Kelâm, tasavvuf ve felsefe ilişkisi bağlamında Gazali düşüncesinde yöntemsel çokkatmanlılık
Methodological multilayeredness in Ghazali's thought in the context of the relationship between kalam, tasawwuf and philosophy
- Tez No: 935185
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MEHMET MURAT KARAKAYA
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Felsefe, Religion, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi
- Enstitü: İslami Araştırmalar Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 201
Özet
Bu tezde Ebû Hâmid el-Gazâlî (ö. 505/1111)'nin, kelâm, tasavvuf ve felsefe disiplinlerinin her biriyle temasının ardından nasıl bir yöntemsel çokkatmanlılık anlayışı geliştirdiği incelenir. Tezin giriş kısmında, öncelikle bu çalışmanın düşünce dünyası hakkında hazırlandığı Gazâlî'nin hayatı ve ilmi kişiliğine dair bilgiler genel hatlarıyla sunulur. Ardından tezde ele alınan problemin yanı sıra araştırmanın amacı, izlenen yöntemi ve başvurulan ana kaynakları daha ayrıntılı bir şekilde açıklanır. Ayrıca tezde öne çıkan kavramlar, araştırma sırasında elde edilen bulgular ve bu çalışmanın alana sunması beklenen katkı hakkında bilgiler verilir. Tezin ilk bölümünde, erken dönem İslâm düşüncesine anahatları üzerinden bir bakış yapılarak çokkatmanlılığın arka planı incelenir. Bununla birlikte İslâm dünyası açısından dönemin hâkim siyasi ve askeri otoritesi konumundaki Büyük Selçuklular Devleti (1040-1308)'nin Gazâlî ile ilişkisi ve bu durumun onun düşünce dünyasına yansımaları ele alınır. Araştırmanın ikinci bölümünde, dini ve felsefi geleneklerin yöntem odaklı yaklaşımlarıyla Gazâlî düşüncesindeki çokkatmanlılığın gelişimindeki belirleyicilikleri üzerinde durulur. Üçüncü bölümde ise ilk iki başlık altında ortaya konulan ana çerçeve üzerinden Gazâlî'nin erken dönem İslâm düşüncesine dair eleştirel okuması etrafında yapılandırdığı yöntemsel çokkatmanlılık anlayışına kapsamlı bir şekilde yer verilir. Nihayet bu tezin hazırlık sürecinde ulaşılan bulgulara göre, Gazâlî düşüncesinde kelâm, tasavvuf ve felsefe ilişkisi bağlamında yansıma bulan yöntemsel çokkatmanlılığın temellerini, onun, bilgi alanlarının çeşitliliği ve insanlar arasındaki idrak farklılıklarına dair kabullerinin oluşturduğu sonucuna varılmıştır. Buna göre Gazâlî, itikadi alanda elde edilecek idrak ve manevi tatmini, herkesin kendi istidadı ölçüsünde vahyi ve peygamberin hayatında ortaya koyarak insanlara öğrettiği ilkeleri tatbiki sayesinde mümkün gürür. Zira Gazâlî açısından peygamberin bütün bir insanlığa dönük daveti ve bununla mutabakat içindeki uygulamaları her seviyedeki idraki kuşatıcıdır. Öyle anlaşılıyor ki az önce sunulan bağlamdan hareketle Gazâlî, kelâmcılarca geliştirilen şahidin gaibe kıyası esasına farklı idrak kabiliyetlerine sahip insanlar için felâsifenin mantığını ve sûfîlerin müşâhedesini dâhil ederek çokkatmanlı bir yöntemsel açılım kazandırır. Bu açılımıyla onun, rasyonel tutarlılığını yeniden yapılandırmaya yöneldiği dini ilimleri, nazar ve istidlâlin kuşatıcılığı altındaki ortak bir zeminde buluşturma amacı taşıdığı görülür.
Özet (Çeviri)
This thesis examines how Abū Ḥāmid al-Ghazālī developed an understanding of methodological multilayeredness following his contact with each of the disciplines of theology, tasawwuf and philosophy. In the introduction of the thesis, firstly, information about al-Ghazālī's life and scholarly personality is presented in general terms. Then, in addition to the problem addressed in the thesis, the purpose of the research, the methodology employed, and the main sources consulted are explained in more detail. In addition, information is given about the concepts emphasized in the thesis, the findings obtained during the research, and the contribution this study is expected to make to the field. In the first part of the thesis, the background of multilateralism is analyzed through an outline of early Islamic thought. In addition, the relationship of the Great Seljuks, the dominant political and military authority of the period in the Islamic world, with al-Ghazālī and the reflections of this situation on his world of thought are discussed. In the second part of the study, the method-oriented approaches of religious and philosophical traditions and their determinants in the development of multilayeredness in al-Ghazālī's thought are emphasized. The third chapter provides a comprehensive overview of al-Ghazālī's understanding of methodological multilayeredness structured around his critical reading of early Islamic thought through the main framework laid out in the first two chapters. Finally, according to the findings gleaned from the preparatory process of this thesis, it is concluded that the foundations of methodological multilayeredness reflected in al-Ghazālī's thought in the context of the relationship between kalām, mysticism, and philosophy are his assumptions about the diversity of fields of knowledge and the differences in perception among human beings. Accordingly, al-Ghazālī considers the realization and spiritual satisfaction to be achieved in the field of faith to be possible through the application of revelation and the principles that the prophet taught people by revealing them in his life. For al-Ghazālī, the Prophet's call to the whole of humanity and his practices in agreement with it encompass all levels of cognition. Based on the context just presented, it seems that al-Ghazālī adds a multilayered methodological expansion to the principle of the syllogism of the known to the unknown developed by the theologians by including the logic of the philosophers and the Sûfîs' observation (Mushahada) for people with different cognitive abilities. With this expansion, it is seen that he aims to bring the religious sciences, whose rational coherence he tends to reconstruct, together on a common ground under the encompassing scope of nazar and istidlāl.
Benzer Tezler
- İbnü'l-Arabî'nin Kitâbü'l-Ezel'i üzerine kavramsal bir analiz
A conceptual analysis on İbn Al-'Arabī's Kitāb Al-Azal
RABİA EGİCİ
- Seyyid Şerif Cürcânî'de zihnî varlık
Al-Sayyid al-Sharif al-Jurjânî on mental existence
MURAT KAŞ
Doktora
Türkçe
2017
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YUSUF ŞEVKİ YAVUZ
- el-Kader fi'l-fikri's-sûfî
Tasavvufi düşüncede kader
ALI M. F. AL-OMARI
Yüksek Lisans
Arapça
2008
DinÜrdün ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
ÖĞR. GÖR. DR. MOHAMAD NABİL TAHİR AL OMARİ
- Akıl ve iman ilişkisi bağlamında Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır'da dini düşüncenin teşekkülü
The formation of Elmalılı Muhammed Hamdı Yazır's religious in the context of the connection between reason and faith
ABDULMECİT HAFIZOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinBayburt ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FATİH KAYA
- İlâhî sıfatlar ekseninde Eşʻarî kelâmının değişim süreci
Transformation of Ash'arî kalâm with regards to 'divine attributes'
MUHAMMED MUSTAFA SANCAR