Ebu Hatim Er-Razi'nin İsmaili düşüncedeki yeri ve önemi
The place and importance of Abu Hatim Er-Razi in Ismaili thought
- Tez No: 936635
- Danışmanlar: PROF. DR. ALİ AVCU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Ebû Hâtim er-Râzî, İsmâiliyye, Bâtıniyye, Karmatîler, Kitâbü'z-Zîne, A'lâmü'n-Nübüvve, Kitâbu'l-Islâh, Abū Ḥātim al-Rāzī, Ismāʿīlīya, Bāṭiniyya, Qarmaṭians, Kitāb al-Zīna, Aʿlām al-Nubuwwa, Kitāb al-Iṣlāḥ
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 347
Özet
İsmâiliyye, Şia içinde yer alan başlıca ekollerden birisidir. Mezhebe atfedilen değişik isimler bulunmakla birlikte en yaygın kullanımlardan birisi Bâtıniyye'dir. Mezhep mensupları, daha sonra olumsuz bir anlam kazanan“bâtınî”tanımlamasıyla da anılır olmuşlardır. Bundan dolayı yazarımızın mensubu olduğu İsmâiliyye mezhebi, bazı klasik İslâm mezhepleri tarihi eserlerinde İslâm dini içinde dindışılık ve gâlî/aşırı fikirlere sahip olmakla itham edilmiştir. Daha sonraki birtakım faaliyetleri dolayısıyla İsmâilîler, terörle birlikte de anılmıştır. İsmâiliyye mezhebi ve mensuplarıyla ilgili oluşan bu algılar büyük oranda siyasî nedenlere dayanmaktadır. Tarihî süreç içinde özellikle Abbâsîlerle Fâtımîler arasında yaşanan ve oldukça sert geçen mücadele dinî/itikadî alana da yansımış ve Müslümanlar arasındaki ayrılığın derinleşmesine neden olmuştur. İsmâiliyye'nin oluştuğu hicrî 3. asırda Abbâsî devletinin şiddetli baskısı nedeniyle İsmâiliyye, faaliyetlerini gizli bir şekilde yürütmek zorunda kalmış ve bu dönem,“gizli davet dönemi”olarak adlandırılmıştır. İsmâiliyye'nin gizli davet dönemindeki temel düşüncesi Muhammed b. İsmâil'in ölmediği ve zulümle dolan yeryüzünü adaletle doldurmak üzere“mehdî-kâim”olarak geri döneceğidir. Ancak Ubeydullah el-Mehdî'nin, beklenen mehdînin kendisi olduğu, artık davetin açık yürütüleceğini ilan etmesiyle mezhep içinde yeni bir dönem başlamış ve bir ayrılık yaşanmıştır. İsmâiliyye'de yaşanan bu ayrılıkla birlikte Ubeydullah'ı imam olarak kabul edenler, daha sonra Fâtımîler olarak adlandırılan grubu oluşturmuştur. Buna karşın onun imametini kabul etmeyip Muhammed b. İsmâil'in“mehdî-kâim”olarak geri döneceğini beklemeye devam edenler de Karmatîler olarak adlandırılmıştır. Yazarımız Ebû Hâtim er-Râzî de Ubeydullah el-Mehdî'nin imametini kabul etmeyip Muhammed b. İsmâil'in dönüşünü beklemeye devam edenler arasında yer almıştır. Yazar, İsmâiliyye adlandırmasını kullanmasından dolayı mezhebin teorisyenlerinden gösterilmektedir. Bunun yanında Rey dâîlerinden birisi olarak mezhebin Horasan-Mâverâünnehir bölgesinde yayılmasında önemli rol üstlenmiştir. Ebû Hâtim er-Râzî, tarihi tam bilinmemekle birlikte 3/9. yüzyılın ikinci yarısından sonra doğmuş ve 322/934 yılında vefat etmiştir. Dolayısıyla onun hayatını sürdürdüğü 3-9/4-10. yüzyıllar İsmâiliyye'nin erken dönemlerini ifade etmektedir. Yazar, belirtilen dönemde davet faaliyetlerine odaklanmış, mezhebin hem geniş halk kitleleri arasında yayılmasına hem de yöneticiler tarafından kabul edilmesine çalışmıştır. Bu hedefler doğrultusunda önemli başarılar elde edilmiş ancak bir süre sonra durum tersine dönmüştür. Bu süre içinde Ebû Hâtim er-Râzî önemli eserler meydana getirmiştir. Bunlardan birisi mezhep mensupları için yazmış olduğu Kitâbü'z-Zîne fi Kelimâti'l-İslâmiyyeti'l-Arabiyye'dir. Eser üç ciltten oluşmaktadır ve ilk iki cildi Arap