Geri Dön

Atik Valide Sultan Külliyesi'nin tarihsel gelişimi ve koruma sorunları

The historical development and conservation issues of Atik Valide Sultan Complex

PDF İndir

  1. Tez No: 944422
  2. Yazar: ZEYNEP AYŞE GÜNGÖR
  3. Danışmanlar: PROF. DR. KEMAL KUTGÜN EYÜPGİLLER
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Mimarlık, Architecture
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
  10. Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Yapı Bilimleri Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 464

Özet

İstanbul'un Anadolu yakasında ve Kocaeli Yarımadası'nın batı kesiminde yer alan Üsküdar ilçesi, güneyde Kadıköy, kuzeyde Beykoz, doğuda Ümraniye ilçeleriyle çevrili olup batı ve kuzeybatıda da İstanbul Boğazı'na açılır. Osmanlı öncesinde küçük bir kasaba olan Üsküdar'ın Osmanlı dönemindeki kentleşme çizgisi, coğrafyasının doğru değerlendirildiğinin de önemli bir göstergesidir. Bu gelişmede Mekke ve Medine'ye gidecek hacı adaylarının buradan yolcu edilmesi ve Surre-i Hümayun'un buradan yola çıkması da önemli bir role sahiptir. Yıllar önce buraya yerleşen ve ticaret serbestisi kazanan Osmanlılar, fetih sonrasında yalnız nüfus açısından değil idari olarak da bölgeyi yenilemişlerdir. Bu doğrultuda ilk anıtsal yapılar da inşa edilmeye başlanmıştır. Vezir Rum Mehmed Paşa'nın yaptırdığı tabhaneli cami, türbe ve ortadan kalkmış olan hamam ve medreseden oluşan külliye, Üsküdar'ın peyzajında öne çıkan bir erken Osmanlı Dönemi yapıtıdır. Bu mimari birikim arasında öne çıkan bir 'Sinan' yapıtı da tez konusu olan 'Atik Valide Sultan Külliyesi'dir. Sultan III. Murad'ın annesi Nurbanu Valide Sultan tarafından 1570–1579 yıllarında yaptırılmış olan Valide Sultan Külliyesi, görkemli bir yapılar topluluğudur. Tasarımı Mimar Sinan'a ait olan bu anıtsal kompleks, döneminin önemli sultan külliyelerinde, örneğin Süleymaniye Külliyesi'nde kullanılmış olan kapsamlı bir programa sahiptir. Atik Valide Külliyesi, cami ve medresenin merkezi oluşturduğu ve bu merkez çevresine yerleştirilmiş tek yapılar -tekke, darülkurra ve hamam- ile birleşik bir yapılar topluluğu olan 'kervansaray, imaret, tabhane, darüşşifa, darülhadis ve sıbyan mektebi'nin yer aldığı büyük bir komplekstir. Sinan'ın diğer yapıtlarından farklı olarak birleşik yapılar grubu, işlevleri bağlamında özerk ve kendi içinde bütünleşik birimlerden oluşan ama tümü birden tek bir yapının bağladığı bütünlüğe de sahip olan özgün bir modeldir. Kompleksin özgünlüğü, çok sayıda ve farklı işlevi bir araya getirmesi ve bunları tek yapı ve grup olarak yerleşimin mevcut dokusu içinde çözümlemesindedir. Mevcut dokuya uyum konusunda diğer selâtin külliyelerden farklılaşmış bir model sunar. Tezin ana teması, kompleksin bu ünik formatının tarihsel/coğrafi bağlamını açıklama yorumlama ve belgelemenin yanı sıra tarihi boyunca yapılan müdahaleleri belgelemek ve yapısal tarihinin dökümüne ulaşarak günümüzdeki yenilenme koşullarının verilerini elde etmek ve öneriler geliştirmektir. Tezin '1.Giriş' ve '2. Üsküdar' bölümlerinde, Külliye'nin içinde yer aldığı coğrafya ile tarihsel/sosyal bağıntıları üzerinde durulmuş ve bir yer/dönem çerçevesi çizilmeye çalışılmıştır. 3. Bölüm'de, genellikle üzerinde çok çalışılmış bir konu olduğundan 16.Yüzyıl'da Osmanlı Devleti'nin sosyal ve ekonomik örgütlenmesine kısaca değinen bir derleme yapılmıştır. Amaç, Atik Valide Külliyesi'nin inşa edildiği dönemin ruhunu kavramaktır. 4. Bölüm, 'Külliye' kavramının ve tarihi gelişmesinin, örgütlenme modelleri ve erken örneklerinden başlayarak derlenmesine ayrılmıştır. Sonraki bölümlerde, yapıtın doğrudan mimari/işlevsel/teknik özellikleri ve tarihsel gelişimi irdelenmeye çalışılmıştır. Yapıldığı tarihten bugüne kadar çeşitli işlev değişikliklerine ve sayısız fiziki müdahaleye maruz kalmış, eklemelerle değiştirilmiş yapıların gördüğü müdahalelerinin belgelerine ulaşabilmek amacıyla Osmanlı Dönemi kaynakları detaylı olarak incelenmiş ve ilgili BOA belgeleri tablolar halinde ekte sunulmuştur. Ayrıca kapsamlı bir literatür çalışması yapılmıştır. Çalışmanın ana hedeflerinden olan yapılara ait özgün restitüsyon önerileri, dönem yapılarıyla karşılaştırmalı olarak her yapı için münhasıran çalışılmış ve 'I. Dönem/16.Yüzyıl (Sinan Dönemi) ve II.Dönem/ 19.Yüzyıl Sonu' şeklinde iki aşamalı olarak hazırlanmıştır. Tezin 5. ve 6. bölümlerinde sunulan bu çalışmalar yoluyla 16.Yüzyıl'dan 21.Yüzyıl'a uzanan sürede, mimari mirasın kullanım ve değerlendirme kıstasları konusunda olduğu kadar yapım tekniklerinin dönemsel ayrımları konusunda da önemli bir bilgi birikimi sağlanmıştır. Çalışmanın 7. ve son bölümünde Atik Valide Sultan Külliyesi yapılarının koruma sorunları ele alınmıştır. Hazırlanan restorasyon ve yeniden işlevlendirme projesi ise, bilimsel koruma kriterlerinin yanı sıra onarımda yeni malzeme ve tekniklerin kullanımını da öngörmektedir. Özgün şemaların, plan öğelerinin ve mekân birimlerinin ve özgün malzeme ve tekniklerin ortaya çıkarılmasını ve korumaya alınmasını amaçlamaktadır. FSM Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nin kullanımı için önerilen yeniden işlevlendirme projesi, çalışmanın deneysel aşamasını oluşturmaktadır. Güzel Sanatlar Fakültesi'nin gereksinimlerinin en az müdahale ile elde edilmesi, kuşkusuz projenin birincil ilkesidir. Proje ile bu eşsiz kompleksin özgünlüğünü zedelemeden, bu özgünlüğü çağdaş sanatlar düzleminde yeniden işler kılmayı amaçlayan bir öneri geliştirmeye çalışılmıştır. Tez, bu anıtsal ve ünik yapıtın korunmasına katkı sağlamak ve bugünden yarına 'Sinan Mimarlığını Aktarma'yı hedeflemektedir.

