Teşekkül devri belâgat ilminin edimbilim açısından incelenmesi
An examination of the formative period of Arabic rhetoric from a pragmatics perspective
- Tez No: 929019
- Danışmanlar: DOÇ. DR. EYUP AKŞİT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İzmir Katip Çelebi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 296
Özet
İslam düşüncesinde Kur'ân-ı Kerîm'i anlama ve yorumlama çabasının bir neticesi olarak ortaya çıkan belâgat ilmini, modern dilbilimin alt dalı edimbilim açısından inceleyen bu çalışma, iki farklı geleneğe ait bu iki ilmin ortak noktalarını ortaya koymaktadır. Dili konuşur, dinleyen ve bağlam esaslı inceleyen bu iki ilim, farklı tarihsel dönemlerde ortaya çıkmalarına rağmen benzer amaç ve yaklaşımlar benimsemektedir. Modern bir disiplin olarak 20. yüzyılda ortaya çıkan edimbilimin birçok kuramının, klasik belâgat eserlerinde farklı terimlerle ve kavramsal çerçevelerle ele alındığı görülmektedir. Bu bağlamda çalışmada öncelikle, belâgatın temel kavramları olan müsned, müsnedün ileyh, kasr, îcâz-itnab ve fasl-vasl konuları, edimbilimin söz edimleri, örtük anlam, bağlam ve konuşma ilkeleriyle karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Yapılan detaylı analiz sonucunda her iki disiplinin de dilin kullanım boyutuna odaklandığı, benzer teorik yaklaşımlar geliştirdiği ve dil-anlam ilişkisini benzer perspektiflerden ele aldığı tespit edilmiştir. Özellikle belâgattaki“makam”ve“muktezâ-yı hâle riayet”kavramlarının, edimbilimin kuramları ve konuşur-dinleyici etkileşimiyle yakından ilişkili olduğu görülmektedir. Araştırmanın diğer önemli bir bulgusu da edimbilimin sözeylem, işbirliği, sezdirim, önvarsayım, çıkarım, gösterim ve nezaket gibi modern kuramlarının, belâgat ilminde terimleşmemiş olsa da farklı isimlerle yer aldığıdır. Bu durum, İslam medeniyetinde belâgat, tefsir, fıkıh usulü gibi ilimlerdeki dil çalışmalarının derinliğini ve özgünlüğünü göstermesi açısından dikkat çekicidir. Müslüman dilcilerin dil-bağlam ilişkisini sistematik bir şekilde ele almaları ve geliştirdikleri kavramsal çerçeve, modern dilbilim çalışmalarıyla önemli paralellikler göstermektedir. Sonuç olarak bu araştırma, belâgat ilminde ileri sürülen dile dair görüşlerin modern dilbilim yaklaşımlarıyla örtüşen zengin bir teorik altyapıya sahip olduğunu ve modern dilbilime katkı sağlayabilecek özgün bir birikim barındırdığını ortaya koymaktadır. Her iki geleneğin kavramsal çerçevelerinin karşılaştırmalı incelenmesi, dilbilim ve dil felsefesi alanlarına yeni bakış açıları kazandırmaktadır. Bu karşılaştırmalı yaklaşım, hem klasik belâgat çalışmalarının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamakta hem de modern dilbilim teorilerinin tarihsel arka planına ışık tutmaktadır.
Özet (Çeviri)
This study which examines the science of balāghah (rhetoric), emerging as a result of efforts to understand and interpret the Qur'ān in Islamic thought, in terms of pragmatics, a subfield of modern linguistics demonstrates the commonalities between these two disciplines from distinct traditions. The research reveals that both focus on the speaker, listener, and context as essential elements of language analysis and despite arising in different historical periods, these fields adopt similar objectives and methodologies. Many theories in pragmatics, which developed as a modern discipline in the 20th century, are found to have been addressed in classical balāghah works, albeit with different terminologies and conceptual frameworks. In this context, the study first compares the foundational concepts of balāghah, such as musnad, musnadun ilayh, qasr, ījāz-itnāb, and fasl-waṣl, with the principles of pragmatics, including speech acts, implied meânîng, context, and conversational maxims. A detailed analysis reveals that both disciplines focus on the functional aspects of language, develop analogous theoretical approaches, and address the relationship between language and meaning from similar perspectives. Notably, concepts of maqām (context) and muqtaḍā al-ḥāl (appropriateness to the situation) in the balāghah closely align with pragmatics theories and the dynamics of speaker-listener interaction. Another significant finding of the study is that modern pragmatics theories, such as speech acts, cooperation, implicature, presupposition, inference, deixis, and politeness, though not explicitly terminologized in balāghah, are present under different designations. This underscores the depth and originality of linguistic studies in Islamic civilization, as seen in fields such as tafsīr (Qur'anic exegesis) and uṣūl al-fiqh (principles of Islamic jurisprudence). The systematic treatment of the language-context relationship by Muslim linguists and the conceptual frameworks they developed have remarkable parallels with modern linguistic studies. In conclusion, this research demonstrates that the linguistic insights proposed in the science of balāghah possess a rich theoretical foundation that aligns with modern linguistic approaches and can offer special contributions to contemporary linguistics. A comparative examination of the conceptual frameworks of these two traditions provides new perspectives in the fields of linguistics and philosophy of language. This comparative approach not only facilitates a better understanding of classical balāghah studies but also sheds light on the historical foundations of modern linguistic theories.
Benzer Tezler
- Kur'ân'ın 30. cüzü örnekliğinde takdîm-te'hîr olgusu
The subject of taqdîm and ta'khîr in the example of 30th verses of the Qur'an
HATİCE KESKİNOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DilbilimAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET ALİ KILAY ARAZ
- Klasik Arap edebiyatında nükte derleyiciliğinin ilk sistematik örneği: el-Ecvibetü'l-Müskite
The first systematic example of anecdote compilation in classical Arabic literature: al-Ajwibatu'l-Mosketah
MUHAMMED FARUK ÇAKIR
Doktora
Türkçe
2023
Doğu Dilleri ve EdebiyatıBursa Uludağ ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ŞENER ŞAHİN
- Batı Anadolu Beylikleri'nin teşekkül devri
Transfer of the enterprise in Western Anatolia principalities
ÖZLEM KALKAN
- Adilhan Destanı
Adilhan Legend
BANU ALPARSLAN AKKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Halk Bilimi (Folklor)Gazi ÜniversitesiTürk Halk Edebiyatı Bilim Dalı
PROF. DR. İSA ÖZKAN
- Kasımoğlan Destanı
Kasımoğlan Legend
FATİH AKKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Halk Edebiyatı Bilim Dalı
PROF. DR. İSA ÖZKAN