dili ve dinî terimler sözlüğü mahiyetindedir. Üçüncü cildi ise mezhepler tarihi alanıyla ilgilidir ve İsmâilî bir yazar tarafından yazılıp günümüze ulaşan ilk mezhepler tarihi kitabıdır. Onun Â'lâmü'n-Nübüvve adlı eseri ise zındık olarak bilinen ünlü filozof Ebû Bekir Zekeriya er-Râzî ile nübüvvet tartışmalarını ihtiva etmektedir. Bu kitabı önemli ve değerli kılan şey ise nübüvvetin bilimsel ve felsefî bir tarzda savunulmasıdır. Ebû Hâtim er-Râzî'yi mezhep içinde önemli kılan başka bir husus ise İslâm şeriatının yürürlüğünü savunmasıdır. O, bu düşüncesini savunmak ve mezhep içinde kabul ettirmek için Kitâbu'l-Islâh adlı eserini yazmıştır. Bu eser, Mâverâünnehir dâîsi Nesefî'ye ve onun, İslâm şeriatının yürürlükten kaldırıldığı düşüncelerini içeren Kitâbu'l-Mahsûl adlı eserine karşı yazmış olduğu bir reddiyedir. Yazar, İsmâilî davet faaliyetlerindeki başarısı ve yazmış olduğu eserler ile mezhebin önemli figürlerinden birisidir. Özellikle de İslâm şeriatı hakkındaki yaklaşımıyla İsmâiliyye içinde Hz. Muhammed'in şeriatının savunucusu olmuş ve bu yönüyle Fâtımî İsmâilîleri arasında da kabul görmüştür.
Özet (Çeviri)
Ismāʿīlīsm is one of the main schools within Shia Islam. Although different names have been attributed to this sect, one of the most common designations is Bāṭiniyya. Over time, the members of this sect have also been referred to as“Bāṭinī,”a term that later acquired a negative connotation. For this reason, the Ismāʿīlī sect, to which our author belonged, has been accused in classical Islamic sectarian history works of having heterodox and extremist views. Due to some later activities, the Ismāʿīlīs have also been associated with terrorism. These perceptions about the Ismāʿīlī sect and its followers are largely rooted in political factors. Over the course of history, the intense struggle between the Abbasids and the Fatimids has significantly influenced the religious and theological sphere, further deepening the divisions among Muslims. When considering the conditions of the period in which Ismāʿīlīsm emerged, this situation becomes apparent. Due to the severe repression by the Abbasid state, the Ismāʿīlī movement, which played a leading role in opposition circles, was compelled to operate covertly and this phase came to be known as the“Era of the Hidden Imams.”The fundamental belief of Ismāʿīlīsm during the secretive propogation (daʿwa) period was that Muḥammad b. Ismāʿīl had not died and that he would return as the“Mahdī-Qāʾim”to establish justice on earth, which had been filled with oppression. However, when ʿUbayd Allāh al-Mahdī declared himself the awaited Mahdī and announced that the propogation would now be conducted openly, a new phase began within the sect, leading to internal divisions. Those who accepted ʿUbayd Allāh as their imam later formed the group known as the Fatimids. In contrast, those who rejected his imamate and continued to wait for the return of Muḥammad b. Ismāʿīl as the Mahdī-Qāʾim were referred to as the Qarmaṭians. Our author, Abū Ḥātim al-Rāzī, was among those who did not recognize ʿUbayd Allāh al-Mahdī's imamate and continued to await the return of Muḥammad b. Ismāʿīl. Due to his use of the term Ismāʿīlīya, he is considered one of the theorists of the sect. Additionally, as one of the dāʿīs of Rayy, he played a crucial role in spreading the