Arapgir'in geleneksel mimari dokusunun kentsel ve kırsal alan kapsamında incelenmesi
An analysis of the traditional architectural texture of arapgir within the scope of urban and rural areas
- Tez No: 942915
- Danışmanlar: PROF. DR. KEMAL KUTGÜN EYÜPGİLLER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Restorasyon Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 281
Özet
Anadolu, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olmasıyla zengin bir kültürel mirasa ve özgün yerleşim dokularına sahip bir coğrafya olarak öne çıkmaktadır. Bu kültürel birikimin önemli bir parçasını oluşturan kırsal alanlar, doğal çevreyle uyum içinde gelişmiş yaşam biçimlerinin ve mimari çözümlerin somut yansımalarıdır. Kırsal mimari, yerel malzemelerin kullanımına ve işlevselliğe dayalı olarak gelişirken, toplumsal ihtiyaçlara ve bölgesel koşullara duyarlı çözümler üretmiş; böylece kültürel kimliği yansıtan özgün mekânlar ortaya koymuştur. Bu nedenle, kırsal mimarinin belgelenmesi ve korunması, hem tarihsel hafızanın muhafazası hem de sürdürülebilir bir gelecek kurgusu açısından önemli bir gereklilik olarak değerlendirilmektedir. Bu tez, Anadolu'nun geleneksel kırsal mimari mirasının önemli bir temsilcisi olan Malatya iline bağlı Arapgir ilçesinin kentsel ve kırsal alanlar bağlamında kapsamlı bir şekilde incelenmesini amaçlamaktadır. Arapgir, coğrafi konumu, tarihi derinliği ve kültürel çeşitliliğiyle öne çıkan bir yerleşim yeri olup, barındırdığı mimari miras ile hem sivil hem de anıtsal yapılar üzerinden bölgenin çok katmanlı geçmişine ışık tutmaktadır. Bu bağlamda tez, Arapgir'in mimari dokusunun tarihsel süreçteki gelişimini, geleneksel konutlarının fiziksel ve mekânsal özelliklerini, yapım tekniklerini ve mevcut koruma sorunlarını analiz etmeyi hedeflemiştir. Kırsal yerleşimlerin birer kültürel peyzaj öğesi olarak kavramsallaştırılması, bu alanların fiziksel, toplumsal ve kültürel özelliklerinin anlaşılmasına katkı sağlamaktadır. Bu bağlamda, UNESCO'nun“kültürel peyzaj”kavramı, kırsal alanların değerlendirilmesinde uluslararası ölçekte kabul görmüş bir referans sunmaktadır. Bu yaklaşım, sadece yapıların fiziksel varlığına değil, aynı zamanda onların tarihsel bağlamı, toplumsal organizasyonu ve çevresel ilişkilerine de odaklanmaktadır. Malatya ili Arapgir ilçesinde yer alan geleneksel yerleşimler, bu kapsamda özgün örnekler sunmakta; coğrafi yapı, iklimsel koşullar ve yerel malzeme çeşitliliği, hem yapıların biçimlenişinde hem de yerleşim dokusunun oluşumunda belirleyici bir rol üstlenmektedir. Arapgir, Yukarı Fırat Havzası'nda yer alması sebebiyle tarih boyunca birçok medeniyetin etkisi altında kalmış ve farklı dönemlerin izlerini taşıyan zengin bir kültürel peyzaj ortaya koymuştur. Hititler, Urartular, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Osmanlılar gibi uygarlıkların etkisi altında şekillenen bölge, bu tarihsel birikimin somut yansımalarını mimari yapılarında da taşımaktadır. Özellikle Osmanlı döneminde önemli bir ticaret ve üretim merkezi hâline gelen Arapgir, kervan yolları üzerinde yer almasıyla birlikte han, hamam, cami gibi anıtsal yapıların yanı sıra işlevselliği yüksek sivil mimari örnekleriyle de dikkat çekmiştir. Bu bağlamda, hem anıtsal mimari hem de geleneksel konut dokusu üzerinden yapılan okumalar, kentin