Eski Türkçede uyarı: Edimbilimsel bir yaklaşım
Warning in Old Turkic: A pragmatical approach
- Tez No: 939314
- Danışmanlar: PROF. DR. NESRİN BAYRAKTAR ERTEN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 198
Özet
Bu çalışma, dilin kullanımını iletişim ve bağlam temelli ele almakta olan edimbilimin, Eski Türkçe dönemi çalışmalarında eldeki mevcut metinler ışığında bu bilgileri değerlendirilmesiyle yürütülmüştür. Tarihî dönemde uyarı söz edimi tespit edilirken parçalarüstü ses birimlerinden faydalanılamaması sebebiyle pragmafiloloji yöntemiyle incelemeler gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, tarihî dönemlerde yaşamış Türklerin nasıl uyarıda bulunduğu ve bu uyarıları nasıl oluşturduğu incelenmiştir. Bu hedef gerçekleştirilirken Austin'in söz edim kuramı dâhilinde inceleme yapılmıştır. Austin'in edimsöz edimleri arasında yer verdiği erk-belirtici arasında yer alan uyarı söz edimi çalışmaya konu edilmiştir. Köktürk, Uygur ve Karahanlı dönemlerinde belirlenen eserlerden elde edilen veriler yapısal ve edimbilimsel açıdan iki ana başlığa ayrılarak incelenmiştir. Veri tabanını oluşturan eserlerden tespit edilen örnek cümleler eklentiler içermesi sebebiyle birçok başlık altında sınıflandırılmış ve pek çok farklı yolla uyarı söz ediminin yapıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Tezin temasını oluşturan uyarının dikkat çekme, hatırlatma, ihtar verme, ikaz etme, korkutma, tembihleme, vurgulama gibi kavram alanlarında birleştiği saptanmıştır. Çalışmanın geneline bakıldığında edim söyleyicisinin edim alıcısının menfaatini gözetmek için uyarıda bulunduğu ve uyarıların dikkate alınmadığı takdirde edim alıcısının içinde bulunmaktan hoşlanmayacağı durumlarla karşılaşacağı hususunda uyarıların olduğu görülmüştür. Eserlerin çoğunlukla edim alıcıları iyiye ve doğruya yöneltmeyi amaçlaması sebebiyle çalışmada uyarı ediminin Eski Türkçe eserlerde, uyarı söz edimine sıklıkla rastlanmıştır. Bu durum, söz konusu eserlerin edim alıcılarının iyiliğini gözeten ve onları iyiye, güzele yönlendirmeyi amaçlayan metinler olmasıyla önemli bir yer tuttuğu görülmüştür. Çalışmanın tek bir eser üzerinden ilerlemeyişi Türkçenin tarihî dönemleri arasında uyarı söz edimin gerçekleştirilirken geçirdiği süreçleri gözlemleyebilmek adına kıymetlidir.
Özet (Çeviri)
This study was conducted by evaluating this information in the light of the texts available in the Old Turkic period studies of pragmatics, which deals with the use of language on the basis of communication and context. Since suprasegmental phonemes could not be utilized while determining the speech act of warning in the historical period, pragmaphyllology method was used. The study examines how the Turks who lived in historical periods gave warnings and how they formed these warnings. While realizing this goal, the analysis was carried out within Austin's speech act theory. Austin's speech act of warning, which is among the speech acts of the agent-indicator, was the subject of the study. The data obtained from the works identified in the Köktürk, Uyghur and Karakhanid periods were analyzed structurally and pragmatically under two main headings. The sample sentences identified from the works that constitute the database were classified under many headings due to the fact that they contain add-ons, and it was concluded that warning is used in many different ways. It has been determined that the warning, which constitutes the theme of the thesis, is combined in concept areas such as drawing attention, reminding, warning, cautioning, warning, frightening, admonishing, emphasizing. When the study is examined in general, it is seen that the speaker of the speech act warns in order to protect the interests of the recipient of the speech act and warns that if the warnings are not taken into consideration, the recipient of the speech act will encounter situations that he/she does not like to be in. Since the works mostly aim to direct the recipients of the performance towards the good and the right, the speech act of warning is frequently encountered in Old Turkic works. This situation has been seen to have an important place as the works in question are texts that look out for the well-being of the recipients and aim to direct them to the good and the beautiful. The fact that the study is not based on a single work is valuable in order to observe the processes of the verbal act of warning between the historical periods of Turkish.
Benzer Tezler
- Za'ifi, Gülşen-i Si-Murg: İnceleme - tenkitli metin
Zaifi, Gulsen-i Si-Murg: Analysis - critical text
BERRİN UYAR AKALIN
Doktora
Türkçe
2001
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. DURSUN YILDIRIM
- Çuvaş yazar Hvetĩr Uyar'ın 'Işta es tinĭs' adlı eseri üzerinde dil incelemesi (Metin-transkripsiyon –aktarma-dil incelemesi-sözlük)
Language analyzis on 'Işta es ti̇nĭs' written by chuvash author Hvetĩr Uyar (Text transcription-translation and language analysis)
ÖZGÜR YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimGazi ÜniversitesiÇağdaş Türk Lehçeleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FEYZİ ERSOY
- Eski Türkçede ölüm metaforu
Metaphor of death in old Turkic
YAĞMUR KURTAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DilbilimEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERRUH AĞCA
- Eski Türkçede mental fiiller
Mental verbs in old Turkish
KUBAN SEÇKİN
Doktora
Türkçe
2019
DilbilimKaradeniz Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÇİĞDEM USTA
- Eski Türkçede (VIII.YY.-XII.YY) yardımcı fiiller
Auxiliary verbs in old Turkish (VIII-XII. centuries)
HACER TOKYÜREK
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
Türk Dili ve EdebiyatıErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF.DR. NEVZAT ÖZKAN