sect in the Khurāsān and Transoxiana regions. Abū Ḥātim al-Rāzī was born sometime after the second half of the 3rd/9th century, though the exact date remains unknown, and he passed away in 322/934. Thus, his lifetime coincided with the early period of Ismāʿīlīsm. During this period, he focused on propogation activities, striving to both spread the sect among the masses and gain acceptance from rulers. While significant successes were achieved in line with these goals, the situation later took a turn for the worse. During this time, Abū Ḥātim al-Rāzī authored several important works. One of them, Kitāb al-Zīna fī al-Kalimāt al-Islāmiyya al-ʿArabiyya, was written for the sect's followers. This work consists of three volumes, the first two of which serve as a dictionary of Arabic language and Islamic religious terminology. The third volume is related to sectarian history and is the first extant sectarian history book written by an Ismāʿīlī author. Another significant work, Aʿlām al-Nubuwwa, documents his discussions on prophethood with the renowned deist philosopher Abū Bakr Zakariyyāʾ al-Rāzī. This book is particularly valuable because it defends the concept of prophethood in a scientific and philosophical manner. Another aspect that makes Abū Ḥātim al-Rāzī significant within the sect is his advocacy for the continued validity of Islamic law (Sharia). To defend and establish this view within the sect, he wrote Kitāb al-Iṣlāḥ, a refutation directed at the Transoxianan dāʿī al-Nasafī and his book Kitāb al-Maḥṣūl, which argued that Islamic law had been abrogated. Through his successful propogation activities and his writings, Abū Ḥātim al-Rāzī became one of the most prominent figures of the Ismāʿīlī sect. In particular, his stance on Islamic law earned him recognition even among the Fatimid Ismāʿīlīs as a defender of an authentic Muslim perspective.
Benzer Tezler
- Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdân Er-Râzî, hayatı, eserleri ve Arap dilbilimindeki yeri
Abu Hatem Ahmed b. Hamdan Al-Razi, his life, works and place in the Arabic linguistics
İBRAHİM TÜRKOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
DilbilimAtatürk ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA KAYA
- Horasan'da İsmâilîliğin tarihsel gelişiminde Ebû Hâtim Ahmed B. Hamdân er-Râzî'nin yeri
The place of Ebu Hatim Ahmad B. Hamdan er-Razi in the historical development of İsmailiism in Horasan
HATİCE KÜBRA İNAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinErciyes ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ABDULLAH ÖMER YAVUZ
- Târîhu'l-Antâkî'nin ilk bölümünün tahlil, tenkid ve değerlendirmesi
Analysis, criticism and assessment of the first chapter of 'Târîhu'l-Antâkî'
BELMA DÖNMEZ
- Ebu Hâtim er-Râzi'nin Kitâbu'z-Zîne fi'l-Kelimâti'l-İslâmiyyeti'l-Arabiyye adlı eserinin tercüme ve tahlili
Translation and analysis of Abu Hâtim er-Râzi's Kitâbu'z-Zîne fi̇'l-Keli̇mâti'l-iIslâmi̇yyeti̇'l-Arabiyye
AHMET ÇEVİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinHarran ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KADRİ ÖNEMLİ
- Ebû Hâtim er-Râzî'ye göre Hz. Muhammed'in peygamberlik delilleri
According to Abu Hatim al-Razi Prophet Muhammad's prophetic evidences
ZÜLKİF ÖZER
Yüksek Lisans
Türkçe
2015
DinSakarya ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜLEYMAN AKKUŞ