tarihsel ve sosyal dönüşümünü anlamaya katkı sağlamaktadır. Tezin kapsamını, Arapgir'in tarihi kent merkezi ile Eskişehir Vadisi ve Yeni Arapgir'in kentsel dokusu ve bu yerleşimlere bağlı olarak gelişen geleneksel sivil mimari örnekleri oluşturmaktadır. Ayrıca kırsal mimarlık örneklerinin detaylı bir şekilde belgelenebilmesi amacıyla, Arapgir'e bağlı Koru (Tebte), Ormansırtı (Cücügen), Selamlı ve Onar köyleri seçilmiş ve bu köylerdeki geleneksel konutlar çok boyutlu bir yaklaşımla incelenmiştir. Saha araştırmalarında; yerleşim dokusunun genel morfolojisi, sokak ve parsel ilişkileri, yapıların plan şemaları, malzeme ve yapım teknikleri, cephe karakteristikleri ve strüktürel sistemleri detaylandırılmış, bu unsurlar üzerinden mekânsal çözümlemeler yapılmıştır. Tez çalışmasında kullanılan yöntemler arasında literatür taramaları, arşiv belgelerinin incelenmesi, yerinde tespit ve belgeleme çalışmaları, plan analizleri ve yerel halktan alınan sözlü bilgiler yer almaktadır. 2012–2021 yılları arasında farklı akademik ekiplerle yürütülen saha araştırmaları sayesinde, geleneksel yapıların hem kentsel hem de kırsal ölçekte fiziksel belgelenmesi sağlanmış; bu süreçte elde edilen veriler, Arapgir'in mimari dokusuna ilişkin kapsamlı bir analiz yapmaya olanak tanımıştır. Arapgir evlerinin özgün mimari karakteri; eğimli topoğrafyaya uyumlu biçimde gelişen yerleşim düzeni, yöresel malzeme kullanımı, çok katlı yapı organizasyonları ve işlevsellik temelli iç mekân kurgularıyla şekillenmektedir. Evlerdeki taş zemin katlar ve üzerlerine oturan ahşap karkas kerpiç dolgulu üst katlar, yapısal sürekliliği ve malzeme uyumunu ortaya koymaktadır. Ayrıca geleneksel konutlarda yaygın olarak görülen toprak dam sistemi, ahşap kirişli döşemeler ve taş temel duvarları; yapıların iklimsel koşullara karşı dirençli ve sürdürülebilir bir yapıda tasarlandığını göstermektedir. Mekânsal olarak ise, avlu, taşlık, mutfak, sofa, baş oda ve eyvan gibi işlevsel mekânlar yer almakta; bu mekânlar, sosyal yaşam pratiklerinin konut içi organizasyon üzerindeki belirleyici etkisini açıkça ortaya koymaktadır. Tez çalışmasının önemli katkılarından biri, Arapgir'e özgü geleneksel konut dokusunun günümüzde karşı karşıya olduğu fiziksel, sosyal ve ekonomik tehditlerin sistematik biçimde ortaya konulması ve bu tehditlere yönelik çözüm önerilerinin geliştirilmesidir. Araştırma sürecinde gerçekleştirilen saha gözlemleri ve belgeleme çalışmaları, çok sayıda yapının özgün niteliklerini kaybettiğini; özellikle onarım ve bakım eksikliklerinin yaygınlaştığını ve uygulanan müdahalelerin büyük oranda niteliksiz ve geleneksel yapım teknikleriyle uyumsuz biçimde gerçekleştirildiğini ortaya koymuştur. Bu bulgular, geleneksel yapı üretim bilgisinin kültürel aktarımında yaşanan kesintinin, mimari mirasın korunması açısından ciddi zorluklar doğurduğunu göstermektedir. Özellikle kırsal yerleşimlerde gözlemlenen nüfus kaybı, genç nüfusun büyük ölçekte göç etmesi ve tarımsal üretim faaliyetlerinden uzaklaşılması gibi demografik ve ekonomik dönüşümler, geleneksel yapıların terk edilmesine ve zamanla işlevsizleşmesine yol açmaktadır. Fiziksel yıpranmanın yanı sıra bu durum, geleneksel mimari mirasın kültürel sürdürülebilirliği açısından da ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Yapıların kullanım