Yaş Türkistan dergisine göre Türkistan milli mücadelesi
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 92967
- Danışmanlar: DOÇ.DR. MEHMET ŞAHİNÖZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2000
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Yakınçağ Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 277
Özet
264 ÖZET Türkistan Türkleri 1917-1924 yılları arasındaki mücadelelerinde müstakil devlet kuramamanın yanında dil, eğitim, ülkü birliğini de gerçekleştiremediler. Rusya'nın Türk ülkelerine doğru yayılması, 1552'de Kazan Hanlığını yıkmasıyla başladı. XIX. yüzyıl sonunda ise, Osmanlı Devleti ve Doğu Türkistan dışındaki bütün Türk bölgeleri bir bir Rusya'nın eline geçmiş bulunuyordu. Müstemleke ruhu ile hareket eden Rusya, Türkistan'ı gerçek manada ekonomik sömürüsü haline getirirken; yerli ahaliyi idarî mekanizmadan uzaklaştırarak, yönetimi tamamen kendi inisiyatifine aldı. Rus idaresi altında Türkistanlılar, kendi yurtlarındaki diğer azınlıkların sahip oldukları haklardan dahi mahrum oldular. 1905 Rus İhtilâli ile Türkistan'da uyanış devri başladı.“Usûl-i Cedit”hareketi ile birlikte eğitim ve düşünce hayatında önemli ilerlemeler görüldü. Çok sayıda gazete ve dergi de yayın hayatına geçti. Kahire ve İstanbul'a çok sayıda talebe gönderildi. Aydınlar mümkün olduğunca Rusya Üniversitelerinde kendilerini yetiştirmeye çalıştılar. İlerisi için siyasi yapılanma bu dönemde gerçekleşmeye başladı. Türkistanlılar Duma'ya temsilci gönderme haklarını kullanarak, haklarını yetkili kurullarda da savunma imkânı buldular. Açılan yeni okullar sayesinde yenilikçi ve değişik görüşlere sahip yeni bir nesil ortaya çıktı. Bununla birlikte Ceditçiler hedeflerine tam olarak ulaşamadılar. Bunda Rusya'nın olduğu kadar, muhafazakâr çevrenin olumsuz etkileri de görüldü. Ceditçiler yenileşme konusunda Ruslardan çok muhafazakâr ulema ile mücadele etmek durumunda kaldılar. Rus baskısının dayanılmaz bir hal aldığı, halkın savaş nedeniyle ağır vergiler altında ezildiği bir sırada, Çarlık Rusya'sının Türkistanlıları amele olarak askere almak istemesi, Türkistan'da büyük bir ayaklanmanın patlak vermesine neden oldu. 1916 isyanı çok kısa zamanda Türkistan'ın bir çok bölgesine yayıldı.265 Organizasyondan ve liderden yoksun bu isyan, Rusları çok uğraştırmışsa da şiddetle bastırıldı. 1917 Şubat ihtilâlinden sonra oluşan hürriyet ortamında Türkistanlılar, çeşitli kurultay, ve kongrelerle bir çok kez bir araya geldi. Ekim ihtilâlinden sonra ise Bolşevikler,“bütün halklara bağımsızlık”vaat ettiler. Bu dönemde Türkistanlılarda muhtariyet fikri olgunlaşmaya başladı. İlk önce Başkurtlar, ardından Kazaklar Alaş-Orda adıyla hükümetlerini kurdular ve teşkilatlanmaya başladılar. Sonrasında Hokant'ta Türkistan Milli Muhtariyeti ilân edildi. Fakat bu muhtar hükümetler eski sömürgeci zihniyetle hareket eden Bolşevikler tarafından yıkıldılar. Böylece millî ve anti-Sovyet Basmacı Hareketi başlamış oldu. Belirli bir plân ve liderden yoksun olarak başlayan Basmacılık Hareketi; Enver Paşanın 1921 yılında Buhara'ya gelmesine kadar, bölgesel mahiyet arz ediyordu. Liderler arasında ise rekabet vardı. Enver Paşa'nın hareketin başına geçmesi, yeni bir başlangıç oldu. Hedefi tam bağımsızlık olan hareket için, Basmacı liderlerinin tam desteğini almak mümkün olmadı. Emir taraftarı olan İbrahim Bek Lakaylı gibi güçlü liderler ise millî hareketi sürekli baltaladılar. 1922' de Enver Paşanın şehit olmasıyla Basmacılık Hareketi hızım kesti ve 1923 yılından itibaren Sovyetleri rahatsız edebilecek bir güç olmaktan çıkarıldı. Bundan sonra Ruslar, 1924 yılında Türkistan'ı kabile esaslarına göre taksim ederek kendisine bağlı Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan gibi sözde Cumhuriyetleri yarattılar. İdarî, eğitim, din, kültür,vb. bir çok sahada Türkistan'da Rus emperyalizmi kendisini gösterdi. Milli istekler boğuldu.
