Habitus-mekan diyalektiği: Kozyatağı Mahallesi'nde orta sınıfın yeniden üretim ve değişim mekanizmaları
The dialectic of habitus and space: Mechanisms of reproduction and transformation of the middle class in Kozyatağı Neighborhood
- Tez No: 938077
- Danışmanlar: PROF. DR. ASUMAN TÜRKÜN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sosyoloji, Şehircilik ve Bölge Planlama, Sociology, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Şehir Planlama Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 433
Özet
Bu çalışmada, sınıf habitusu ile mekân arasındaki karşılıklı ilişki ele alınmaktadır. Belirli bir toplumsal sınıf habitusunun parçalanması ve yeniden kurulmasındaki toplumsal değişimin ve bu değişim ortamını sağlayan etmenlerden biri olarak görülen kentsel dönüşüm süreçlerinin etkisinin sınıf mekânı üzerinden bir okumasının yapılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, orta sınıfların gündelik yaşam pratikleri, yer seçim tercihleri, mekân deneyimleri ve mekânsal inşası arasındaki nedensel ilişkinin ayrıntılı olarak ortaya konması hedeflenmektedir. Orta sınıf ve fraksiyonları özelinde farklı toplumsal sınıfların konut ve çevreleriyle kurdukları sosyo-mekansal ilişkiye kentsel müdahalelerin etkisi ile bu müdahalelere verilen sınıf tepkileri, eleştirel realizm meta kuramı çerçevesinde ve Pierre Bourdieu'nun kavramsal ve kuramsal yaklaşımı bağlamında tartışılmaktadır. Sınıfsal benzerlik ve farklılıkların, parsel bazlı kentsel dönüşüm sürecinin yaşandığı orta sınıf bir mahallede, kentsel mekanın yeniden üretimine ve dönüşümüne nasıl katkıda bulunduğu incelenmektedir. Orta sınıf yerleşimlerindeki nedensel ve içsel ilişkilerin, gündelik yaşamın ve bu yaşamın somut hale geldiği mekânsal kurgunun kentsel müdahalelerle karşılaştığındaki değişim ve sonuçları, Kozyatağı Mahallesi'nde yürütülen saha çalışmasıyla tartışılmaktadır. Bu çalışmada, niteliksel bir araştırma yöntemi benimsenmiş; veri toplama süreci çalışmanın betimleyici, açıklayıcı ve yorumlayıcı yönünü ortaya koyacak şekilde tasarlanmıştır. Konut kullanıcıları, ticari işletmeler, emlakçılar, inşaat firmaları ve mahalle muhtarı gibi farklı aktörlerle yapılan yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşme tekniğinden yararlanılmıştır. Elde edilen veriler MAXQDA Nitel Veri Analiz Programı ile analiz edilmiş ve bulgular yorumlanmıştır. Nitel verilerin elde edilmesinde bir mahalle sakini olarak yapılan yarı katılımcı gözlemler çalışmaya etnografik bir perspektif sunmuş; nedensel ve içsel ilişkilerin keşfinde araştırmacının konumunun içerdiği refleksiviteden yararlanılmıştır. Bununla birlikte, çalışma, kurumsal istatistiklerden elde edilen verilerin niceliksel analiziyle ve anket tekniğinden yararlanılarak yapılan ön saha çalışmasıyla desteklenmiş; ölçekler arası ilişki kurulmaya çalışılmıştır. Bulgular, mekansal sürekliliğin, sınıf fraksiyonları arasındaki benzerliklere ve yerel ağlara dayalı uyum mekanizmaları aracılığıyla sürdürüldüğünü ortaya koymaktadır. Sınıfsal benzerlikler ve mekânın algılanan habitusu, konut yer seçimi tercihlerini ve kentsel hareketliliği önemli ölçüde belirlemekte; eski mahalle sakinleri ve esnaf, mahalle kültürünü ve sınıfsal özellikleri yeni orta sınıf sakinlere aktarmaktadır. Bu aktarım, mahalle kültürü, sosyal ilişkiler ve gündelik yaşam pratikleri üzerinden gerçekleşmekte, sınıf ve mekânsal özellikler yeni sakinlere taşınarak sınıfın yeniden üretimini ve mahallenin sosyo-mekansal dinamiklerinin sürekliliği sağlanmaktadır. Diğer yandan, çalışmanın bulguları, sınıfsal farklılıkları ön plana çıkaran dışsal sosyo-ekonomik üst ölçek gelişmelerin ve bu gelişmelerin şekillendirdiği kentsel dönüşüm süreçlerinin, yerel dinamikleri ortadan kaldırarak çatışmaya ve sosyo-mekansal ayrışmaya yol açtığını göstermektedir. Konut piyasasının hakimiyetindeki dönüşüm faaliyetlerinin, sınıf ve mekânın birlikte yeniden üretim sürecinde soylulaşmaya neden olarak, sosyo-mekansal ayrışmayı derinleştirdiği ve toplumsal eşitsizlikleri pekiştirdiği gözlenmektedir. Bu bağlamda, çalışmada örnek alan üzerinden İstanbul'da beklenen büyük ölçekli afet senaryoları ile buna ilişkin mekânsal düzenlemelerin, günümüzde yalnız dar gelirli yaşam alanlarında değil; orta sınıf yerleşimleri için de ele alınması, sınıf mekanları ve barınma hakkı göz önünde bulundurularak yeniden tartışılması gerektiği üzerinde durulmaktadır.
