Osmanlı iktisat tarihi çalışmalarında kuramsal yaklaşımlar ve tahlilleri
Theoretical approaches and analyses in Ottoman economic history studies
- Tez No: 941991
- Danışmanlar: PROF. DR. ÖMER KARAOĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Ekonomi, Tarih, Economics, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 219
Özet
Tarih yazımı modern bir olgu olmamakla birlikte iktisat başta olmak üzere sosyal bilimlerin disiplinler halinde keskin sınırlarla birbirinden ayrılarak kendi araştırma nesnesi üzerine yoğunlaşmasından itibaren genelde tarih yazımı, özelde ise iktisat tarihi yazımının yöntem ve söylem değişikliğinin izini sürmek mümkündür. Özü gereği felsefi bir ruhu bünyesinde barındıran tarih yazımı kadim dönemlerde bir tür teolojik ve metafiziksel tona sahip olmuştur. Aydınlanma dönemi ile yaşanan kırılma neticesindeyse tarihi olayları ve olguları sistematik bir düşünme biçimi çerçevesinde, tarih yazımında kullanılan kavramlar, yöntemler ve yaklaşımların anlam bagajlarını dikkate alarak değerlendirmenin gerekliliği doğmuştur. Tez boyunca iktisat tarihi yazımından kastedilen ve bu doğrultuda tartışılan 19. yüzyıl sonrasında söz konusu kırılmanın tecrübesiyle ortaya konan, höristik bir tarih yazımıdır. Kıta Avrupası ve Anglo-Sakson düşünce gelenekleri temelinde ortaya konan kuramsal yaklaşımlar çerçevesinde Osmanlı iktisat tarihi yazımının tartışıldığı tezde temel tartışma konusu post-modern dönemde hakikat sonrası ruhun, tarihsel gerçeklik ve höristik arasındaki bağı sorgulatan bir retoriğin kuramsal bir zeminde tarih yazımını şekillendirme meselesidir. Anglo-Sakson gelenek temelinde tümdengelimci bir yöntem ile ortaya konan kuramsal yaklaşımlar tarih yazımını empirist, pragmatist, pozitivist, işlevselci ve evrim merkezli yaklaşım üzerinden şekillendirmiştir. Buna karşın Kıta Avrupacı gelenek temelinde tümevarımcı bir yöntem ortaya koyan kuramsal yaklaşımların tarih yazımı üzerine etkisiyse idealizm, eleştirel teori, yapısalcılık, hermenötik ve ideoloji merkezli yaklaşım etrafında şekillenmiştir. Söz konusu bu iki ana düşünce geleneği çerçevesinde, Marksist tarih yazımı, Alman tarihçi okulu ve Annales okulu Kıta Avrupası düşünce geleneğinin kuramsal yaklaşımları çerçevesinde Osmanlı iktisat tarihi yazımını besleyen bir yönü ifade ederken, buna alternatif olarak Anglo-Sakson tarih yazımı diğer geleneğin tarih yazımında somut bir örnekliği olmuştur. Tez kapsamında her bir tarih yazımının, bağlı bulunduğu düşünce geleneği ve bu gelenekten beslenen kuramsal yaklaşımlarla ilişkisi kurulmuş olup, müstakil biçimde Osmanlı iktisat tarihi yazımına özgün yaklaşımların imkanı da örneklikleriyle birlikte tartışılmıştır. Tüm bu tartışmalar neticesinde gelinen noktada, Osmanlı iktisat tarihi yazımının özgünlüğünün retorik söylem, bir tür endüstriyel tonu bünyesinde barındıran kültürel hegemonya ve dispozitif üzerine bir farkındalıkla son derece ilişkili olduğu görülmüştür. Osmanlı iktisat tarihi yazımında bahsi geçen özgünlüğü yakalamak ise yerleşik tarım/konar göçer toplum ayrımını, devlet kurumunun mahiyetinin Osmanlı'nın kurulduğu coğrafyada karşılığını ve devletin iktisadi hayata müdahalesini meşrulaştıran hukuki zeminde şer'i/örfi hukukun ayrı ayrı rolünü yukarıda ifade edilen bir tür kültürel hegemonyadan beslenen retorik söylem ve dispozitif inşasına yer vermeden ele almaktan geçmektedir.
