Uluslararası kurumlar bağlamında kültürel sahiplenme ve somut olmayan kültürel miras ilişkisi
The relationship between cultural appropriation and intangible cultural heritage in the context of international institutions
- Tez No: 945383
- Danışmanlar: PROF. DR. REFİA GÜLİN ÖĞÜT EKER
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Folklore
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Halkbilimi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 533
Özet
Bu doktora tez çalışması, kültürel sahiplenme olgusunu somut olmayan kültürel mirasın korunması bağlamında inceleyerek, iki alan arasındaki kesişimi kapsamlı biçimde değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın temel amacı, somut olmayan kültürel mirasın küresel düzlemdeki korunma çabaları ile kültürel sahiplenme süreçleri arasındaki ilişkiyi eleştirel ve analitik bir bakış açısıyla değerlendirmektir. Bu bağlamda UNESCO'nun 2003 SOKÜM Sözleşmesi ve yaratıcı endüstrilere odaklanarak kültür-ekonomi ilişkisini düzenleyen 2005 KİFAÇ Sözleşmesi ile fikrî mülkiyet hukukunun etkililiği sorgulanmış; kültürel sahiplenmenin kaynak kültürler üzerinde yol açtığı metalaştırma, yanlış temsil ve değer kaybı gibi etkiler ortaya konmuştur. Çalışma, ilgili kuramsal literatüre katkı sunarken, politika yapıcılar ve kültürel miras yöneticileri için pratik çıkarımlar üretmeyi hedeflemektedir. Araştırma niteliksel ve örnek olay analizi yöntemine dayalıdır. Hem antropolojik-kültürel hem de hukuki-politik perspektifler entegre edilerek çok disiplinli bir yaklaşım benimsenmiştir. Veri toplama sürecinde UNESCO belgeleri (Sözleşme metinleri, uygulama yönergeleri vb.), WIPO dokümanları, akademik literatür ve medya kaynakları sistematik olarak taranmıştır. Toplanan veriler içerik analiziyle değerlendirilmiş; önceden belirlenen temalar (küreselleşme, koruma mekanizmaları, yanlış temsil) temelinde analiz yapılmıştır. Her bir örnek olay, sahiplenmenin özellikleri, aktörlerin argümanları ve ilgili normatif çerçeve açısından derinlemesine incelenmiş, farklı coğrafya ve miras türlerinden olgular karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Elde edilen bulgular, mevcut uluslararası çerçevelerin kültürel sahiplenme sorununu bütünüyle çözemediğini ortaya koymaktadır. UNESCO'nun SOKÜM'ü koruma yaklaşımı farkındalık arttırsa da fikrî mülkiyet eksenine girmediği için kültürel sahiplenmeyi önlemede sınırlı kalmaktadır. WIPO'nun yaklaşımı ise fikrî mülkiyeti merkeze alarak geleneksel ifade sahiplerinin ihtiyaçlarını yeterince karşılamamaktadır. Örnek olay incelemeleri, kültürel unsurların bağlamından koparılarak ticarileştirilmesi hâlinde kaynak toplulukların kültürel bütünlüğünün zayıfladığını göstermiştir. Çalışma sonuçlarına göre, daha kapsayıcı ve hak temelli yaklaşımlar geliştirilmelidir: Yerel toplulukların karar süreçlerine etkin katılımı, önceden onam ilkesi ve söz konusu kültürel miras öğeleri için topluluk temelli koruma rejimleri önerilmektedir. Bu öneriler, kültürel çeşitliliğin korunmasını güçlendirecek ve kültürel sahiplenmenin olumsuz etkilerinin azaltılmasına katkı sağlayacaktır. Sonuç olarak, araştırma kuramsal literatüre katkıda bulunurken politika ve uygulama alanında yol gösterici nitelikte öneriler sunmaktadır.
Özet (Çeviri)
This doctoral dissertation aims to comprehensively examine cultural appropriation within the context of safeguarding intangible cultural heritage, assessing the intersection between these two areas. The primary purpose of this research is to critically and analytically evaluate the relationship between global efforts to safeguard intangible cultural heritage and processes of cultural appropriation. In this context, the study critically questions the effectiveness of UNESCO's 2003 Convention for the Safeguarding of ICH, 2005 Convention and the prevailing intellectual-property regime; it demonstrates how cultural appropriation triggers commodification, misrepresentation, and loss of value for cultures. While contributing to relevant theoretical literature, the research also aims to offer practical implications for policymakers and cultural heritage managers. The study employs qualitative methodologies and case study analysis, integrating both anthropological-cultural and legal-political perspectives within a multidisciplinary approach. Data collection involved a systematic review of UNESCO documents, WIPO documents, academic literature, and media sources. Data were analyzed using content analysis based on predetermined themes (globalization, safeguarding mechanisms, misrepresentation). Each case was examined in depth concerning the appropriation claim, arguments of stakeholders, and the relevant normative framework, with comparative analyses covering various geographies and types of heritage. Findings indicate that existing international frameworks do not fully resolve the issue of cultural appropriation. While UNESCO's safeguarding approach to ICH has raised awareness, its avoidance of property-rights discussions limits its capacity to effectively prevent cultural appropriation. WIPO's intellectual property-centered approach, does not sufficiently meet the needs of traditional expression holders. Case studies illustrate that when cultural elements are commercialized by being removed from their original context, the cultural integrity of communities deteriorates. More inclusive, rights-based approaches must be developed, including active participation of local communities in decision-making processes, adherence to the principle of prior informed consent, and community-based safeguarding regimes for relevant cultural heritage elements. These recommendations aim to strengthen the protection of cultural diversity and mitigate the negative impacts of cultural appropriation. Ultimately, this research contributes to theoretical literature and provides practical recommendations for policy and implementation.
Benzer Tezler
- A decolonial analysis of urban and regional planning education in the global south
Küresel güney ülkelerinde şehir ve bölge planlama eğitiminin dekolonyal bir analizi
İPEK ŞEN
Doktora
İngilizce
2024
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TURGAY KEREM KORAMAZ
- Sustainable development goals in lower-middle income economy: Relevancy and outlook in Cameroon
Alt gelirli ekonomi'de sürdürülebilir kalkınma hedefleri: Kamerun'da uygunluk ve görünüm
HAMAN ADAMA MOHAMADOU
Doktora
İngilizce
2022
EkonomiAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiSosyal Politika Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ABDULKADİR DEVELİ
- Avrupa yeşil başkenti göstergeleri bağlamında Eskişehir'de sürdürülebilir kentsel hareketlilik üzerine bir inceleme
A study on sustainable urban mobility in Eskişehir in the context of European green capital indicators
ABDUL HAKIM HAIDARI
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Mimarlıkİstanbul Aydın ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SÜLEYMAN BALYEMEZ
- Kültürel miras çevrelerinin planlama, koruma ve yönetim süreçleriyle bütünleşik bir etki değerlendirme modeli
Integrated impact assessment model for planning, conservation, and management processes of cultural heritage environments
BURCU CAN ÇETİN
Doktora
Türkçe
2022
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURAN ZEREN GÜLERSOY
- How to understand sovereignty through the prism of cosmopolitan morality
Kozmopolitan ahlak yansımasında egemenliği nasıl anlamalı
YAĞIZ KAĞAN SARIKAYA
Yüksek Lisans
İngilizce
2024
Siyasal Bilimlerİstanbul Teknik ÜniversitesiSiyaset Çalışmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜRCAN KOÇAN