dışı kalması, yalnızca fiziksel dokunun değil, aynı zamanda bu yapılara içkin olan toplumsal ve kültürel birikimin de zamanla silinmesine neden olmaktadır. Saha verileri doğrultusunda yapılan değerlendirmelerde, geleneksel yapıların korunmasını zorlaştıran başlıca etkenler açık biçimde tanımlanmıştır. Yerel ve özgün yapı malzemelerinin temininde yaşanan zorluklar, geleneksel yapım tekniklerinin yeni kuşaklara aktarılamaması, mimari dokuyla uyumsuz yeni yapılaşmalar, yetersiz bakım-onarım uygulamaları ve niteliksiz müdahaleler bu sorunların başında gelmektedir. Tüm bu unsurlar, kırsal alanlardaki mimari mirasın hem fiziksel bütünlüğünü hem de toplumsal bellekteki sürekliliğini tehdit etmekte; bu nedenle, mirasın korunmasına yönelik politikaların sadece yapılı çevreye değil, aynı zamanda bu çevreyi var eden kültürel ve toplumsal dinamiklere de odaklanması gerektiğini ortaya koymaktadır.Bu çerçevede, koruma bilincinin yaygınlaştırılması, yerel halkın sürece etkin biçimde dahil edilmesi ve geleneksel yapı mirasının disiplinlerarası ve bütüncül bir yaklaşımla ele alınması gerekliliği açık bir şekilde ortaya konmuştur. Söz konusu yaklaşım; yapısal, kültürel ve toplumsal boyutları içeren sürdürülebilir koruma stratejilerinin geliştirilmesini zaruri kılmaktadır. Tez çalışmasında elde edilen bulgular ışığında, Arapgir'in geleneksel mimari dokusunun korunması ve yaşatılması için bütüncül bir koruma stratejisi önerilmektedir. Bu strateji; yasal düzenlemelerin güncellenmesi, kırsal alanlara yönelik özel koruma statülerinin oluşturulması, yerel yönetimlerin yetki ve kaynaklarının artırılması, geleneksel yapı malzemelerine erişimin kolaylaştırılması, geleneksel ustalık bilgisinin sistematik biçimde aktarılması ve halkın koruma süreçlerine aktif katılımının sağlanması gibi çok boyutlu önlemleri içermektedir. Aynı zamanda, KUDEB gibi yerel koruma birimlerinin güçlendirilmesi, belgeleme ve restorasyon faaliyetlerine teknik ve finansal destek sağlanması da öneriler arasında yer almaktadır. Sonuç olarak, bu tez çalışması, Arapgir'in kentsel ve kırsal alanlarında yer alan geleneksel mimari dokunun çok katmanlı yapısını ortaya koyarak, bu özgün dokunun korunmasına yönelik akademik bir katkı sunmayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda, Arapgir'in zengin mimari mirası yalnızca estetik bir değer olarak değil; aynı zamanda tarihsel, kültürel ve toplumsal bir bilgi kaynağı olarak değerlendirilmiş, yerleşim düzeninden yapı tekniklerine, malzeme kullanımından mekânsal kurgulara kadar pek çok unsur sistematik biçimde analiz edilmiştir. Çalışmada önerilen koruma yaklaşımları, yalnızca Arapgir'e özgü değil, benzer coğrafi ve kültürel yapılara sahip diğer Anadolu yerleşimleri için de örnek teşkil edecek niteliktedir. Geleneksel yerleşim dokusunun yaşatılmasına yönelik olarak önerilen bütüncül koruma modeli; yapısal, kültürel ve toplumsal boyutları içeren sürdürülebilir politikaların geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda tez, akademik alana bir katkı sunmayı amaçlamakta ve yerel yönetimler ile uygulayıcılar açısından faydalanılabilecek bir çerçeve oluşturmayı hedeflemektedir. Elde edilen verilerin, ileride yapılacak koruma çalışmaları ve mimari araştırmalarda dikkate alınabilecek bir kaynak niteliği taşıması ümit edilmektedir.
