları ortaya çıkmıştır. Bu çalışma, öğretmenlerin profesyonel kimliklerinin farklı kariyer evreleri ve branşlar doğrultusunda şekillendiğini ortaya koymuş; öğretmenlerin mesleki gelişim süreçlerinin, pedagojik yaklaşım, kurumsal destek ve toplumsal algılarla yakından ilişkili olduğunu göstermiştir. Öğretmenlerin profesyonel kimlik gelişiminin eğitim ve öğretim kalitesine etkisi göz önüne alındığında, Türk eğitim sisteminin geliştirilmesine yönelik çeşitli öneriler sunulmuştur.
Özet (Çeviri)
The study aims to reveal the identity formation processes of subject teachers at different career stages and the similarities and differences between these processes. A narrative-based multiple case study design that analyzes teachers' life stories was used to understand how teachers' professional identities develop over time. While determining the study group, criterion sampling and maximum diversity sampling were utilized as purposive sampling methods. Participants were selected from among subject teachers at different career stages, thus providing a variety of experiences and perspectives on the research problem. The data collection process was carried out during the 2023-2024 academic year. In the first phase of the study, semi-structured interviews were conducted with early career teachers. These interviews focused on teachers' backgrounds, personality traits, family backgrounds, experiences as students, and teaching experiences during the university process. The grid technique used in the interviews provided data for a holistic understanding of the teachers' life stories. The participant teachers were asked to keep weekly reflective journals for two months, through which the process of teacher identity and their professional experiences were analyzed in depth. A similar process was followed for mid- and late-career teachers. However, the reflective journal practice with these teachers was halted after the first implementation because it did not produce any meaningful data. Instead, the second semi-structured interviews with these teachers focused on their career stages and examined the differences and similarities of their professional experiences over time. After the interviews, focus group discussions were held with teachers in early, middle and late career stages. The focus group discussion enabled the evaluation of the processes of restructuring the professional identities of teachers at different career stages. In the data analysis process, the interview, the reflective journal and focus group discussion data were analyzed through thematic narrative analysis and cross-case analysis. These analyses provided in-depth insights into how teachers' professional identities were shaped and transformed according to their career stages. The development and reconstruction processes of teachers' professional identities at different career stages were analyzed comparatively. The findings of the study reveal that teacher identity is a dynamic and multi-layered construct that is shaped by various factors throughout their careers. It was revealed that the experiences and role models they had during their student years had a great influence on the formation of teachers' professional identities in the early career phase. It was observed that the professional identities of teachers who studied at Anatolian Teacher High Schools emerged earlier. The impact of the experiences in the schools where teachers are first assigned emphasizes the importance of organizational context on the formation of teacher identity. Teachers in the early career stage were observed to have strong motivation for professional development and adaptation and to develop their capacity to cope with the challenges they face as they gain experience. The process of restructuring the professional identities of mid-career teachers was analyzed in two different phases: Stabilization phase and experimentation-diversification phase. It was observed that teachers in the stabilization phase developed professional self-confidence, enhanced their communication skills and increased their professional resilience. Teachers in the experimentation and diversification phase were found to reassess their professional satisfaction by reviewing their teaching methods and pedagogical approaches, and to be willing to collaborate with colleagues by engaging in professional networking. Late-career teachers' professional resilience played an important role in coping with challenges; however, criticism of educational policies and perceived loss of professional reputation had a negative impact on their professional identity. It was understood that the support they received in their institutions and their focus on the progress of their students contributed to the preservation of their professional motivation. It was also found that late-career teachers strive to maintain their professional resilience and their role in the organizational context in order to sustain and strengthen their profession. It could be argued that the professional identities of different subject teachers are shaped by subject-specific pedagogical approaches, societal perceptions and professional roles, and that the interaction between subject and professional identity plays a crucial role in the construction process of teacher identities. It is understood that foreign language teachers' professional identities are supported by their second language identities, and they define themselves through their subject areas. It was determined that history teachers undertake the task of passing on national culture and social values and, in this sense, their professional identities are supported by their subject areas. Mathematics teachers have a strong commitment to their subject, their professional identities are supported by their mathematical identities, and they are inclined to define themselves through their subject. This study revealed that teachers' professional identities are characterized by different career stages and disciplines, and that teachers' professional development processes are closely related to pedagogical approach, institutional support and societal perceptions. Considering the effect of teachers' professional identity development on the quality of education and training, various suggestions for the improvement of the Turkish education system were presented.
Benzer Tezler
- Exploring the professional identity construction of EFL teachers in Türkiye
Türkiye'de İngilizce öğretmenlerinin mesleki kimlik oluşumunun incelenmesi
PINAR KAHVECİ
Doktora
İngilizce
2025
Eğitim ve ÖğretimGazi Üniversitesiİngiliz Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KADRİYE DİLEK BACANAK
- Profesyonel kimliğe ilişkin bir kariyer öyküsü: Eğitimci Refet Angın
A career story about professional identity: Educator Refet Angın
HALE OGAN İTMEÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiEğitim Bilimleri Bölümü
PROF. DR. AYŞEN BAKİOĞLU
- Eğitim ve toplumsal cinsiyet: Okul öncesi dönemde cinsiyete dayalı toplumsal rollerin öğrenilmesi
Education and gender: Gender socialization in pre-school education
ZEHRA COŞGUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Eğitim ve ÖğretimSakarya ÜniversitesiEğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. AHMET ESKİCUMALI
- 1923 - 1950 yılları arasında Türk resim sanatının günümüz resim sanatı eğitimine etkisi ve ortaöğretim kurumlarındaki resim derslerine yansıması
The essects of the Turkish art of painting between 1923 and 1950 on the current art education and its reflections on the painting lessons in the secondary edications institutions
SAKİNE DÜZCE
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
Eğitim ve ÖğretimMarmara ÜniversitesiGüzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EROL BULUT
- Transnational EFL teacher identity in Türkiye: Teaching practices and experiences
Türkı̇ye'de ulusötesı̇ EFL öğretmenı̇ kı̇mlı̇ğı̇: Öğretmenlı̇k uygulamaları ve deneyı̇mlerı̇
IDRIS MAERO NAMBANGA
Yüksek Lisans
İngilizce
2025
Eğitim ve ÖğretimGaziantep ÜniversitesiEğitim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMRAH CİNKARA