Özet (Çeviri)
While historiography itself is not an exclusively modern phenomenon, the distinct separation of social sciences, including economics, into disciplines with sharply defined boundaries, each concentrating on its specific object of research, has enabled the tracing of methodological and discursive shifts within historiography in general, and economic history in particular. Historiography, inherently possessing a philosophical spirit, historically carried theological and metaphysical undertones in ancient times. However, the rupture experienced during the Enlightenment period necessitated a new approach: evaluating historical events and phenomena within a framework of systematic thought, paying close attention to the conceptual baggage, methodologies, and interpretive approaches employed in historical writing. Throughout this dissertation, the concept of“economic historiography”refers specifically to the heuristic form of historical writing that emerged in the aftermath of this late 19th-century transformation, and it is this form that is the subject of discussion. The central argument of this thesis revolves around the examination of Ottoman economic historiography through the lens of theoretical approaches rooted in the Continental European and Anglo-Saxon intellectual traditions. A core problematic explored is how, particularly in the post-modern era, the prevailing“post-truth”ethos fosters a rhetoric that interrogates the fundamental link between historical reality and heuristic construction, thereby shaping the theoretical underpinnings of historiography itself. The dissertation delineates two major intellectual lineages shaping the field. Theoretical approaches originating from the Anglo-Saxon tradition, often characterized by a deductive methodology, have tended to frame historiography through empiricist, pragmatist, positivist, functionalist, and evolution-centered perspectives. Conversely, theoretical approaches stemming from the Continental European tradition, frequently employing an inductive methodology, have exerted influence on historiography primarily through idealism, critical theory, structuralism, hermeneutics, and ideology-centered frameworks. Within this comparative framework, the thesis analyzes how specific schools of thought have informed the writing of Ottoman economic history. Marxist historiography, the German Historical School, and the Annales School are presented as significant currents nourished by the theoretical approaches of the Continental European tradition, profoundly influencing research agendas and interpretations within Ottoman economic history. Anglo-Saxon historiography, in contrast, serves as a concrete manifestation of the alternative tradition's impact on historical writing in this field. The research meticulously establishes the connections between each historiographical approach, its parent intellectual tradition, and the theoretical frameworks it draws upon. Furthermore, the dissertation critically assesses the potential for, and extant examples of, uniquely indigenous approaches to Ottoman economic history, independent of these dominant traditions. The culmination of these discussions points to a significant finding: the specificity and potential originality of Ottoman economic historiography are deeply intertwined with a critical awareness of rhetorical discourse, the operations of cultural hegemony (often imbued with what might be termed a pervasive, almost 'industrial' or standardized tone), and the concept of the dispositif. Achieving this distinctiveness in writing Ottoman economic history, the thesis contends, necessitates a rigorous analysis of core features of the Ottoman context – such as the settled agricultural versus nomadic societal structures, the specific nature and role of the state institution within its unique geographical setting, and the distinct roles of Sharia (Şer'i) and customary (Örfi) law in legitimizing state intervention in economic life. Crucially, this analysis must be undertaken without resorting to or replicating the rhetorical discourses and dispositif constructions that are themselves fueled by prevailing forms of cultural hegemony. It requires moving beyond established narratives to engage directly with the complexities of the Ottoman historical experience on its own terms.
Benzer Tezler
- İktisadi ve idari yönleriyle umumi müfettişlikler (1863-1952)
The general inspectorate with aspects of the economic and administrative (1863-1952)
VOLKAN HAN
- Reconciling history and theory: The narrative of institutional change and discourse in and around the Turkish cooperative forms, 1861-1980
Tarih ile kuram arasında uzlaşı yolunda: Türk kooperatif formları üzerinden kurumsal değişim ve söylemin tarihsel bir anlatısı, 1861-1980
CEMİL OZAN SOYDEMİR
- Türkiye ekonomisinde verimlilik kavramının gelişmesi ve bu süreçte Milli Prodüktivite Merkezi
Development of productivity term in Turkey economy and National Productivity Center in this process
ERALP TURHAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
EkonomiMarmara Üniversitesiİktisat Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MURAT KORALTÜRK
- Türkiye iktisat politikalarının belirlenmesinde iktisadi kurum-kural ve kuruluşların rolleri
Başlık çevirisi yok
İBRAHİM GÜRAN YUMUŞAK
