Reconciling history and theory: The narrative of institutional change and discourse in and around the Turkish cooperative forms, 1861-1980
Tarih ile kuram arasında uzlaşı yolunda: Türk kooperatif formları üzerinden kurumsal değişim ve söylemin tarihsel bir anlatısı, 1861-1980
- Tez No: 630401
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MEHMET ERÇEK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, İşletme, History, Business Administration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2020
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İşletme Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 312
Özet
İşletmecilik tarihi, yazının özellikle son yirmi yılı göz önünde bulundurulduğunda, tarih ve kuram arasında yakın bir işbirliğini teşvik ettiği görülmektedir. Her ne kadar örgütsel alanda yer alan kuramsal yazının tarihi çeşitli şekillerde ele alıyor oluşu yadsınamaz olsa da, yapılan çalışmalar dikkate alındığı taktirde son dönemlerde bu birlikteliğin daha farklı bir çehreye büründüğü ve alanın önemli bir dönüşüm geçirdiği gerçeği karşımıza çıkmaktadır. Yakın zamanda yapılan akademik çağrılar, tarihin kuramın boyunduruğundan çıkarılması ile sadece veri veya belirleyici bir değişken olarak ele alınmaması gerektiği konusunda yoğunlaşmış görünmektedir. Bu bağlamda, işletmecilik tarihi alanında yapılan çalışmalar tarihi kendi başına belirleyici bir unsur olarak ele alma eğilimindedir. Bununla birlikte, işletmecilik tarihi yazınının yakın zamanda kooperatifleri kurumsal değişim bakış açısıyla ele almaya başladığı da görülmektedir. Tarihsel çalışmaların kuram ile bağdaştırılma gayretlerinin yakın tarihlere dayandığı gerçeği göz önünde bulundurulduğunda kooperatiflere olan tarihsel bakış açısının da görece yeniliği yadırganmamalıdır. Kendilerine özgü yapıları ile diğer örgütsel formlardan gerek normatif altyapıları gerekse yapısal/pratik bazlı oluşumları açısından ayrışan kooperatif formlarının kooperatif yazınında genel itibariyle üç farklı şekilde ele alındığı söylenebilir. Yazında kooperatiflerin ortaya çıkış ve gelişmeleri üç farklı bağlamda ele alınmıştır. Kooperatif yazınında önemli akımlardan birisi iktisat tarihçileri tarafından üzerinde çalışılan Alman Kredi Kooperatiflerinin ortaya çıkış, dönüşüm, ve farklı bağlamlara aktarım süreçlerini inceleyen bir araştırma programıdır. Bir diğer araştırma alanı ise kooperatiflerin batı ülkeleri bağlamında piyasa ve cemiyet fonksiyonları arasında yaşadıkları çelişkileri ele alan ve kooperatifleri dejenerasyon/rejenerasyon süreçlerinden geçen örgütsel formlar olarak kabul eden yazından oluşmaktadır. Son olarak, işletmecilik tarihi yazınında kooperatiflerin kurumsal alanda geçirdikleri dönüşümleri inceleyen araştırmalar ön plana çıkmaktadır. Her ne kadar işletmecilik tarihi alanında kooperatif formları giderek üzerinde daha fazla çalışılan bir konu olarak ortaya çıksa da, bu çalışmaların genel itibariyle batı bağlamında gerçekleştirilen araştırmalar olduğu görülmektedir. Tarihsel bir bakış açısıyla kooperatif formlarının Türkiye'de ortaya çıkış ve dönüşümlerini kuramsal bir çerçeve dahilinde inceleyen mevcut bir çalışma bulunmamaktadır. İlaveten, tarihsel olarak