Özbek Türkçesinde basit cümle
Simple sentence in Uzbek Turkish
- Tez No: 935474
- Danışmanlar: PROF. DR. AYNUR ÖZ ÖZCAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 355
Özet
Çalışmada, Özbek Türkçesinde basit cümle, Özbek Türkologların ve Bağımsal Dil Bilgisi kuramının bakış açısı ile karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Özbek söz dizimi başlığı altında; söz öbekleri, cümle, cümle ögeleri ve cümle türleri incelenmiştir. Tezde, geçmişten günümüze Özbekistan'da söz dizimi ile ilgili yapılan çalışmalar, elden geldiğince incelenmiştir. Bununla birlikte Batı'da ve Türkiye'de Özbek Türkçesi üzerine yapılan gramer çalışmalarına da yer verilmiştir. Kuramsal çerçeve, Bağımsal Dil Bilgisi'nin kurucusu olan Tesniere'in bakış açısı ile oluşturulmuştur. Çalışmanın Bağımsal Dil Bilgisi olarak adlandırılan birinci bölümünde, cümlenin merkezine fiili koyan ve tezin kuramsal çerçevesini oluşturan Bağımsal Dil Bilgisi kuramı, çeşitli bilim adamlarının görüşleri ışığında ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Çalışmanın Özbek Türkçesinde söz dizimi çalışmaları olarak adlandırılan ikinci bölümünde, hiyerarşik ilişkiyi gösterebilmek için söz öbekleri konusu, Bağımsal Dil Bilgisi kuramı ile Özbek Türkologların yaklaşımı karşılaştırılarak ele alınmıştır. Bu bölümde ayrıca cümle ve cümle ögeleri, Özbek gramer anlayışı ışığında ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiştir. Basit cümlenin sınıflandırılmasında cümle ögeleri, önemli bir yere sahip olduğu için kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır. Çalışmanın Özbek Türkçesinde Basit Cümle olarak adlandırılan üçüncü bölümünde ise basit cümle sınıflandırılması, çözümlemeler ve modellemeleri ele alınmıştır. Basit cümle; fiil ve isim olmak üzere iki başlık altında ele alınmıştır. Fiil cümleleri; bir, iki, üç ve dört istemli olarak alt başlıklara ayrılmıştır. İsim cümleleri ise taşıdıkları istem potansiyeli ve geçirdikleri dönüşümler ile tek başlık altında incelenmiştir. Ayrıca bu bölümde basit cümlenin; bir ve iki ögeli, özneli ve öznesiz, yükleminin isim veya fiil olması, yüklemin ve cümlenin yığılı, yayılan ve analitik özellikler göstermesi açısından ayrıntılı bir biçimde sınıflandırılması gösterilmiştir. Yapılan her sınıflandırma için, oluşturulan korpustan uygun basit cümle örnekleri verilerek çözümlemeler yapılmıştır. Çözümlemeler sonunda bir ve iki ögeli basit cümlelerin modellemeleri yapılmıştır.
Özet (Çeviri)
In the study, simple sentences in Uzbek Turkish were discussed comparatively from the perspective of Uzbek Turcologists and the Dependent Grammar theory. Under the title of Uzbek syntax; phrases, sentence, sentence elements and sentence types were examined. In the thesis, the studies on syntax in Uzbekistan from past to present have been examined as much as possible. In addition, grammatical studies on Uzbek Turkish in the West and in Turkey are also included. The theoretical framework was created with the perspective of Tesniere, the founder of Dependent Grammar. In the first part of the study, called Dependent Grammar, Dependent Grammar theory, which puts the verb in the center of the sentence and forms the theoretical framework of the thesis, is discussed in detail in the light of the views of various scientists. In the second part of the study, called syntax studies in Uzbek Turkish, the issue of phrases was discussed by comparing the Dependent Grammar theory and the approach of Uzbek Turcologists in order to show the hierarchical relationship. In this section, sentence and sentence elements are evaluated in detail in the light of Uzbek grammar. Sentence elements have been comprehensively discussed as they have an important place in the classification of simple sentences. In the third part of the study, called Simple Sentence in Uzbek Turkish, simple sentence classification, analysis and modeling are discussed. Simple sentence; It is discussed under two headings: verb and noun. Verb sentences; It is divided into one, two, three and four voluntary subheadings. Noun sentences, on the other hand, are examined under a single heading with their volitional potential and the transformations they undergo. Also in this section, the simple sentence; A detailed classification has been shown in terms of one and two elements, subject and non-subject, predicate being noun or verb, predicate and sentence showing cumulative, extended and analytical features. For each classification, analyzes were made by giving appropriate simple sentence examples from the created corpus. At the end of the analyses, simple sentences with one and two elements were modeled.
Benzer Tezler
- Abdulla Qahhor'ın 'Sinchalak' adlı eseri esasında Özbek Türkçesinde kelime grupları (İnceleme, çeviri yazı, aktarım)
Word groups in Uzbek Turkish based of Abdulla Qahhor's work 'Sinchalak' (Grammatikal investigattion, transcription of the text, translation into Turkish)
ŞENAY ERDOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DilbilimNiğde Ömer Halisdemir ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEVLÜT GÜLTEKİN
- Özbek Türkçesinde aspekt kategorisi
Aspect category in Uzbek Turkish
BAHAR TÜRKYILMAZ
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimGazi ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET FATİH KİRİŞÇİOĞLU
- Özbek halk masalları (Metnin çeviri yazısı, dil incelemesi, sözlük)
Başlık çevirisi yok
NİMET GÜERER
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAfyon Kocatepe ÜniversitesiTürk Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜRER GÜLSEVİN
- Klasik Çağataycadan Modern Özbekçeye geçişte deyimler ve deyimlerde meydana gelen değişimler
Idioms and changes in idioms in the transition from classical chagatai̇ to Modern Uzbek
BURCU YILMAZ
Doktora
Türkçe
2024
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FİKRET TURAN
- Adil Yakubov'un Uluğbey Hazinesi adlı romanında aktarma meseleri
Problems of translating in novel Uluğbey Hazinesi by Adil Yakubov
SAİDA URALBAYEVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. GÜZİN TURAL