Özet (Çeviri)
Anatolia has long distinguished itself as a geographical region characterized by a rich cultural heritage and distinctive settlement patterns, having served as the cradle of numerous civilizations throughout history. Within this extensive cultural accumulation, rural settlements constitute a vital component, embodying tangible manifestations of lifeways and architectural practices that have evolved in harmonious interaction with the natural environment. Vernacular rural architecture, grounded in the use of locally available materials and guided by functional imperatives, has yielded spatial configurations that are not only context-sensitive but also reflective of deepseated cultural identities. Accordingly, the documentation and preservation of this architectural tradition are imperative not only for conserving historical memory but also for informing sustainable approaches to future development. This dissertation undertakes a comprehensive investigation of the district of Arapgir, located in the province of Malatya, which represents a salient example of Anatolia's vernacular architectural heritage within both urban and rural contexts. Arapgir is distinguished by its strategic geographical position, layered historical trajectory, and cultural heterogeneity, all of which are intricately embedded in the region's architectural landscape. The built environment of Arapgir, comprising both monumental and residential structures, provides valuable insight into the sociocultural and spatial transformations that have occurred over time. In this regard, the present study seeks to analyse the historical evolution of Arapgir's architectural fabric, to examine the physical and spatial characteristics of its traditional dwellings, and to identify prevailing construction techniques and conservation related challenges. Through this multidimensional analysis, the research aims to contribute to a more nuanced understanding of the region's architectural legacy and to propose strategies for its sustainable preservation. Conceptualizing rural settlements as elements of cultural landscapes significantly contributes to the comprehensive understanding of their physical, social, and cultural characteristics. In this regard, UNESCO's concept of“cultural landscape”provides an internationally recognized framework for assessing rural environments. This approach emphasizes not only the physical attributes of the built environment but also the historical context, patterns of social organization, and interactions with the natural surroundings. Within this framework, the traditional settlements located in Arapgir, a district in the province of Malatya, represent distinctive examples wherein topographical features, climatic conditions, and the availability of local materials have played a decisive role in shaping both architectural forms and broader settlement morphology. xxvi Situated within the Upper Euphrates Basin, Arapgir has historically been influenced by a succession of civilizations, resulting in the formation of a richly layered cultural landscape. From the Hittites, Urartians, Persians, Romans, and Byzantines to the Ottomans, each era has left its tangible imprint on the region's architectural heritage. Particularly during the Ottoman period, Arapgir emerged as a significant center of commerce and production, owing to its location along vital caravan routes. This strategic position facilitated the development of a diverse architectural repertoire, encompassing monumental structures such as caravanserais, baths, and mosques, alongside highly functional and regionally adapted examples of vernacular residential architecture. Accordingly, the analysis of both monumental and vernacular architecture provides critical insights into the historical and socio-spatial transformation of the urban fabric. The scope of this dissertation encompasses the historical urban center of Arapgir, as well as the urban fabric of the Eskişehir Valley and the district referred to as New Arapgir, including the traditional vernacular architectural examples that have developed in relation to these settlements. Furthermore, in order to enable a comprehensive documentation of rural architectural typologies, the villages of Koru (Tebte), Ormansırtı (Cücügen), Selamlı, and Onar, affiliated with Arapgir, were selected as case study areas. In these rural settlements, traditional dwellings were examined through a multidimensional analytical framework. The fieldwork focused on assessing the overall morphological characteristics of the settlement patterns, the relationships between streets and plots, floor plan typologies, construction materials and techniques, façade characteristics, and structural systems, allowing for spatial analyses grounded in both form and function. The methodological approach of the study incorporates a combination of literature review, analysis of archival sources, on-site surveys and documentation, architectural plan analyses, and oral history interviews with local inhabitants. Conducted between 2012 and 2021 in collaboration with academic teams at various levels, these field investigations facilitated the documentation of traditional structures at both urban and rural scales. The data collected during this period provided a solid empirical foundation for a comprehensive assessment of the architectural fabric of Arapgir and allowed for the identification of its defining typological, material, and structural characteristics. The distinctive architectural character of Arapgir houses is shaped by a settlement pattern that harmoniously adapts to sloped topography, the utilization of locally sourced materials, multi-storey building organizations, and interior spatial configurations grounded in functional logic. Typically, these dwellings feature stonebuilt ground floors surmounted by upper stories constructed with timber frames infilled with adobe, a system that reflects structural continuity and material coherence. Moreover, widely observed architectural components such as earthen flat roofs (toprak dam), timber beam flooring systems, and thick stone foundation walls indicate that these structures were designed to be both climatically responsive and environmentally sustainable. Spatially, functional elements such as entrance courts (avlu or taşlık), kitchens (mutfak), central halls (sofa), guest rooms (baş oda), and eyvans are present, clearly revealing the influence of local social practices on the organization of domestic interiors. One of the key contributions of this