Geri Dön

Mâtürîdî mezhebinde hüsun-kubuh anlayışının dönüşümü

The transformation of the concept of good and evil (Ḥusn and qubḥ) in the Māturīdī school

  1. Tez No: 946690
  2. Yazar: YAHYA ZAKARİA AHMAD YAHYA
  3. Danışmanlar: PROF. DR. RAMAZAN YILDIRIM
  4. Tez Türü: Yüksek Lisans
  5. Konular: Din, Religion
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2025
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: İstanbul Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 163

Özet

Bu tez, hüsün ve kubuh ilkesinin Hanefî-Mâtürîdî kelâm geleneğindeki tarihsel ve teorik gelişim ve dönüşümünü incelemeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede öncelikle, mezhebin kurucu ismi olan Ebû Mansûr el-Mâtürîdî'nin konuya dair yaklaşımı ayrıntılı şekilde ele alınmakta, onun kelâmî sisteminde bu ilkenin ne tür bir işlev üstlendiği tahlil edilmektedir. Ardından, Mâtürîdî'den başlayarak Muhibbullah el-Bihârî'ye kadar uzanan süreçte, bu meseleye katkı sunan, mezhebin genel çizgisine aykırı görüşler geliştiren ya da meseleyi farklı boyutlarıyla ele alan âlimlerin yaklaşımları analiz edilmektedir. Bununla irtibatlı olarak Mâtürîdîliğin hüsün-kubuh meselesi özelinde Eş'arî ve Mu'tezile mezhepleri ile ilişkisi tahlil edilmiş, tarihsel süreçte farklılaşan ihtilaf noktalarına temas edilmiştir. Araştırmanın temel hedefi, hüsün ve kubuh teorisinin Mâtürîdî mezhebi içerisindeki gelişimini tarihsel bağlamda ortaya koymak ve bu teoriye dair mezhep içi farklılaşmaları sistematik bir şekilde değerlendirmektir. Bu bağlamda“zâtî”,“aklî”ve“şer'î”olmak üzere üç ayrı düzeyde ele alınan hüsün ve kubuh mertebeleri üzerinden incelenmiştir. Bunun yanında hüsün-kubuh ilkesinin ilâhî fiillerle ilişkili olan“ta'dîl ve tecvîr”bahislerindeki rolüne odaklanılmış, tez boyunca görüşleri tahlil eden alimlerin hüsün-kubuh ilkesine yaklaşımları, söz konusu ilkenin belirleyici olduğu meseleler ışığında tahlil edilmiştir. Bu doğrultuda teklîf-i mâ lâ yutâk, peygamber göndermenin zorunluluğu, marifetullahın vücûbu gibi meseleler, hüsün-kubuh ilkesinin şekillendirdiği fer'î konular olarak incelenmiş ve hüsün-kubuh ilkesine dair teorik bir kabulün kelâmî-usûlî meseleleri nasıl şekillendirdiği gösterilmiştir. Bu kapsamda hüsün-kubuh bahsinin ilâhî hikmet sıfatı ile ilişkisine de çalışma boyunca odaklanılmıştır. Böylece çalışma, Mâtürîdî kelâmında hüsün-kubuh ilkesinin hem kelâm hem de usûl-i fıkıh üzerindeki etkilerini ortaya koyarak, klasik dönemdeki teorik yönelişlerin izini sürmektedir.

Özet (Çeviri)

This thesis aims to examine the historical and theoretical development and transformation of the principle of husn and qubh (good and evil) within the Hanafī-Māturīdī kalām tradition. In this context, the study first analyzes in detail the approach of Abū Mansūr al-Māturīdī, the founding figure of the school, and investigates the function this principle assumes within his theological system. It then proceeds to analyze the views of later scholars—from al-Māturīdī to Muhibbullāh al-Bihārī—who contributed to the issue, developed positions diverging from the school's mainstream, or addressed the matter from different perspectives. In connection with this, the relationship between the Māturīdī school and the Ashʿarī and Muʿtazilī schools with respect to the husn-qubh issue is also examined, with a focus on the points of divergence that developed throughout history. The primary objective of the research is to trace the development of the husn and qubh theory within the Māturīdī tradition in its historical context and to systematically evaluate intra-school differences concerning this theory. The study explores the principle across three distinct levels—essential (dhātī), rational (ʿaqlī), and scriptural (sharʿī)—and focuses in particular on its role in the discourse on divine actions, specifically in the debates surrounding taʿdīl (divine justice) and tajwīr (divine injustice or wrongdoing). The perspectives of the selected scholars are analyzed in light of theological and legal issues in which this principle plays a decisive role. Accordingly, issues such as taklīf bi-mā lā yutāq (the imposition of obligations beyond human capacity), the necessity of prophethood, and the obligation of knowing God (maʿrifat Allāh) are examined as derivative matters shaped by the ḥusn-qubḥ principle. The study also devotes attention to the relationship between this principle and the divine attribute of wisdom. Thus, the thesis seeks to reveal how the principle of ḥusn and qubḥ influenced both kalām and uṣūl al-fiqh in the Māturīdī tradition, tracing the major theoretical trends of the classical period.

Benzer Tezler

  1. Mâturîdî'de ilâhî hikmet ve insan fiilleriyle ilişkisi

    God's wisdom in Mâturîdî and its relation actions of human

    TALİP KIZILKAYA

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    DinÇukurova Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ İSMAİL YÜRÜK

  2. Teftâzânî'de hüsün ve kubuh

    Husn and qubh in Taftâzânî

    MELİKE SARIASLAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Dinİstanbul Üniversitesi

    Kelam Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. FİKRET SOYAL

  3. Mâturîdî'nin Te'vîlâtü'l-Kur'an'ında fıkhî görüşleri (Bakara suresi- ibadetler ve helaller-haramlar

    Mâturîdî's juridical opinions in his work Ta'wilât al-Qur'ân; The case of (Surah al-baqara-worships and halals-harams

    CAVİT YILDIZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    DinNecmettin Erbakan Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. İSMAİL BİLGİLİ

  4. Mâturîdîlik'te kur'an ve sünnet'in belirleyiciliği:Bilgi, mucize ve kabir azabı örnekleri

    Decisiveness of the Qur'an and sunnâh in Mâturîdîye: The cases of epistemology, miracles and torment of grave

    MAHMUT NEBATİ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2019

    Dinİstanbul Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. HALİL İBRAHİM BULUT

  5. Mu'tezile düşüncesinde insan hürriyeti

    The Human freedom in Mutazilite thinking

    ABDULHAMİT SİNANOĞLU

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2000

    DinAnkara Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. MUSTAFA SAİT YAZICIOĞLU