Türk toplumunun yapısını, kültürel çevresini, iktisadi gelişimini ve devlet ile kitleler arasındaki ilişkilerin doğasını Batı normları bakış açısıyla değerlendirilmesinin güçlüğü düşünülürse, bu tez Türk kooperatiflerinin çağdaşları ile kıyaslandıklarında neden farklı tarihsel bir yörünge takip ettiğini açıklamayı amaçlamıştır. Bunu yaparken ise, tez yeni-kurumsal kuram tarihçiliği yaklaşımını benimsemiş olduğundan, bilimsel sorgulamanın konusu, çalışmanın başlangıç aşamasında yukarıda da değinildiği üzere tarihsel olarak anlamlı bir tartışma sorusu üzerine gerçekleştirilen arşiv araştırması sonucunda ortaya çıkmıştır. Yeni-kurumsal kuram tarihçiliği anlayışına uygun bir şekilde, araştırmanın ilerleyen safhalarında ortaya çıkan tarihsel ve kuramsal bilmecelerin çözümü amacıyla yazında açıklayıcı kuramlara başvurulmuştur. Bu süreci daha sistematik bir şekilde analitik bir boyuta taşıyabilmek maksadıyla araştırmacı yöntem olarak yorumlayıcı söylem analizini benimsemiş, elde ettiği bulgular ile tarihsel bir anlatı kurgusuna başvurmuş ve bu anlatıdan kuramsal çıkarımlarda bulunarak bunları tartışma bölümünde detaylı şekilde ele almıştır. Analize tabi olacak verilerin elde edilmesi süreci ise iki farklı aşamada gerçekleşmiştir. Osmanlı döneminde ortaya çıkan Memleket Sandıkları formu ile ilgili belgelere Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nden ulaşılırken bu belgelere ek kaynak olarak ikinci bir araştırma Türkiye Cumhuriyeti Milli Kütüphane'sinde yapılmış ve Ziraat Bankası, Memleket Sandıkları, Mithat Paşa ile ilgili 32 esere ulaşılmıştır. Veri toplama sürecinin ikinci aşaması ise araştırmanın Türkiye Cumhuriyeti dönemini aydınlatmayı amaçlayan kısmı ile ilgilidir. Yine Milli Kütüphane veri tabanında yapılan kapsamlı bir taramanın sonucunda Ocak 1929 ile Eylül 1980 tarihleri dahil olmak üzere altmış bir yıllık zaman zarfını içine alan bir örneklem oluşturulmuştur. Veri kümesini oluşturan ve kooperatifler ile ilgili olan süreli yayınların listesi ise şu şekildedir; Karınca Kooperatif Dergisi (1934-1980), Türk Kooperatifçisi (1930-1933), Ziraat Bankası Mecmuası (1929-1932) ve Kooperatifçilik Dergisi (1931-1932, 1941, 1970-1980). Osmanlı dönemi ile ilgili elde edilen belge sayısı yüz otuz olup bu sayı detaylı bir inceleme sonucunda bazı belgelerin araştırma sorusu ile sınırlı ilişkisi sebebiyle kırk üçe indirilmiştir. Cumhuriyet dönemi için oluşturulan örneklem çerçevesi dahilinde yukarıda bahsi geçen dergilerde yayınlanmış olan 5705 makale toplamda 16,417 sayfaya tekabül etmektedir. Bununla birlikte, tez kapsamında analiz kümesinden kooperatifler ile alakalı olmayan (örneğin, magazin haberleri, gezi notları, konu harici biyografiler vb.) makaleler çıkartılmıştır. Sonuç itibariyle örneklem kümesinde kalan okumalar; tarım ve tarım-dışı kooperatiflerin, Ziraat Bankası'nın, kooperatiflerin ve Türk Kooperatif Kurumu'nun genel kurul toplantı tutanakları; tarım kongrelerine, uluslararası örgütlere (örneğin Uluslararası Kooperatif Birliği), devlet dairelerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne, ilgili kurumlara (örneğin Devlet Planlama Teşkilatı) ve Ziraat Bankası'na ait rapor ve tutanaklar, tarım ve