dissertation lies in its systematic identification of the physical, social, and economic threats currently faced by Arapgir's vernacular residential fabric, and the development of targeted recommendations to address these challenges. Field observations and architectural documentation conducted throughout the research process reveal that a significant number of buildings have lost their original qualities; repair and maintenance deficiencies are widespread, and most interventions have been carried out with incompatible materials and techniques that do not align with traditional construction methods. These findings underscore a critical interruption in the transmission of vernacular building knowledge, presenting serious obstacles to the safeguarding of architectural heritage in the region. In rural settlements, demographic and economic transformations such as population decline, large-scale migration of the younger population, and the retreat from agricultural production activities have led to the abandonment and gradual obsolescence of traditional buildings. Beyond physical deterioration, this situation poses a serious threat to the cultural sustainability of vernacular architectural heritage. When such structures fall out of use, it is not only the tangible architectural fabric that is lost, but also the embedded social and cultural knowledge associated with these spaces that gradually fades from collective memory. Evaluations based on field data have clearly identified the primary factors impeding the preservation of traditional structures. These include difficulties in accessing locally sourced and authentic building materials, the disruption in the intergenerational transmission of traditional construction techniques, the proliferation of new developments that are incompatible with the existing architectural context, inadequate repair and maintenance practices, and low-quality interventions. Together, these challenges endanger not only the physical integrity of rural architectural heritage but also the continuity of its cultural significance within community memory. Consequently, it becomes evident that conservation policies must address not only the built environment but also the cultural and social dynamics that shape and sustain it. In this regard, the dissemination of heritage awareness, the active involvement of local communities in the conservation process, and the adoption of an interdisciplinary and holistic approach to conserving vernacular architecture are imperative. Such an approach necessitates the development of sustainable conservation strategies that integrate structural, cultural, and social dimensions in a coherent framework. In light of the findings obtained throughout this dissertation, a comprehensive conservation strategy is proposed for the preservation and revitalization of Arapgir's traditional architectural fabric. This strategy encompasses a multifaceted approach, including the revision and modernization of legal frameworks, the establishment of special protection statuses tailored to rural areas, the enhancement of local administrations' authority and resource capacities, the facilitation of access to traditional construction materials, the systematic transmission of vernacular building knowledge, and the active engagement of local communities in heritage preservation processes. Furthermore, the strengthening of local conservation offices such as KUDEB (Conservation Implementation and Supervision Bureaus), along with the provision of technical and financial support for documentation and restoration activities, constitutes a key component of the proposed framework. Ultimately, this dissertation aims to contribute academically by unveiling the multilayered nature of Arapgir's traditional urban and rural architectural heritage and offering insights into its conservation. In this context, Arapgir's rich architectural legacy has been examined not merely as an aesthetic asset, but as a historically, culturally, and socially embedded body of knowledge. The research systematically analyses various components, including settlement patterns, construction techniques, material usage, and spatial configurations. The proposed conservation approaches are not limited to Arapgir; rather, they offer a potential model for other Anatolian settlements with similar geographical and cultural characteristics. The holistic conservation model advocated in this study emphasizes the necessity of formulating sustainable policies that integrate structural, cultural, and societal dimensions. Within this framework, the dissertation seeks to contribute to academic discourse while also providing a practical reference for local authorities and practitioners engaged in architectural heritage conservation. It is hoped that the findings presented herein will serve as a valuable resource for future preservation initiatives and architectural research endeavors.
Benzer Tezler
- Arapgir geleneksel konut mimarisi ve Kulubeyoğlu konağı koruma önerisi
Vernacular architecture of Arapgir and protection proposal to Kulubeyoglu mansion
SEMANUR BAYRAM BERKTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
MimarlıkMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZELİHA HALE TOKAY
- Arapgir bölgesindeki mimari bir yapı olarak taş köprülerin plastik bir deger olarak resimde kullanılması
The use of stone bridges as an architectural structure in Arapgir region as a plastic value
RAMAZAN DEMİREL
- Geleneksel Malatya evleri mutfaklarının çağdaşlaşma süreci temelinde dönüşümü
Transformation of traditional Malatya house kitchens on the basis of modernization process
YASEMİN KARAASLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
MimarlıkFatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesiİç Mimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEÇİL ŞATIR
- Mimari tasarımda öncül örneklerin analizine dayalı bir model önerisi: Arapgir yöresel konutları
Suggestion of a design model based on analyses of architectural precedents: Traditional houses of Arapgir
HALİL SEVİM
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiBilişim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLEN ÇAĞDAŞ
- Diyabetik ratlarda reyhan sulu ekstraktı ve esansiyel yağının anti-diyabetik aktivitesinin araştırılması
Investigation of anti-diabetic activity of basil water extract and essential oil in diabetic rats
HİLAL KANMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Gıda Mühendisliğiİnönü ÜniversitesiGıda Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ ADNAN HAYALOĞLU