Katılım bankacılığı uygulamalarının AAOIFI şeriat standartları çerçevesinde çok kriterli karar verme yöntemleri ile değerlendirilmesi
The evaluation of participation banking practices using multi-criteria decision-making methods within the framework of AAOIFI shariah standards
- Tez No: 939572
- Danışmanlar: PROF. DR. BÜNYAMİN ER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, İşletme, Religion, Business Administration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Karadeniz Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İşletme Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Katılım Bankacılığı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 143
Özet
Katılım bankacılığı, finansal işlemleri şeriat ilkelerine uygun şekilde yürüten faizsiz bir bankacılık modelidir. Bu alanda, AAOIFI tarafından yayımlanan şeriat standartları, ürünlerin yapılandırılması ve denetlenmesinde temel bir referans kaynağıdır. Bu çalışmada, Türkiye'de faizsiz bankacılık sektöründe faaliyet gösteren katılım bankalarının AAOIFI şeriat standartlarına uyum düzeylerinin belirlenmesi ve karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu kapsamda faizsiz bankacılığın teorik temelleri ele alınarak dünyada ve Türkiye'deki tarihsel gelişimi incelenmiş, faizsiz finans uygulamalarında standartlaşmanın ve bu standartlara uyumun önemi tartışılmıştır. Bu araştırmada, AAOIFI tarafından yayımlanan 61 adet şeriat standardı, alan uzmanlarının katılımıyla gerçekleştirilen Delphi yöntemi aracılığıyla değerlendirilmiş ve tematik benzerliklerine göre 6 ana kategori altında toplanmıştır. Elde edilen bu kategorilerin göreli önem derecelerinin belirlenmesinde çok kriterli karar verme (ÇKKV) tekniklerinden Best Worst Method (BWM) kullanılmıştır. Son aşamada, Türkiye'de faaliyet gösteren katılım bankalarının AAOIFI şeriat standartlarına olan uyum düzeyleri, bulanık mantık temelli iki ayrı sıralama yöntemi olan Fuzzy TOPSIS ve Fuzzy PROMETHEE ile analiz edilmiştir. Bu analizler sonucunda hem standartların göreli ağırlıkları hem de bankaların bu standartlara ne ölçüde uyum sağladığı objektif ve sistematik bir biçimde ortaya konmuştur. Bu çalışma, Türkiye'deki katılım bankalarının AAOIFI şeriat standartlarına belirli düzeyde uyum sağladığını, ancak uygulamalarda farklılıklar bulunduğunu ortaya koymaktadır. ÇKKV yöntemleriyle yapılan analizler, politika yapıcılar ve uygulayıcılar için stratejik yönlendirmeler sunarken, faizsiz finansın sürdürülebilirliği için standartlaştırma ve denetimin güçlendirilmesi gerektiğine dikkat çekmekte ve bu alandaki literatüre metodolojik katkı sağlamaktadır. Analiz sonuçlarına göre A6 ve A3 bankaları en yüksek uyum düzeyini sergilerken, A4 bankası en düşük skoru almış; bu da bankalar arasında anlamlı düzeyde uyum farklılıkları olduğunu göstermektedir.
Özet (Çeviri)
Participation banking is an interest-free banking model that conducts financial transactions in accordance with Shariah principles. In this field, the Shariah standards published by AAOIFI serve as a foundational reference for structuring and auditing products. This study aims to determine and compare the compliance levels of participation banks operating in Turkey's interest-free banking sector with AAOIFI Shariah standards. Within this scope, the theoretical foundations of interest-free banking are examined, along with its historical development globally and in Turkey. The importance of standardization and adherence to these standards in interest-free financial practices is critically discussed. In this research, 61 Shariah standards issued by AAOIFI were evaluated through the Delphi method, involving expert consensus, and categorized into six main groups based on thematic similarities. To determine the relative importance weights of these categories, the Best-Worst Method (BWM), a multi-criteria decision-making (MCDM) technique, was employed. In the final stage, the compliance levels of Turkish participation banks with AAOIFI Shariah standards were analyzed using two fuzzy logic-based ranking methods: Fuzzy TOPSIS and Fuzzy PROMETHEE. These analyses provided an objective and systematic evaluation of both the relative weights of the standards and the extent of banks' adherence to them. The findings reveal that participation banks in Turkey demonstrate partial compliance with AAOIFI Shariah standards, though discrepancies exist in their practical implementations. The MCDM-based analyses offer strategic guidance for policymakers and practitioners, emphasizing the need to strengthen standardization and oversight for the sustainability of interest-free finance. This study also contributes methodologically to the literature by integrating structured expert judgment and advanced decision-making techniques. According to the results, Banks A6 and A3 exhibited the highest compliance levels, whereas Bank A4 scored the lowest, indicating significant variations in adherence across institutions. These outcomes underscore the necessity for harmonized regulatory frameworks and enhanced transparency to align practices with global Islamic finance benchmarks.
Benzer Tezler
- Financial resilience of conventional versus participation banking: Evidence from macro stress testing approach and risk spillovers analysis
Konvansiyonel bankacılık ve katılım bankacılığının finansal dayanıklılıklarının karşılaştırılması: Makro stres testi ve risk yayılımı analizi yaklaşımları
HUZEYFE ZAHİT ATAN
Doktora
İngilizce
2022
Bankacılıkİstanbul Teknik Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. RESUL AYDEMİR
- Katılım bankası çalışanlarının teverruk uygulamalarına bakışı: Nitel bir araştırma
Participation bank employees' perspective on tawarruq practices: A qualitative research
EDA YÜNCÜ
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Maliyeİstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiİslam Ekonomisi ve Finansı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FATİH KAZANCI
- İslami bankacılıkta uygulanan bireysel murabaha işlemleri: Türkiye örneği
Murabaha transactions for retail customers in islamic banking: Turkey case
EMRULLAH CÜRE
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
Bankacılıkİstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesiİslam Ekonomisi ve Finansı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. ABDULLAH DURMUŞ
- Katılım bankacılığında sukuk uygulaması: Dünya ve Türkiye'de karşılaştırması
The application of the sukuk in the participation banking: World and Turkey comparison
ABDULLATIF ALLAHAM
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
BankacılıkRecep Tayyip Erdoğan Üniversitesiİşletme Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OSMAN KARAMUSTAFA
- مدى توافق عقد المرابحة للآمر بالشراء في البنوك التشاركية التركية مع معايير أيوفي 'بنك كويت ترك أنموذجًا'
Türkiye'deki katılım bankaları tarafından uygulanan murabaha işlemlerinin AAOIFI standartlarına uygunluğu / Comparison of the murabaha lil amer bil shira contract in the Turkish participatory banks with the AAOIFIstandard: kuveyt Türk as a model
BESHR ALMURAD
Yüksek Lisans
Arapça
2023
BankacılıkKarabük ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KHALED DRSHWI