Özet (Çeviri)

Located on the Anatolian side of Istanbul and in the western part of the Kocaeli Peninsula, Üsküdar district is surrounded by Kadıköy in the south, Beykoz in the north, Ümraniye in the east and opens to the Bosphorus in the west and northwest. The urbanisation progression of Üsküdar, which was a small town before the Ottoman period, is an important indicator of the correct evaluation of its geography. The travelling of pilgrim candidates to Mecca and Medina and the departure of the Surre-i Hümayun from here also played an important role in this development. The Ottomans, who had settled here years ago and gained freedom of trade, renewed the region after the conquest, not only in terms of population but also administratively. In this direction, the first monumental buildings started to be constructed. The complex built by Vizier Rum Mehmed Pasha, consisting of a mosque with a tabhane, a mausoleum, and a bathhouse and madrasah, which have since disappeared, is an early Ottoman Period building that stands out in the landscape of Üsküdar. One 'Sinan' work that stands out among this architectural accumulation is the 'Atik Valide Sultan Complex', which is the subject of this thesis. Built by Nurbanu Valide Sultan, the mother of Sultan Murad III, between 1570-1579, the Valide Sultan Complex is a magnificent collection of buildings. This monumental complex, the design of which belongs to Mimar Sinan, has a comprehensive programme that was used in the important sultan complexes of its period, such as the Süleymaniye Complex. The Atik Valide Complex is a large complex in which the mosque and madrasah constitute the centre and the single buildings -tekke, darülkurra and hamam- and a group of combined buildings; caravanserai, imaret, tabhane, darüşşifa, darülhadis and sıbyan mektebi; placed around this centre. Unlike Sinan's other works, the group of buildings here consists of autonomous and integrated units in terms of their functions, but when the buildings that make up the whole are evaluated together, it is a unique model consisting of autonomous and integrated units in terms of their functions, but altogether they have the unity of a single building. The uniqueness of the complex lies in the fact that it brings together many and different functions and bringing them together and grouping them as a single building within the existing texture of the settlement. This solution offers a model that differs from the other salâtin külliye's in terms of adaptation to the existing texture. The main theme of the thesis is to explain, interpret and document the historical/geographical context of this unique format of the complex, as well as to document the interventions made throughout its history and to document its structural history in order to obtain data on the current renovation conditions and to develop recommendations. In the '1. Introduction' and '2. Üsküdar' sections of the thesis, the historical/social relations of the Külliye with the geography in which it is located are emphasised and a place/period framework is tried to be drawn. In Chapter 3, a brief review of the social and economic organisation of the Ottoman Empire in the 16th century has been made, as it is a subject that has generally been studied extensively. The aim is to grasp the spirit of the period in which the Atik Valide Complex was built. Chapter 4 is devoted to a review of the concept of 'Külliye'' and its historical development, starting with its organisational models and early examples. In the following chapters, the architectural/functional/technical features and historical development of the Atik Valide Sultan Complex are analyzed. A detailed analytical survey was conducted to form the scientific basis for this examination. This survey, which shows all the construction, material, structural features of the buildings that make up the complex and their condition at the time of the study, and the examination/detection of structural deterioration, also forms the basis of restitution proposals and restoration works. In this detailed study, the urban and social functions, topographical and spatial characteristics of the Külliye are analyzed as a whole and then the buildings that make up the different parts of the Külliye are discussed one by one. Caravanserais, imaret, tabhane, darüşşifa, darülhadis, darülkurra and sıbyan mektebi are analyzed in terms of plan, structure, construction technique and materials and decoration features. Ottoman Period sources have been examined in detail in order to reach the documents