sanayi haberleri, okuyucu mektupları, makaleler, kooperatifçilik ile ilgili aktörlerin biyografileri (örneğin Atatürk, kooperatif tarihçileri, politikacılar vb.), mülakatlar ve kanunlardan oluşmaktadır. Örneklem dahilindeki bu okumalar 5341 makaleye tekabül etmekle birlikte 15741 sayfa tutmaktadır. Üç yılı aşkın süren okuma süreci esnasında araştırmacı yorumlayıcı söylem analizi yöntemini benimsemiş olup, bu süreçte metinlere dair çeşitli notları ve atıfları oluşturduğu bir veri tabanına girmiştir (Phillips ve Brown, 1993). Araştırmacı, analiz ettiği veri ile ilgili yazın arasında iteratif geri bildirimler neticesinde, görgül bulguları sosyo-tarihsel bağlamı da göz önünde bulundurarak iki zaman dilimine ayırdığı anlatı kurgusunun içine yerleştirmiştir. Ortaya çıkan anlatının ilk bölümü, 1861 ile 1923 tarihleri arasında Osmanlı Devleti'nde ortaya çıkan kooperatif formlarını kuramsal bir bakış açısıyla aktarırken; anlatının ikinci bölümü Türkiye Cumhuriyetinin 1924 ile 1980 tarihleri arasında bünyesinden çıkardığı tarımsal ve tarımsal-olmayan kooperatif formlarının ortaya çıkış ve dönüşüm hikayelerini sosyo-tarihsel bağlamı da göz önüne alarak anlatmaktadır. Kısaca, tez için kurgulanan ve görgül bulgularla desteklenen anlatının işletmecilik tarihi ve kurumsal kuram yazınlarına çeşitli kuramsal katkılarda bulunduğu söylenebilir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus ise tezin sunduğu tarihsel anlatıyı iki ayrık fakat aynı zamanda birbirleriyle bağlantılı kısma ayırmış olduğudur. Anlatının ilk bölümü Osmanlı dönemine ışık tutar niteliktedir. Osmanlı Memleket Sandıkları örneği göstermiştir ki Osmanlı devlet mantığında cereyan eden keskin dönüşümler Mithat Paşa gibi gibi güçlü bir devlet adamının ortaya çıkışına ve Türk tarihinde bilinen ilk kooperatif benzeri örgütsel formun yaratılmasına, yayılmasına ve nihayetinde Ziraat Banka'sının şubeleri haline getirilerek ölümüne zemin hazırlamıştır. Mithat Paşa'nın refleksif kabiliyetleri ve gerçekleştirdiği brikolaj faaliyetleri ile dönemin Tanzimat mantığı bir arada Memleket Sandıklarının ortaya çıkışına sebep olmuş ve özgün bir örgütsel form olarak onu şekillendirmiştir. Bununla birlikte, oligarşik/otokratik bir devlet mantığına geri dönüş Memleket Sandıkları için de bir dönüm noktası olmuş, nihayetinde örgütsel formun tamamı ile ortadan kaybolması ile sonuçlanmıştır. Anlatının ikinci kısmında ise Türkiye Cumhuriyeti'nde tarım ve tarım-dışı kooperatif formlarının ortaya çıkış ve dönüşüm süreçlerinin tarihsel ve dönemsel etkenlerden etkilendiği gösterilmektedir. Ayrıca, tarihsel anlatı göstermiştir ki devlet yönetim şekli ile kurumsal alanın içinde ve dışında üretilen söylem tarihsel durumsallığa eşlik etmiştir. Dolayısıyla, kurumsal değişim kendini kooperatif formunun bünyesini oluşturan yapısal tasarım ve normatif altyapısında göstermiştir. Demek oluyor ki, bu değişim alanın içinden gelen mekanizmalar ve alanın dışından etki eden faktörlerin tesiriyle gerçekleşmiştir. Söylem, devlet yönetimi ve örgütsel formlar arasındaki girift ilişki hem alan seviyesindeki dönüşümleri hem de söylemin makro seviyedeki faktörlerin sürdürülebilirliği üzerindeki rolünü açıklamaktadır.