Özet (Çeviri)
This study examines the reciprocal relationship between class habitus and space. The aim is to analyze the impact of urban transformation processes, seen as one of the factors facilitating social change and the fragmentation and reconstruction of a specific social class habitus, through the lens of class space. In this context, the study seeks to uncover in detail the causal relationship between the daily life practices, residential preferences, spatial experiences, and spatial construction of the middle class. The effect of urban interventions on the socio-spatial relationships that different social classes establish with their housing and environments, as well as the class-based responses to these interventions, are discussed within the framework of critical realism meta-theory and in the context of Pierre Bourdieu's conceptual and theoretical approach. The study explores how class similarities and differences contribute to the reproduction and transformation of urban space in a middle-class neighborhood undergoing parcel-based urban transformation. The changes and outcomes of the causal and internal relationships in middle-class settlements, daily life, and the spatial configuration materialized by this life when confronted with urban interventions, are discussed through fieldwork conducted in the Kozyatağı Neighborhood. This study adopts a qualitative research methodology, and the data collection process is designed to highlight the descriptive, explanatory, and interpretive aspects of the study. Semi-structured in-depth interviews were conducted with various stakeholders such as housing users, commercial enterprises, real estate agents, construction firms, and the head of the neighborhood. The collected data were analyzed using the MAXQDA Qualitative Data Analysis Program, and the findings were interpreted. The acquisition of qualitative data through semi-participant observations, conducted by the researcher as a neighborhood resident, provided the study with an ethnographic perspective, and the reflexivity embedded in the researcher's positionality was utilized in exploring causal and internal relationships. Additionally, the study was supported by a quantitative analysis of data obtained from institutional statistics and preliminary fieldwork utilizing survey techniques, aiming to establish interrelationships between different scales. The findings reveal that spatial continuity is maintained through adaptation mechanisms based on similarities between class fractions and local networks. Class similarities and the perceived habitus of space significantly influence residential preferences and urban mobility; former neighborhood residents and shopkeepers transfer the neighborhood culture and class characteristics to the new middle-class residents. This transfer occurs through neighborhood culture, social relations, and daily life practices, ensuring the reproduction of class and the continuity of the neighborhood's socio-spatial dynamics as spatial and class-specific characteristics are conveyed to the new residents. On the other hand, the study's findings indicate that external socio-economic macro-level developments, which highlight class differences, and the urban transformation processes shaped by these developments, eliminate local dynamics, leading to conflict and socio-spatial segregation. The transformation activities dominant in the housing market are observed to lead to gentrification in the process of the co-reproduction of class and space, thereby deepening socio-spatial segregation and reinforcing social inequalities. In this context, the study emphasizes that in light of the expected large-scale disaster scenarios in İstanbul, spatial regulations related to these scenarios should be addressed not only in low-income living areas but also in middle-class settlements. The discussion should be revisited with regard to class spaces and the right to housing.
Benzer Tezler
- Toplumsal mekân olarak sokağın yeniden üretimi: İstanbul'un yenilenen sokakları üzerine bir değerlendirme
The re-production of the streets as social spaces: An evaluation of renewed streets in İstanbul
CANAN ACAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Peyzaj Mimarlığıİstanbul Teknik ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EBRU ERBAŞ GÜRLER
- Geçicilik ve süreksizlik penceresinden kent, kentleşme ve mülteciler: İstanbul'da kent-kamp-kent
The city, urbanism and refugees within the context of temporality and ephemerality: City-camp-city in Istanbul
GÜLŞAH EKER
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiKentsel Tasarım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEYNEP GÜNAY
- Negotiating spatiality in urban migration context: The case of Syrian students in Istanbul
Kentsel göç bağlamında mekansallık konusu: İstanbul'da Suriyeli öğrenciler
ŞEYMA KARAMEŞE
- Taktik, strateji ve temsil bağlamında kentsel iç mekanın üretiminde işgal ve çelişki durumları: 2016 İmiad Nicosia çalıştayı değerlendirmesi
Occupation and contradiction in the production of urban interior within the context of tactic, strategy and representation: Evaluation of İmiad Nicosia, 2016 workshop
FATİH MEHMET ALHAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesiİç Mimari Tasarım Ana Bilim Dalı
ÖĞR. GÖR. BAHADIR NUMAN
- Avmlerin fijital deneyim merkezlerine dönüşümü ve artırılmış gerçeklik tabanlı bir oyunlaştırılmış ortam önerisi: 'Forus'
The transformation of the malls to the phygital experience centers and as a gamification framework for ar based phygital retail: 'Forus'
ÇAĞIL ÖZALP
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiBilişim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SEMA ALAÇAM