of the interventions seen by the buildings, which have been subjected to various functional changes and numerous physical interventions and have been modified with additions since the date of their construction, and the relevant Prime Minister's Ottaman Archives (BOA) documents are presented in tables in the annex. A comprehensive literature study has also been carried out. The original restitution proposals of the buildings, which is one of the main objectives of the study, were studied exclusively for each building in comparison with the buildings of the period and were prepared in two stages as 'Period I/16th Century (Sinan Period) and Period II/End of 19th Century'. Through these studies, which are presented in Chapters 5 and 6 of the thesis, an important accumulation of knowledge has been provided on the periodical distinctions of construction techniques as well as on the criteria for the use and evaluation of architectural heritage from the 16th to the 21st century. In the 7th and last chapter of the study, the conservation problems of the buildings of Atik Valide Sultan Complex are discussed. The conservation practice in our country shows that even a monumental Sinan building with its architectural, historical and cultural features is not conserved in a conscious and scientific manner. The restoration and re-functioning project foresees the use of new materials and techniques in the restoration as well as scientific conservation criteria. It aims to reveal and protect the original schemes, plan elements and space units, as well as the original materials and techniques. The proposed re-functioning project for the use of FSM Foundation University Faculty of Fine Arts constitutes the experimental phase of the study. Obtaining the requirements of the Faculty of Fine Arts with minimum intervention is undoubtedly the primary principle of the project. In this regard, it has been tried to propose criteria that are in line with the basic assumptions and principles of conservation of historical environments and buildings, and at the same time that are applicable and sustainable. With the project, an attempt has been made to develop a proposal that aims to re-functionalise this unique complex on the plane of contemporary arts without damaging its originality. The thesis aims to contribute to the conservation of this monumental and unique work and to pass on 'Sinan Architecture' from today to tomorrow.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    498168

    Osmanlı Döneminde İstanbul Divanyolu'nun tarihsel süreçte değişimi

    Changes in the historical process of İstanbul Divanyolu in the Ottoman Period

    YUSUF HALAT

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2018

    Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

    Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    YRD. DOÇ. DR. SELÇUK SEÇKİN

  2. Tez No

    819196

    Valide-i Atîk Medresesi'nde eğitim ve öğretim (16. ve 17. yüzyıl)

    Education and training in Valide-i Atîk Madrasa (16th and 17th century)

    HASAN ERKAM ÇAKIR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    DinMarmara Üniversitesi

    Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. EMİNE KESKİNER

  3. Tez No

    442608

    Tarihi Atik Valide su yolunun hidrolojik ve hidrojeolojik açıdan incelenmesi

    Hydrologic and hydrogeological analysis of Historic Atik Valide water way

    YENER KAYA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2016

    İnşaat MühendisliğiYıldız Teknik Üniversitesi

    İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. AHMET DOĞAN

  4. Tez No

    485274

    Sokollu Mehmed Paşa'nın İstanbul'daki imar faaliyetleri

    Building activities in Istanbul of Sokollu Mehmed Pasha

    FATMA ZEHRA POLATTAŞ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    Mimarlıkİstanbul Teknik Üniversitesi

    Mimarlık Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. FATMA İLKNUR KOLAY

  5. Tez No

    314807

    Evkâf defterlerindeki keşif belgelerine göre 19-20. yüzyıllarda Üsküdar-Vâlide-i Atîk Camii'nde yapılan fizikî müdahaleler ve değişiklikler: Sultân II. Mahmud, I. Abdülaziz ve V. Mehmed Dönemleri

    The physical interventions and changes according to ottoman documents in 19-20th century at Üsküdar Vâlide-i Atîk Mosque: Sultan Mahmud II, Abdulaziz I. and Mehmed I. Periods

    DİDEM İŞLER

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2012

    Sanat TarihiAnkara Üniversitesi

    Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. Z. KENAN BİLİCİ

Geri Dön