Özet (Çeviri)
The reconciliation of history and theory in organization studies has become a vibrant research topic for almost two decades. Although history had already constituted an integral part of theoretical research long before this growing interest, recent calls have urged a keener approach toward history-theory rapprochement by not prioritizing one over the other. In a similar vein, the expedient studies have increasingly taken place in the research domain of institutional change that explores the mechanisms, actors, and logics that trigger, initiate, maintain, and/or resist such changes in institutional fields and organizational forms. What is more, the last decade has witnessed an upsurge in business history research that explores cooperatives as unique organizational forms in terms of their distinctive normative ground and particular practices, which embody in tandem cooperative's archetypal configuration. However, historically informed theoretical studies on institutional change of cooperative forms are rare and have become mostly intensified around the Western cooperative models. When it comes to the Turkish setting, there has been no such a scholarly interest in nor theoretical studies about the historical trajectory experienced by the Turkish cooperative forms. Therefore, to fill this void, this thesis attempts to make a valuable addition to the business history literature by providing an elaborate historical portrayal of Turkish cooperatives. Put more accurately; it strives to narrate the institutional change and accompanying discourse in and around the Turkish cooperative forms. Thus, the unique role of cooperative discourse, state polity with its complementary macro discourse, the particular state logic in the Ottoman era, and relevant institutional work to establish and perpetuate cooperative forms all become visible. To achieve the research objective mentioned above, the thesis, at the outset, has adopted the neo-institutionalist history approach in which either a historical debate or archival search per se spawns the scientific inquiry. The flow of the research process elicits the pursuit of appropriate theories to explain the archival puzzles' historiography or historical debate. Complementary to the historical puzzle about the divergence of the Turkish cooperatives from their contemporary counterparts during their life-span, this thesis' research design relied on a thorough archival search in the National Library of Turkey and the Ottoman Archives. Motivated by a historical debate/puzzle, the researcher decided to pursue an appropriate methodology to proceed with the initial intriguing archival findings. Accordingly, the thesis adopted a hermeneutical discourse analysis method, which stipulates a systematic and recursive procedure based on the readings/interpretation of textual data and a thorough literature review. Having decided on the methodological framework, the researcher collected archival data from the two institutions mentioned above. The Ottoman documents lent themselves to illuminate the emergence, diffusion, and the demise of the first Turkish cooperative form, namely Memleket Sandiks. On the other hand, the cooperative periodicals, which covered the period between 1929 and 1980 (inclusive), proved extremely useful to elucidate the historical trajectory ensued by the agricultural and non-agricultural cooperative forms in Turkey. The systematic analysis of the collected data provided the researcher with an opportunity to plot the narrative of Turkish cooperative forms. Thus, the research design became completed with the narration, which further set the stage for theoretical contributions. Briefly, the dissertation has offered several theoretical contributions derived from the constructed narrative. At this point, one should note that the dissertation has compartmentalized the narrative into two distinct but connected temporal sections. The first chapter of the narrative elaborates on the Ottoman case. It concludes that the drastic changes in the Ottoman state logic paved the way for a prolific statesman, Midhat Pasha, to engage in such an original initiative, Memleket Sandiks. His reflexivity and bricoleur activities, together with the advent of Tanzimat logic, espoused and shaped the organizational form. However, the reversion towards a more oligarchic/autocratic state logic turned the tables on the Memleket Sandiks, leading to an absolute failure of the organizational form. The second chapter of the narrative evinces that the emergence and transformation of non-agricultural and agricultural cooperative forms in Republican Turkey depended on both historical and temporal effects. Moreover, the narrative has offered convincing suggestions that both the state polity and the discourse inside and outside the institutional fields accompanied historical contingency. Thus, institutional change manifested itself in the archetypal configuration and normative body of a given cooperative form. The complicated relationship among discourse, state polity, and organizational forms has explained both the field-level transformations and the role of discourse at the perpetuation of macro-level factors such as the state polity and macro discourse.
Benzer Tezler
- Ronald Dworkin'in eşitlikçi liberalizminde Anayasal Demokrasi teorisi
The theory of Constitutional Democracy in Ronald Dworkin's egalitarian liberalism
ERTUĞRUL KAAN YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
HukukGalatasaray ÜniversitesiKamu Hukuku Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEYNEP ÖZLEM ÜSKÜL ENGİN
- Transnationality and postmemory in Irish writing in English
İngilizce yazılmış İrlandalı anlatılarında ulusötesicilik ve postbellek
EMRAH IŞIK
Doktora
İngilizce
2022
İngiliz Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiBatı Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. UFUK EGE UYGUR
- Khalwat dar anjuman ('Solitude within society'): An Islamic ethico-mystical response to the dialectical tension between solitary and social life
Halvet der-encümen ('Halk arasında halvet'): Yalnız ve toplumsal yaşam arasındaki diyalektik gerilime İslamî etik-mistik bir yanıt
METIN NOORATA
Doktora
İngilizce
2022
Dinİbn Haldun ÜniversitesiMedeniyet Araştırmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RECEP ŞENTÜRK
- Arda Denkel'de dış dünyanın bilgisi sorunu
The problem of knowledge of the external world in Arda Denkel
SEMİH AKÇA
- Toplum sözleşmesinin felsefi kaynaklarını aramak: Thomas Hobbes, John Locke ve Jean Jacques Rousseau mukayesesi
Looking for the philosophical sources of the societh concract: The comparison of Thomas Hobbes, John Locke and Jean Jacques Rousseau's
MEHMET KUTLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Siyasal BilimlerMuş Alparslan ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ YUSUF ÇİFCİ