Eş'arî kelamında ilâhî adalet ve hikmet
Divine justice and wisdom in ash'arite theology
- Tez No: 933363
- Danışmanlar: PROF. DR. YUSUF ŞEVKİ YAVUZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 254
Özet
İslam düşünce geleneğinde, özellikle kelâm ilmi Allah'ı bilmek ve O'nun âlemle olan ilişkisini açıklamak amacıyla ilâhî fiilleri detaylı bir şekilde inceleme konusu yapmıştır. Bu bağlamda Allah'ın fiillerinde hikmet ve adaletin varlığı ve nasıllığı meselesi, kelâm ilminin en temel ve kapsamlı tartışma alanlarından birini teşkil etmektedir. Bütün kelâm ekolleri, farklı yaklaşımlarına rağmen, Allah'ın tüm eylemlerinin mutlak surette adaletli ve hikmetli olduğu konusunda hemfikirdir. Ancak esas tartışma alanı, bu adalet ve hikmetin mahiyeti ve nasıllığı üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu bağlamda kelam âlimleri özellikle şu temel soruyu irdelemişlerdir: İlâhî bir fiilin adaletli veya hikmetli olarak nitelendirilmesini sağlayan temel unsurlar nelerdir? Bu noktada karşımıza çıkan temel husus söz konusu kavramlara iyiyi yapma, kötüyü yapmama ve muhataba yönelik fayda gibi bir takım ahlâkî değerlerin yüklenip yüklenilemeyeceğidir. Eş'arîler, söz konusu kavramlara yaklaşırken ilâhî fiilleri şâhid âleme kıyaslayarak iyiyi yapma, kötü olanı yapmama, vacip olanı terk etmeme ve kulların faydasını gözetme gibi birtakım değerler ile kayıtlandıran Mu'tezile'nin adalet ve hikmet anlayışlarına karşı ilâhî kudreti ön plana çıkaran bir anlayış içerisinde olmuşlardır. Bu bağlamda Eş'arîler, Mu'tezile'nin ahlâkî rasyonalizmine karşı ilâhî kudret ve emire dayalı ahlâk teorisini benimsemişlerdir. Burada temel olarak ortaya koydukları şey, birtakım fiillerin gerçek niteliklerinden hareketle kabul edilen ahlâkî değer anlayışını reddederek, ilâhî emire ve kudrete dayalı ahlâkî değerlerin tanımlanmasıdır. Bu doğrultuda geliştirdikleri anlayış adalet ve hikmet kavramlarına iyi olanı yapma, kötü olanı yapmama ve kulların faydasına yönelik fiilde bulunma gibi birtakım kayıtları reddetme yönünde olmuştur. Reddetme gerekçelerini de ilâhî fiillerde aranacak illet, amaç (garaz), salah-aslah ve vücûb alellah tartışmaları üzerinden ortaya koymuşlardır. Bu itibarla çalışmamız klasik dönem Eş'ariyye ekolünün adalet ve hikmet kavramlarına yükledikleri anlamları ve bu doğrultuda ilâhî fiillerde adalet ve hikmeti nasıl anladıkları Mu'tezile'ye ait yer verdikleri görüşler ile kıyaslayarak ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Özet (Çeviri)
In the tradition of Islamic thought, particularly within the discipline of kalām, divine acts have been a subject of detailed examination with the aim of understanding God and explaining His relationship with the world. In this context, the existence and nature of wisdom (ḥikma) and justice (ʿadāla) in divine acts constitute one of the most fundamental and comprehensive areas of discussion in kalām. Despite their differing approaches, all kalām schools are in agreement that all of God's actions are absolutely just and wise. However, the central point of contention lies in the nature and manner of this justice and wisdom. At this juncture, kalām scholars have particularly focused on the following core question: What are the essential elements that render a divine act just or wise? A key issue that arises in this context is whether such concepts can be ascribed certain moral values, such as doing good, avoiding evil, or upholding what is obligatory. The Ashʿarīs, in approaching these concepts, have adopted a perspective that emphasizes divine omnipotence, in contrast to the Muʿtazilite understanding of justice and wisdom, which seeks to bind divine acts to certain values such as doing good, refraining from evil, not abandoning what is obligatory, and considering the benefit of human beings—based on analogies drawn from the observable world. In this regard, the Ashʿarīs have embraced a moral theory grounded in divine command and omnipotence as a response to the Muʿtazilite ethical rationalism. Their core assertion involves rejecting the notion of moral values based on the intrinsic qualities of certain acts and instead defining moral values in relation to divine command and will. Accordingly, the Ashʿarī understanding rejects associating the concepts of justice and wisdom with constraints such as doing what is good, avoiding what is evil, or acting in the interest of human beings. Their rationale for this rejection is framed within debates surrounding the search for purpose (ʿilla), intention (gharad), benefit (ṣalāḥ–aṣlaḥ), and obligation upon God (wujūb ʿalā Allāh) in divine acts. Therefore, this study aims to explore the meanings attributed to the concepts of justice and wisdom by the classical Ashʿarī school and to examine how they conceptualized these notions in relation to divine acts, particularly through a comparative analysis with the positions held by the Muʿtazila.
Benzer Tezler
- Ebü'l-Muîn en-Nesefî'ye göre kötülük problemi (Teodise)
The problem of evil according to Abu'l-Muîn an-Nasafi (Theodicy)
ÖMER KILIÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinGAZİANTEP İSLAM BİLİM VE TEKNOLOJİ ÜNİVERSİTESİTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MEHMET TAŞDELEN
- Mutezile ve Maturidiyye'nin aslah meselesine bakışı bağlamında şer problemi
The problem of evil in the context of Mutezile and Maturidyye's looks on the issue of aslah
SELÇUK İNAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinBalıkesir ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ LÜTFÜ CENGİZ
- Mâtürîdîlik ve Eş'arîliğin teklif-i mâ lâ yutâk anlayışına mukayeseli bir yaklaşım
A comparative approach to Mâturîdîsm and Ash'arîsm's understanding of teklif-i mâ lâ yutâk
YUNUS ÇAYKARA
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinAnkara Sosyal Bilimler ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. METİN ÖZDEMİR
- Mu'tezile ve Eş'arî kelâmında adâlet ilkesi
The principle of justice for the Mutazilah and the Asharia
HUSSEIN MOHAMMED NOORI
Doktora
Türkçe
2022
DinGaziantep ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA ÜNVERDİ
- Hüsün-kubuh açısından ilâhî fiiller: Seyfeddin el-Âmidî örneği
The divine acts in terms of Husn-qubh instance of Sayf al-Din al-Âmidî
TUĞBA DUMANGÖZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜLYA ALPER