Şeyhî'nin Husrev ü Şîrîn mesnevisinin bağlamsal sözlüğü ve söz varlığı üzerine bir inceleme
A contextual dictionary and a lexical analysis of Şeyhî's Husrev ü Şîrîn masnavi
- Tez No: 941472
- Danışmanlar: PROF. DR. İSMAİL HAKKI AKSOYAK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 1531
Özet
Bu çalışma, klasik Türk edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Yusuf Sinaneddin Şeyhî'ye ait Husrev ü Şîrîn mesnevisi üzerine kapsamlı bir söz varlığı incelemesine dayanmaktadır. Faruk Kadri Timurtaş tarafından neşredilen metnin esas alındığı çalışmada, 74.108 sözcükten oluşan dilsel malzeme, sistematik ve bütünlüklü bir biçimde analiz edilmiştir. Araştırmanın temel amacı, eserde kullanılan sözcükleri bağlamları içinde değerlendirmek ve bu doğrultuda bağlamsal bir sözlük oluşturmaktır. Bu sözlük, sözcüklerin anlamlarının metin içindeki tanıklarıyla birlikte kavranmasını mümkün kılan bir yapıdadır. Çalışmada ayrıca arkaik kelimeler, atasözleri ve deyimler, kalıp sözler, dua ve beddua ifadeleri, ayet ve hadisler, edatlar, bağlaçlar ve ünlemler ile yardımcı fiillerle kurulan birleşik fiiller başlıkları altında eserin söz varlığına ilişkin unsurlar hem yapısal hem de işlevsel açıdan ele alınmış, bu edebî ve dilsel öğelerin metnin anlatı yapısındaki yeri ayrıntılı olarak gösterilmiştir. Sonuç olarak bu tez, sözlük ve inceleme bölümleriyle hem dönemsel dil özelliklerini hem de Şeyhî'nin söz varlığına özgü kullanımlarını sistemli biçimde ortaya koymaktadır. Çalışma bu yönüyle öncelikle Şeyhî ve Husrev ü Şîrîn üzerine yapılacak çalışmalara kaynaklık etmeyi; devamında, dil tarihi ve klasik Türk şiirinin dilsel gelişimi üzerine yapılacak araştırmalara katkı sunmayı; son olarak ise Türkçenin tarihsel sözlüğünün oluşturulmasına yönelik çalışmalara malzeme sağlamayı hedeflemektedir.
Özet (Çeviri)
This study is based on a comprehensive lexical analysis of Husrev ü Şîrîn, a masnavi by Yusuf Sinaneddin Şeyhî, one of the prominent figures of classical Turkish literature. Based on the edition published by Faruk Kadri Timurtaş, the linguistic corpus—comprising 74,108 words—has been examined in a systematic and holistic manner. The primary objective of the study is to analyze the vocabulary within its textual contexts and to compile a contextual dictionary accordingly. The dictionary is designed to enable readers to grasp the meanings of words along with their attestations in the text. The study also discusses various lexical components under specific categories: archaic words, proverbs and idioms, formulaic expressions, blessings and curses, Qur'anic verses and Hadiths, prepositions, conjunctions and interjections, and compound verbs formed with auxiliary verbs. These elements are examined both structurally and functionally, and their role within the narrative structure of the text is explored in detail. In conclusion, through its dictionary and analytical components, the thesis systematically reveals both the linguistic features of the period and the distinctive lexical patterns specific to Şeyhî. In this respect, the study aims, first, to serve as a resource for future research on Şeyhî and Husrev ü Şîrîn; second, to contribute to studies in historical linguistics and the development of classical Turkish poetic language; and finally, to offer material that may support the compilation of a historical dictionary of Turkish.
Benzer Tezler
- Şeyhi'nin Hüsrev ü Şirin mesnevisindeki aşk ilişkileri
The The relationships of love in Sheykhı's Khusrew and Shirin
GÜLŞEN ÇULHAOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Türk Dili ve Edebiyatıİhsan Doğramacı Bilkent ÜniversitesiPROF. DR. TALAT HALMAN
- Sâlim Efendi'nin Husrev ü Şîrîn Mesnevisi ve Türk Edebiyatında Husrev ü Şîrîn Mesnevileri
Sâlim Efendi?s Husrev ü Şîrîn (Husrev and Shirin) Mesnevi and Husrev ü Şîrîn Mesnevis in Turkish Literature
ELİF AYAN
Doktora
Türkçe
2010
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
PROF. DR. FATMA TULGA OCAK
- Şeyhi Divanı: İnceleme - tenkitli metin - dizin
Divan of Syeyhi: Research - criticial edition - index
HALİT BİLTEKİN
Doktora
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMAİL ÜNVER
- Şeyhi'nin Hüsrev ü Şirin mesnevisindeki kişiler ve eserin şekil, dil ve üslup incelemesi
Characters in the Şeyhis poem Hüsrev and Şirin and the scruting form, language and style of the work
MEHMET KIPÇAK
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. İ. ÇETİN DERDİYOK
- Şeyhî'nin Hüsrev ü Şîrîn Mesnevisindeki atasözü ve deyimler
Proverbs and idioms in Sheykhi's Mathnawî of Khusrew and Shirin
HATİCE ÇERİBAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimKütahya Dumlupınar ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ KADİR GÜLER