Özet (Çeviri)
266 ABSTRACT Between the years 1917-1924 Turkestan Turks struggled to get their independence, neverthless they couldn't. They also couldn't establish their languege, education and idealism. The invasion of Russia through Turkish countries started in 1552 when they abolished Kazan Khan. At the end of the XIX. century they captured all parts of the Turkish regions except Ottoman Empire and the East-Turkestan. Russians behaved very cruel to all people in Turkestan. They made the natives resign from all government offices and started to manage the country by themselves. Turkestani people couldn't even be able to protect their rights against other minorities throughout the country. With the Russian revolution in 1905, the rebirth started in Turkestan. They made great progress in the life of thought and education with the“Usûl-i Cedit”movement. Many students were sent to Istanbul and Cairo. The intellectuals educated themselves in Russian universities. Political development started in this period. They also sent representatives to Duma to defend their rights. A new generation was born in the schools under the new organization. But intellectuals couldn't reach their objectives. The effects of these were both Russians and conservatives. The intellectuals struggled against conservatives more than Russians. When the pressure of Russians became unbearable and the taxes were very heavy, the Russian char demanded Turkestani people to join to the Russian army. Then a riot broke out throughout the country. The riot spreaded all parts of the country in the shortest time. Howerer, the riot was suppressed by Russians quickly os they were lack of organization and leader.267 After the February 1917 revolution, Turkestani people came together for many conferences and congresses. Bolshevik promised many rights after the October revolution. Then a new idea occured in Turkestan. First Başkurts then the Kazaks started to form up their governments under the name“Alaş-Orda”. In later years they announced their freedom in Hokant. But these governments were abolished by Bolshevik. Then national and anti-Soviet Basmachi movement started. The movement Basmachian started without an organization and a leader until Enver Pasha have come to Bukhara in the year 1921. During these years the competence between the leader never lasted. When Enver Pasha became the leader of the movement it got a new identity. It was impossible to get an agreement between Basmachian leaders. Leaders, such as İbrahim bek Lakay, tried to influence the movement pessimistically. When Enver Pasha died in 1922, the Basmachian movement was over and it wasn't a force for Russians anymore. Then Russians divided Turkestan into tribes and they created new countries under the names Uzbekistan, Tajikistan, Kırgizistan, Kazakistan. The Russian imperialism influenced its force in management, education, culture and other fields, All the national demands disappeared.
Benzer Tezler
- Yaş Türkistan dergisine göre 1933 Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kuruluşu ve çöküşü
Başlık çevirisi yok
FEDAİ KÜPOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
TarihMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiOrtaçağ Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULVAHAP KARA
- 2001-2021 yıllarında TRB2 Bölgesi'nde boşanma istatistikleri üzerine sosyolojik bir inceleme
A sociological investigation on divorce statistics in TRB2 Region in 2001-2021
ZEYNEP CANER
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
SosyolojiVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiSosyoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDULLAH YEŞİLOVA
- Türkistanlı aydınlardan Abdülvahap İshakoğlu Oktay (1904-1968):Hayatı ve eserleri
Türkistani i̇ntelligentsia's Abdülvehap İshakoğlu Oktay(1904-1968): His life and works
CEREN CELASUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
BiyografiMarmara ÜniversitesiTürk Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET KANLIDERE
- Mustafa Çokay'ın hayatı ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlığı yolundaki mücadelesi
Mustafa Çokay's life and struggle for independences of Turkic Republics of the Central Asia
ABDULVAHAP KARA
Doktora
Türkçe
2002
TarihMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF.DR. GÜLÇİN ÇANDARLIOĞLU